مرکب وحشی!

اما این گزاره خیلی هم دور از ذهن نیست، خیلی هم به تکنیک‌های عوام‌فریب «روان‌شناسی مخاطب» ارتباط ندارد و می‌توان حتی گاه از آن نتیجه درستی به‌دست آورد. به این مفهوم که خودروی زیر پای ما تا حدودی می‌تواند تیپ شخصیتی ما را به نوعی برملا کند.

این قصه درباره نوع رانندگی همچون یک فرمول اثبات شده ریاضی مصداق دارد. یعنی با دقت بالایی می‌توان از شیوه رانندگی به شخصیت راننده پی برد اما درباره نوع خودرو معیار اثبات‌شده‌ای در میان نیست چرا که مؤلفه‌های خرید خودرو و حق انتخاب‌ها یکی دو تا نیست که بتوان به یک نظام استدلالی متقن رسید.

چند روز پیش پلیس راهور تهران آماری ارائه داد که نشان می‌داد سهم خودروی پژو 206 در تخلفاتی مانند سرعت غیرمجاز‌ بالاست. آن‌طور که معاون عملیات پلیس راهور تهران بزرگ گفت بیشترین سرعت‌های غیرمجاز در معابر پایتخت مربوط ‌به خودروی پژو ۲۰۶ است.

اگر قائل به این باشیم که بخشی از دوستداران خودروی پژو 206 را می‌توانیم دسته‌بندی کنیم شاید بتوانیم به برخی از دلایل شکل‌گیری این آمار برسیم.

این امر البته سخت‌تر است چرا که فراوانی خودروی پژو 206 در میان کاربران ایرانی بالاتر از بعضی خودروهاست و همین نکته، دسته‌بندی دوستداران این خودرو را سخت‌تر می‌کند. البته در این میان نباید از سهم قابل توجه مشخصات فنی پژو 206 در تصادفات مورد اشاره به آسانی بگذریم.

چرا که می‌دانیم قدرت مانور و شتاب بالای این خودرو همیشه میان خودروهای همرده آن، زبانزد بوده‌است و همین نکته ، شانس احتمال تصادفات را تا حد بسیاری بالا می‌برد.

انتخاب خودرو با اقلیم

برناردشاو، نویسنده طناز ایرلندی یک جمله پرکارد و معروفی دارد. او می‌گوید «نصف شوخی، جدی است».

درباره دسته‌بندی مخاطبان خودرو در ایران هیچ پژوهش و مطالعه‌ای جدی صورت نگرفته اما تا دلتان بخواهد در این زمینه شوخی و طنازی داریم. با گسترش فضای مجازی، این شوخی‌ها حالا گسترده‌تر هم شده‌است.

اگر فرمول برنارد شاو را حداقل در این یک مورد بخواهیم به کار ببندیم شاید به نتایج جالبی برسیم. یکی از رایج‌ترین این شوخی‌ها درباره راننده‌های نیسان آبی است، به گونه‌ای که می‌توان از حجم بالای شوخی با رانندگان این خودرو متوجه این امر شد که اساسا این خودرو به گونه‌ای است که نوع راندن را به راننده‌های خود تحمیل می‌کند یا درباره پژو پرشیای سفید همیشه شوخی‌هایی میان خودروبازها مطرح بوده، این‌که اغلب صاحبان این خودروها را متعلق به طبقه اجتماعی خاصی می‌دانستند بخشی از این شوخی را تشکیل می‌دهد اما فارغ از این نگاه طنازانه، گاه یک اقلیم جغرافیایی به دلایلی منطقی و البته غیرمنطقی دلیلی بر تمایل به استفاده از یک خودرو می‌شود.

این رویه از گذشته وجود داشته و تا به امروز هم ادامه دارد. به‌عنوان مثال از همان ابتدای به راه افتادن خط تولید خودرو ژیان در ایران در سال 1342 اهالی اصفهان علاقه بسیاری به این خودرو نشان دادند و این وفاداری حتی تا زمان انقراض این خودروی در ایران ادامه داشت یا اگر سری به حوالی اردبیل بزنید با حجم بالایی از خودروی سمند (آن هم سفید) روبه‌رو می‌شوید.

اقبال به پژو 405 در استان‌های جنوبی ازجمله سیستان و بلوچستان هم در این دسته‌بندی اقلیمی قرار می‌گیرد.

محبوب جوانان هیجان‌طلب

هر چند نمی‌توانیم به دلایل درستی در دسته‌بندی مالکان خودرو در ایران برسیم اما در رابطه با پژو 206 ، گزاره‌های قابل استنادی وجود دارد. یکی از مطمئن‌ترین‌شان این است که با تقریب بالایی می‌توان عنوان کرد مشتریان این خودرو اغلب جوانان هستند.

این خودرو ابتدای دهه 80 به بازار داخلی ایران وارد شد و در طول همه این 20سال همواره جزو پرفروش‌ترین محصولات ایران‌خودرو بوده‌است. به عنوان مثال ایران خودرو در طرح پیش‌فروش محصولات خود برای خرید ۲۰۶ در سال ۹۹ حدود ۱۴۱هزار نفر متقاضی داشته‌است؛ اما سوال این است که این خودرو چه ویژگی دارد که جوانان را شیفته خودش کرده‌است؟ صاحب نمایشگاه خودرو در پاسخ به این پرسش از همان اصطلاحات مختص حرفه خود استفاده می‌کند و معتقد است محبوبیت این خودرو به دلیل «خوش‌رکاب» بودنش است! اما معید حمیدی، کارشناس خودرو معتقد است ویژگی‌های فنی این خودرو دلیل اولیه محبوبیت آن میان جوانان است.

او به جام‌جم می‌گوید: «می‌توان بعضی از ویژگی‌های فنی این خودرو به ویژه تیپ 5 را مرتبط با علاقه جوانان دانست، چرا که 206 از قدرت گشتاور خوبی برخوردار است و مهم‌تر از آن این خودرو به نسبت به دیگر خودروها جا برای تقویت شدن دارد. به این معنا که 206 را می‌توان تا جایی ارتقا داد که همپای یک هیوندای جنسیس کوپه حرکت کند! همین سرعت و قدرت مانور بالاست که می‌تواند دلیل اولیه انتخاب جوانان برای تخلیه انرژی احتمالی خودشان باشد. ضمن این‌که به طور کلی و در تمام دنیا خودروهای هاچ‌بک جوان‌پسندتر هستند.»

مرموز مثل 206

چه کسانی پژو 206 سوار می‌شوند؟ این سؤال را از رئیس سابق پلیس راه کشور، یک روزنامه‌نگار و کارشناس خودرو و البته از یک صاحب نمایشگاه خودرو در تهران می‌پرسیم با این امید که بتوانم تا حدودی به یک دسته‌بندی ذهنی از مالکان این خودرو پی ببرم.

جالب این‌که فصل مشترک نظرات هر سه این افراد در این است که برخلاف انواع خودروهای موجود در ایران برای خودروی 206 نمی‌توان دسته‌بندی ثابتی از مخاطبان به دست آورد.

معید حمیدی، روزنامه‌نگار خودرو معتقد است اساسا این خودرو «وجهی پنهانکار» دارد، تعبیر جالب او به این مفهوم است که بازه مشتریان این خودرو در ایران بسیار گسترده است. او به جام‌جم می‌گوید: «به هیچ عنوان نمی‌شود طبقه اجتماعی مالکان این خودرو را حتی با تقریب بالا دسته‌بندی کرد؛ چرا که هستند افرادی که مالک پژو 206 هستند و به نوعی این خودرو تمام مایملک زندگی‌شان محسوب می‌شود و در کنار این دسته افرادی وجود دارند که صاحب خودروهای میلیاردی هستند اما برای خودشان یک پژو 206 هم تهیه کرده‌اند!»

محمد رحیمی، گالری‌دار خودروست، او هم معتقد است این نظریه درباره مالکان این خودرو صدق می‌کند. او هم به جام‌جم می‌گوید: «تنوع خریداران این خودرو آنقدر زیاد است که نمی‌توان متوجه طبقه‌اجتماعی احتمالی آنها شد. 206 مثل پول رایج مملکت است و از آنجا که علاوه بر استفاده حمل و نقلی، خودرو در ایران به عنوان کالای سرمایه‌ای هم شناخته می‌شود بسیاری برای پایین نیامدن ارزش سرمایه‌شان اقدام به خرید این خودرو می‌کنند.

چرا که 206 بسیار در بازار خودروی ایران ، خوش‌فروش است.» علیرضا اسماعیلی، استاد دانشگاه و رئیس پیشین پلیس راه کشور هم معتقد است نه پژوهشی در رابطه با خریداران خودرو در ایران انجام شده و نه آماری از آنها وجود دارد، بنابراین اساسا دسته‌بندی اجتماعی مالکان و خریداران خودرو در ایران امکان‌پذیر نیست.

هر چه خودرو بیشتر، تصادف بیشتر

علیرضا اسماعیلی، استاد دانشگاه تهران و رئیس پیشین پلیس راه تهران هم معتقد است جوانان جمعیت غالب کاربران خودرو 206 را تشکیل می‌دهند.

در چرایی این گزاره او به جام‌جم می‌گوید: « به دلیل این‌که خودروی 206 خودروی اسپورتی است اغلب استفاده‌کنندگان آن را افراد جوان‌تر تشکیل می‌دهند، به این مفهوم که کمتر فرد سالخورده‌ای را می‌بینیم که از این خودرو استفاده کند. ضمن این‌که می‌توان با مشاهده فضای پیرامونی‌مان متوجه بشویم از جمله استفاده‌کنندگان دیگر رایج این خودرو خانم‌های جوان هستند، به این معنا که این خودرو میان خانم‌های جوان هم محبوبیت ویژه‌ای دارد. با این اوصاف نرخ استفاده از این خودرو میان خانم‌ها و جوانان بیشتر از بقیه افراد است.»

اما دسته‌بندی استفاده‌کنندگان این خودرو چه جایی در میان آمار پلیس راهور مبنی بر سهم بالای تخلف این خودرو در سرعت غیرمجاز دارد؟ پاسخ رئیس پیشین پلیس راه تهران به این پرسش مبتنی بر ساختار این خودرو است.

او به جام‌جم می‌گوید: «همیشه سهم این خودرو در این آمار بالا بوده است و این نکته به ساختار فنی این خودرو برمی‌گردد. به این مفهوم که این خودرو غالبا در پیچ‌ها با کمی سرعت بیشتر به راحتی واژگون می‌شود. به این معنا که شانس واژگونی این خودرو به دلیل ساختارش نسبت به دیگر خودروها بسیار بیشتر است. این در حالی است که در کنار این مؤلفه منفی این خودرو قدرت مانور بالایی دارد، کنار هم قرارگرفتن این دو شاخصه باعث شکل‌گیری چنین آماری در تهران شده‌است.»

همه دلایل قرارگیری پژو در سوانح به رانندگان و علاقه‌مندانش مربوط نیست. شاید از مهم‌ترین دلایل وجود این خودرو در فهرست پلیس راهور فراوانی این خودرو باشد.

نکته‌ای که علیرضا اسماعیلی به آن اشاره دارد. او به جام‌جم می‌گوید: «در کنار همه این عوامل که به نوعی شاید گمانه‌زنی باشد باید به دلیل مهم دیگری هم اشاره کرد و آن فراوانی پژو 206 در بازار خودرویی ایران است. وقتی تعداد بیشتری از یک خودرو در خیابان‌ها تردد کند به‌صورت‌طبیعی سهم بیشتری در تخلفات و تصادفات خواهد داشت.»

راستی‌آزمایی این گفته علیرضا اسماعیلی کار سختی نیست. این نکته در تازه‌ترین آمارهای موجود شرکت‌های تولیدکننده خودروی داخلی هم وجود دارد. برای فهم درست‌تر این نسبت همین یک قلم آمار بس که بدانیم در سال گذشته خانواده پژو با بیش از ۲۶هزار دستگاه، پرتیراژترین مدل تولیدی ایران‌خودرو بوده درحالی‌که پس از آن خانواده سمند با 7000 دستگاه و خانواده دنا با حدود 2000 دستگاه، به ترتیب در رده‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند.

رانندگی نشانه شخصیت است!

برخلاف تصور عموم، نحوه رانندگی با اتومبیل بیش از ظاهر آن می‌تواند فرهنگ و سطح اجتماعی فرد را آشکار کند، چراکه چگونگی رانندگی با اتومبیل، به‌خوبی نشان‌دهنده وجوه مختلف شخصیتی و رفتاری و درک اجتماعی افراد است.

در واقع، نحوه رانندگی، نمونه‌ای بارز از اخلاق اجتماعی اشخاص است. آستانه تحمل فردی در مقابل محرک‌های ترافیکی و میزان پاکیزگی و سلامت اتومبیل و ایجاد فضای آرام برای سرنشینان و رانندگان دیگر، همگی نمونه‌هایی از رفتار اجتماعی راننده است که در هنگام رانندگی ناخودآگاه از شخصیت واقعی او منعکس می‌شود.

آمارها نشان می‌دهد در 90 تا 95 درصد تصادفات رفتار انسان، عامل تعیین‌کننده اصلی است و رفتارهای ضداجتماعی با خشونت در رانندگی و نحوه رانندگی خشن نیز با تصادفات رابطه داشته است.

محققان ترافیک معتقدند بیش از 90درصد تصادفات تا اندازه‌ای به دلیل شخصیت راننده و وابسته به رفتارهای اوست.

رانندگی خطرناک شامل رانندگی رقابت‌جویانه (لذت بردن از مانور دادن در میان دیگر رانندگان)، رانندگی خطرپذیر (پذیرش خطرات رانندگی برای هیجان و لذت)، رانندگی همراه با خطرپذیری بالا (سرعت و سبقت ناگهانی)، رانندگی پرخاشجویانه (رانندگی با فاصله کم با خودروهای دیگر که اغلب به منظور تنبیه رانندگان صورت می‌گیرد، گاز دادن از روی خشم، ژست‌های خشمناک) نگرش‌های مزبور و ویژگی‌های شخصیتی که گسترش این رفتارها، ایمنی را به‌طور جدی تهدید می‌کند.

بخشی از نابسامانی‌های روانی که با موضوع رعایت کردن یا رعایت نکردن آداب صحیح رانندگی ارتباط نزدیک‌تر دارد، شامل نابسامانی‌های شخصیتی همچون خودشیفتگی، ضداجتماعی بودن و تمایل به نمایش است. از ویژگی‌های مهم این نابسامانی‌ها می‌توان به احساس ملال یا سرخوشی اشاره کرد که بیمار برای رفع آن می‌کوشد به دنبال ماجراجویی و کار‌های پرهیجان برود.

رانندگی سریع، بی‌پروا و زیر پا گذاشتن مقررات ‌از کار‌هایی است که این افراد انجام می‌دهند. از آنجا که رفتار‌های تکانشی و تحریک‌پذیری و تمایل آسیب به خود در این افراد بالاست، آنها از نظر رانندگی زمینه بروز مخاطرات فراوانی را برای خود و دیگران فراهم می‌کنند.

اغلب جوانان با رفتار رانندگی پرمخاطره درگیر هستند که آمار سنی تصادفات ‌این نکته را تایید می‌کند. ویژگی‌های شخصیتی این افراد به احتمال قوی در بروز رفتارهای پرخطر دخیل است که برای بسط و توسعه سیاست‌های ایمنی ترافیک نیاز به توضیح و بررسی بیشتر دارد تا راه‌حل‌هایی برای کاهش درصد تصادفات و مرگ‌ومیر پیدا شود.

اخیرا با افزایش توجه افراد به خودرو، رفتارهای جالب‌توجهی از برخی رانندگانی که سعی دارند با اتومبیل یا شیوه رانندگی خود، نظر دیگران را جلب کنند، سر می‌زند.

آنها معمولا با سرعت و سبقت غیرمجاز و هراس‌انگیز و انجام حرکات نمایشی در محل‌هایی که رانندگان معمولی و خانواده دیگران در آن رهگذرند، لجبازی با دیگر رانندگان، سعی بر جذب افراد خاص و جلب‌توجه اطرافیان دارند؛ هرچند این کار نه‌تنها جذاب نیست بلکه نشانه ضعف فرهنگی و عدم کنترل فردی نیز به شمار می‌رود.

میثم اسماعیلی - جامعه / روزنامه جام جم