قصه ما و ریزپلاستیک‌ها

ریزپلاستیک‌ ها، قطعات بسیار ریز به‌جا مانده از مواد پلاستیکی هستند که معمولا اندازه آنها به کمتر از پنج میلی‌متر می‌رسد و بیشتر در نزدیکی سطح بستر یا روی سواحل دریاها و اقیانوس‌ها دیده می‌شوند. البته بیشتر این ریزپلاستیک‌ها چنان ریز هستند که مجبورید با میکروسکوپ آنها را ببینید. اما این ریزپلاستیک‌ها چگونه تولید می‌شوند؟

وقتی زباله‌ های پلاستیکی در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد، مواد آنها به‌ مرور ضعیف و شکننده می‌شود و به‌‌صورت ذرات کوچک و بسیار ریزی درمی‌آیند.

همچنین هر نوع ماده پلاستیکی که دچار فرسودگی شود، به‌تدریج به قطعات ریزی تبدیل می‌شود. با توجه به وجود انواع و اقسام پلاستیک‌ ها با اشکال و کاربردهای وسیعی که دارند، ریزپلاستیک‌ ها هم در شکل و انواع بسیار متنوعی یافت می‌شود.

در حقیقت با استفاده از هر نوع پلاستیک، ریزپلاستیک‌های متفاوتی تولید می‌شود. مثلا هنگام شست‌وشوی فقط یک‌کیلو پارچه پلاستیکی، حدود یک و نیم میلیون ریزالیاف از جنس ریزپلاستیک از پارچه رها می‌شود.

در بررسی‌های محققان دانشگاه پلیموث مشخص شد، الیافی که از پارچه‌ها رها می‌شوند، اصلی‌ترین منبع ریزپلاستیک‌ها هستند. به همین دلیل است که بسیاری از شرکت‌های تولید پارچه درصدد یافتن روش‌هایی برای کاهش ورود ریزپلاستیک‌ها به فاضلاب هستند. در بررسی دیگر محققان همین دانشگاه، آنها دریافتند پوشیدن لباس هم می‌تواند به اندازه شستن آنها ریزپلاستیک تولید کند. حتی بازکردن در بطری یا یک پاکت پلاستیکی می‌تواند هزاران ریزپلاستیک تولید کند.

ریزپلاستیک‌ها در اثر فعالیت‌های انسانی و فرآیندهای طبیعی در تمام محیط‌ زیست‌ و البته کل زمین در حرکت هستند. مثلا، همان‌طور که گفته شد، ریزپلاستیک‌ها از پارچه‌ها و لباس‌ها موقع شست‌وشو رها شده و وارد لوله فاضلاب می‌شوند و در نهایت هنگام تصفیه فاضلاب بین ۷۲ تا ۹۴ درصد آنها در لجن فاضلاب گیر می‌افتند. پس از مدتی این لجن حاوی ریزپلاستیک‌ها به زمین می‌رسد و خاک اطراف آن را نرم می‌کند.

از طرفی ورزش باد در محیط‌های خشک، خاک آن منطقه را که با ریزپلاستیک‌ها ترکیب شده، به حرکت درمی‌آورد و در نهایت ریزپلاستیک‌ها هم به هوا بلند می‌شوند. به این ترتیب، ریزپلاستیک‌ها محیط وسیعی ازجمله، جاده‌ها، شهرها و سطوح اقیانوس‌ها را طی کرده و تا دوردست‌ها می‌رسند و تمام این مناطق را آلوده می‌کنند.

حرکت ریزپلاستیک‌ها و چرخش آن در کل کره زمین آن‌قدر پیچیده شده‌است که این مواد و کنترل آنها به‌شکل باورنکردنی به چالشی بزرگ برای دانشمندان و محققان محیط‌زیست تبدیل شده‌ است.

گستردگی ریزپلاستیک‌ها

بنابر شواهد، میزان آلودگی ریزپلاستیک‌ ها در حال افزایش است. دانشمندان ابتدا این آلودگی را منحصر به محیط‌های آبی می‌دانستند. در واقع بنا بر تخمین آنها، ۱۵ تا ۵۱ تریلیون ریزپلاستیک روی سطح اقیانوس‌ها پراکنده بود. اما محققان به‌تازگی دریافته‌اند که این ریزپلاستیک‌ها علاوه بر دریاها و رودخانه‌ها، خاک‌ و هوا را هم آلوده می‌کنند.

ریزپلاستیک‌ها راه خود را به دورترین نقاط زمین، از جمله قطب‌ها، استوا، اعماق اقیانوس‌ها و حتی قله اورست پیدا کرده‌اند.

ریزپلاستیک‌ها در خوراک انسان

بررسی مدفوع انسان نشان داده است ریزپلاستیک‌ها به معده انسان هم راه پیدا کرده‌اند. در واقع این ریزپلاستیک‌ها در طیف وسیعی از مواد غذایی و نوشیدنی‌ها و بیشتر هم در آب بطری و شیر آب و نمک مشاهده شده‌اند. ریزپلاستیک‌ها را می‌توان در گردوغبار داخل خانه هم پیدا کرد. احتمال دارد از این طریق هم روی غذاها و نوشیدنی‌ها قرار بگیرند و پس از مصرف این مواد خوراکی وارد بدن انسان شوند.

با استفاده از روش‌های پیشرفته فعلی، محققان توانستند تخمین بزنند سالانه از ۵۲هزار تا میلیاردها قطعه ریزپلاستیک وارد معده انسان می‌شود.

البته آنها در بررسی برخی گروه‌های غذایی مقدار کمی از ریزپلاستیک‌ها را پیدا کردند. اما باید این را هم خاطر نشان کرد که هنوز بخش وسیعی از مواد غذایی مصرفی‌مان، مانند غلات صبحانه، آزمایش نشده‌اند و هنوز نمی‌توانیم تصویری واضح از مقدار ریزپلاستیک‌هایی که وارد معده‌مان می‌شود، در دست داشته باشیم.

لزوم دوری از ریزپلاستیک‌ها

صرف‌نظر از این‌که بحث و گفت‌وگو در مورد صدمات احتمالی ریزپلاستیک‌ها هنوز در جریان است، بیشتر کارشناسان و مردم معتقدند باید قرارگرفتن در معرض ریزپلاستیک‌ها را به حداقل برسانند. اما چگونه؟

با فیلترکردن آب لوله‌کشی تصفیه‌شده و انتخاب محصولاتی که پایه طبیعی دارند و پلاستیکی نیستند، می‌توانید خودتان و محیط‌ زندگی‌تان را از عوارض احتمالی ریزپلاستیک‌ها دور نگهدارید.

البته اگر تمام مردم دنیا از پلاستیک‌ها کمتر استفاده کنند، ریزپلاستیک کمتری وارد محیط‌زیست می‌شود. مثلا می‌توان از به‌کارگیری ظروف پلاستیکی یک‌بار مصرف پرهیز کنیم یا تا جایی‌که امکان دارد، از حجم زباله‌های پلاستیکی خود بکاهیم. برای کاهش زباله‌های پلاستیکی می‌توان بطری‌های چندبار مصرف تهیه یا هنگام خرید به جای استفاده از کیسه‌های پلاستیکی از ساک‌های دستی پارچه‌ای استفاده کنیم.

می‌توانیم از پنج استراتژی رد کردن پلاستیک، کاهش مصرف، استفاده مجدد، استفاده دوباره از محصول پلاستیکی برای کاری دیگر و در نهایت بازیافت، از حجم پلاستیک‌ها و در نهایت ریزپلاستیک بکاهیم.

مضرات احتمالی ریزپلاستیک‌ها

همیشه این سؤال از سوی مردم مطرح بوده است که آیا ریزپلاستیک‌هایی که وارد بدن ما می‌شوند، برای سلامت‌مان مضرند؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت، هنوز شواهد کافی مبنی بر مضربودن ریزپلاستیک‌ها وجود ندارد. مشکل انباشت ریزپلاستیک‌ها، مشکل زیست‌محیطی نسبتا جدیدی است که هنوز تحقیقات کامل و جامعی از آن به عمل نیامده است.

با این حال منطقی است که فرض کنیم، ریزپلاستیک‌ها مانند ذرات سمی دیگر که در هوا معلق‌اند، مضر باشند. البته برخی محققان معتقدند ریزپلاستیک‌ها به اندازه ذرات سمی معلق در هوا خطرناک نیستند و به همین دلیل درخصوص میزان مضربودن آنها تردید دارند.

با این‌ حال برخی شواهد تجربی اخیر روی موش‌های آزمایشگاهی حکایت دیگری دارند. محققان در این آزمایش‌ها دریافتند وجود حجم بالایی از پلی‌استایرن در بدن موش‌ها، اثر منفی بر دستگاه تولیدمثل آنها می‌گذارد. اما برای این‌که بدانیم ریزپلاستیک‌ها بر سلامت انسان چقدر اثر منفی دارند، به تحقیقات دقیق‌تری نیاز است.

مترجم: نادیا زكالوند - دانش / روزنامه جام جم

منبع: Science Focus