خانه‌ای روی آب

اول قطعی برق و آب و گاز و تلفن، بعد هم رانش زمین و چاک‌چاک‌شدن دشت و لرزش خانه‌ها و تَرَک دیوارها و آوارشدن سقف برخی خانه‌ها؛ خانه‌های روستاهای کالپوش و بیشتر از همه خانه‌های حسین‌آباد.

حسین‌آباد زیباست؛ دشت کالپوش که بهارش لبریز از لاله‌های خونین و تابستان و پاییزش مملو از آفتابگردان‌های زرد و طلایی است این روستا را به یکی از جاذبه‌های گردشگری شهرستان میامی و استان سمنان تبدیل کرده است.

این زیبایی اما از همان لحظات واپسین زمستان۹۷ که آسمان و زمین حسین‌آباد درهم پیچید و بارید و لرزید و سرپناه امن حسین‌آبادی‌ها را از آنها گرفت، دیگر به چشم‌شان نیامد.

از آن روزها و به جای آن همه زیبایی ماه‌هاست که فقط یک کابوس و یک حسرت در ذهن حسین‌آبادی‌ها نشسته، کابوس آوارشدن سقف‌ها و دیوارهای سست و ترک‌خورده باقیمانده از رانش فروردین۹۸ و حسرت آرام‌ گرفتن در خانه‌های درحال ساخت جایگزین که باوجود گذشت حدود دو سال از وعده ساخت‌وساز هنوز قابل سکونت نیستند.

حسین آباد کالپوش در ۱۲۰کیلومتری شمال‌شرق میامی در شهرستان شاهرود استان سمنان با میانگین بارش سالانه ۴۵۰میلی‌متر ازجمله پر بارش‌ترین نقاط استان سمنان است که دشت شقایق‌های سرخ و گل‌های آفتابگردان و سد کالپوش و جنگل‌های آن سالانه گردشگران زیادی را از سراسر کشور به سوی خود می‌کشاند.

اقلیم پربارش با زمستان‌های پربرف و یخبندان و وجود آب و چشمه‌های فراوان و تابستانی خنک و بهاری بارانی این روستای واقع در شمالی‌ترین نقطه استان سمنان را به یکی از سرسبزترین، زیباترین و حاصلخیزترین مناطق سمنان و کشور تبدیل کرده است؛ ​آنچنان که تعداد زیادی از جمعیت ۴۰۰۰ نفری این روستا تا پیش‌از رانش زمین در دشت‌های حاصلخیز آن به کشاورزی و دامداری مشغول بودند.

آخرین روزها و ساعات سال۹۷ ابرهای تیره آسمان حسین‌آباد را پر کرد و به فاصله کمی بعد، آسمان سرخ شد و هوا در هم پیچید و روستای زیبای کالپوش در میان برف و باران و کولاک پنهان شد.

تیرهای سیمانی برق یکی‌یکی شکستند و از زمین جدا شدند و سیم‌ها پاره شد و خاموشی درست در آستانه سال جدید و تحویل سال حسین‌آباد را فراگرفت.

دکل‌های مخابراتی از مدار خارج و ارتباط با دنیای خارج گسسته شد. از سویی با قطعی برق،​ آب روستا هم که از طریق چشمه و موتورهای پمپ تامین می‌شد،​ قطع شد و حسین‌آبادی‌ها چهار روز اول بهار۹۸ را در سرما و خاموشی و بی‌آبی سپری کردند.

این همه ماجرای سخت آن روزها نبود، چراکه درست چند روز پس از اتصال مجدد برق و سایت‌های تلفن همراه و جاری‌شدن آب در لوله‌ها و بازشدن راه‌ها، زمین به غرش درآمد و لرزید و از هم شکافت.

رانش زمین سوغات دیگر بهار برای حسین‌آبادی‌ها بود؛ سوغاتی که سقف بسیاری از خانه‌ها را فروریخت، ترک به جان دیوارها انداخت و صدها نفر را بی‌خانمان و مجبور به ترک روستای آبا و اجدادی کرد.

جابه‌جایی منازل آسیب‌دیده

همان زمان البته نیروهای جهادی و مسؤولان به روستاهای کالپوش ازجمله حسین‌آباد آمدند و با خودشان کمک و آرامش و یک وعده بزرگ آوردند؛ وعده ساخت خانه‌هایی در منطقه‌ای امن روستا و دور از منطقه رانش‌زده که زمینی سست دارد و دیگر برای سکونت مناسب نیست.

همان زمان زمینی به وسعت ۱۵هکتار از محدوده ۶۴هکتاری روستا (که احتمال رانش زمین در آن کم بود) در نظر گرفته شد و مجوز و تسهیلاتی برای ساخت‌وساز به روستاییانی که منازل‌شان به‌طور کامل تخریب‌شده یا آسیب‌های جدی دیده بود، اعطا شد.

وعده‌ها و رفت‌وآمد مسؤولان هم نشان از آماده‌شدن امکان سکونت در منطقه جدید طی چند ماه آینده را می‌داد، حالا اما حدود دو سال از آن زمان می‌گذرد و هنوز این وعده‌ها عملی نشده و مشاهدات ما نشان می‌دهد خانه‌ها ساخته‌شده اما به‌خاطر نبود شبکه آب و فاضلاب قابل سکونت نیستند.

روستاییان البته نگرانی‌شان بیش از این است و می‌گویند حتی اگر خانه‌ها آماده سکونت شود، زمین در بیشتر نقاط روستا قابلیت رانش دوباره را دارد، چراکه سد کالپوش نشتی آب دارد.

جواد شجاع، رئیس شورای روستای حسین‌آباد کالپوش معتقد است نفوذ آب از زیر سد همچنان ادامه دارد و در توضیح بیشتر به جام‌جم می‌گوید: زهکشی‌های انجام‌شده در اطراف سد اساسی نبوده و هر قسمت از خانه‌های پایین‌دست سد با حفر چاله یک متری به آب می‌رسد و لغزش‌های زمین همچنان ادامه دارد.

نارنجی‌های پرخطر

شجاع ادامه می‌دهد: بنیاد مسکن محدوده‌ای را به‌صورت نقاط قرمز، نارنجی، سبز و زرد مشخص و به زمین‌های واقع در محدوده قرمز زمین واگذار کرده، ولی هم‌اکنون در نقاط نارنجی خانه‌هایی وجود دارند که وضعیت بدتری نسبت به نقاط قرمز دارند و هر لحظه امکان ریزش آنها هست.

تاکنون به ۲۰۳ خانوار زمین برای ساخت منزل مسکونی توسط بنیاد مسکن و شورا واگذار شده و حدود ۹۰ خانوار هنوز در بافت اصلی ساکن هستند که از این تعداد نیز حدود ۳۰درصد خانه‌هایشان آسیب دیده و در وضعیت خطرناکی به سر می‌برند و بنیاد مسکن نیز به این امر اذعان کرده که احتمال ریزش و آسیب دیدن حدود ۲۰۰ خانه دیگر وجود دارد.

رئیس شورای حسین‌آباد کالپوش در خصوص نبود زیرساخت‌های لازم در شهرک تازه‌احداث‌شده هم می‌گوید: با این‌که اقدامات زیادی مانند کشیدن سیم‌های برق و لوله‌کشی آب و گاز در شهرک جدید انجام شده، اما هنوز به خانه‌ها گازرسانی نشده، آب وجود ندارد و تکلیف شبکه فاضلاب هم روشن نیست، برای همین قابل سکونت نیستند.

ساخت سد روی زمین سست!

اهالی روستای حسین‌آباد حالا بیش از آن‌که نگران بارش برف و باران و کولاک شدید زمستان پیش رو باشند، نگران وضعیت سد کالپوش هستند که می‌گویند کارشناسان دانشگاه صنعتی شاهرود درباره‌اش گفته‌اند نفوذ آب به زمین روستا و خانه روستاییان از سد است و نه بارش‌های زمستانه.

سوالات زیادی ذهن حسین‌آبادی‌ها را به خود مشغول کرده ازجمله این‌که اگر این منطقه مستعد رانش زمین است، چرا در مکان‌های دیگر رانش وجود نداشته و فقط همین ضلع شرقی و غربی سد دچار لغزش شده؟ اگر آبی از سد نفوذ نکرده، چرا سد را زهکشی کرده و یک‌میلیاردونیم برای این کار هزینه کرده‌اند؟ اصلا اگر این منطقه لغزش دارد و زمینش سست است و قابلیت رانش دارد، چرا در این زمین سست سد احداث کرده‌اند تا در منطقه حجم وسیعی از آب انباشت شود؟

ظاهرا در سال ۸۴ طی مقاله‌ای لغزش زمین در حسین‌آباد بررسی شده و گفته می‌شود که ۱۹ کیلومترمربع از حسین‌آباد کالپوش در معرض خطر رانش زمین است و این ۱۹ کیلومتر عینا زیر دهانه سد قرار دارد که در سال ۸۷ کلنگ آن بر زمین زده می‌شود.

رئیس شورای حسین‌آباد می‌گوید ما این مساله را از طریق قوه قضاییه پیگیری کرده‌ایم و به ما گفتند صبر کنید تا جواب کارشناسان بیاید. کارشناسان آنها البته گفته‌اند که مشکل رانش زمین ربطی به سد ندارد و مربوط به بارش برف و باران است.

صحبت‌ها متناقض است چراکه در جلسات شفاهی به جانمایی نامناسب سد اذعان می‌شود اما در جلسات و بیانات و نامه‌های رسمی کسی حاضر به بیان این موضوع نیست و جوابی که به ما می‌دهند این است که ما همچنان در حال مطالعه و بررسی هستیم؛ مطالعاتی که پس از دو سال هنوز به جوابی منتج نشده و ما را نگران آبگیری سد و زیر آب رفتن صدها خانه و خانوار در روستای حسین‌آباد و روستاهای کالپوش می‌کند.

از این تسهیلات خانه در نمی‌آید

رئیس شورای روستای حسین‌آباد کالپوش با تاکید بر این‌که مردم منطقه خواهان تعیین تکلیف خسارت‌هایشان هستند، می‌گوید: زمین‌های واگذارشده در شهرک جدید نیاز مردم برای خانه‌دار شدن را نمی‌کند و کمک‌های بلاعوضی که در سال‌های ۹۷ و ۹۸ به حدود ۹۰ خانوار داده شده برای کسانی که به‌تازگی زمین گرفته‌اند، در نظر گرفته نمی‌شود و با این وضعیت تورم و گرانی مصالح، وام ۴۰میلیونی که از طرف بنیاد مسکن در اختیار مردم قرار می‌گیرد به‌هیچ‌وجه برای ساخت یک منزل مسکونی کافی نیست.

احمدی، یکی دیگر از اهالی روستای حسین‌آباد کالپوش است و مثل بقیه روستاییان نگران؛ نگران از زمستان پربارش و سدی که اطمینانی به آن نیست و نشت آب از آن ممکن است خانه‌های باقیمانده روستا را هم به زیر بیاورد.

احمدی می‌گوید یکی دو بار به دادگاه عمومی شکایت کرده‌ایم ولی تاکنون حرف‌مان به جایی نرسیده و حالا هم می‌خواهیم مبلغی جور کنیم و وکیل بگیریم و به دیوان شکایت کنیم. این نگرانی در حالی است که کمک‌هایی که به ما شده اعم از وام و کمک بلاعوض تاکنون برای ساخت خانه جدید کافی نبوده و خودمان همه دارایی‌مان را صرف کرده‌ایم اما هنوز صاحب خانه نشده‌ایم و چون بدهکار بانکی هستیم وام دیگری هم به ما نمی‌دهند.

رانش زمین به دلیل بارش‌های فراوان

محمدهادی مصطفایی، مدیر مطالعات پایه منابع آب و مجری طرح سد کالپوش اما نگرانی حسین‌آ​بادی‌ها درباره سد کالپوش را بی‌دلیل دانسته و می‌گوید: درخصوص وضعیت مطالعات انجام‌شده روی سد و دلیل رانش زمین در منطقه می‌گوید: مطالعات این سد از سال ۷۰ توسط سه مشاور ژئوتکنیک در کمیته تخصصی وزارت نیرو انجام شده و یک کمیته تخصصی ویژه طی فرآیند طولانی همه مراحل طرح را بررسی کرده است. نقشه‌برداری سد نیز توسط سازمان نقشه‌برداری کشور کنترل شده و درحالی که میزان مجاز نشت آب هر سد ۳۰لیتر بر ثانیه است، درخصوص سد کالپوش حدود ۱۵ لیتر بر ثانیه است که به ۵۰ درصد حد مجاز هم نمی‌رسد.

مصطفایی ۹۰ درصد علت رانش زمین در منطقه را بارندگی‌های فراوان دشت کالپوش عنوان کرده و می‌گوید: طبق مطالعات زمین‌شناسی و مسائلی که از قبل در این منطقه وجود داشته زمین در آنجا پوشیده از بادرفت است که به محض برخورد آب با آن، پایداری خود را از دست می‌دهد. بارش برف فراوان در اسفندماه که زمین رو به گرمی رفته باعث تشکیل روان‌آب می‌شود و این یکی از علت‌های اصلی رانش زمین در این منطقه است. نتایج مطالعات اخیر مرکز سوانح نیز بالا بودن سطح آب در منطقه را اثبات کرده است. مدیر مطالعات پایه منابع آب و مجری طرح سد کالپوش درعین حال از عدم آبگیری سد کالپوش درحال حاضر به منظور انجام تست روی آن خبر می‌دهد و می‌گوید: با این‌همه تمام تست‌های انجام شده توسط کارشناسان آب منطقه‌ای و دانشگاه اراک نشان‌دهنده ایمنی کامل سد است و مردم از این بابت خیال‌شان راحت باشد.

مصطفایی درخصوص اعتبار صرف شده برای سد و ضرورت ساخت آن در این منطقه سست می‌گوید: عملیات اجرایی این سد با هدف تامین شرب و صنعت شاهرود در سال ۹۷ با ظرفیت ۱۵ میلیون مترمکعب به پایان رسید، اما هم‌اکنون جزو بهره‌برداری جزئی برای مصرف شرب روستای حسین‌آباد کالپوش به‌خاطر برخی مسائل اجتماعی بهره‌برداری از آن راکد مانده است. اعتبار صرف شده برای ساخت سد هم ۵۰ میلیارد تومان بوده است که اگر بخواهیم آن را به نرخ روز محاسبه کنیم شاید به ۱۰ برابر رقم فعلی برسد.

۵ میلیارد تومان وام بلاعوض

علیرضا فلاحی، مدیر‌کل بنیاد مسکن استان سمنان درخصوص خانه‌های آسیب‌دیده حسین‌آباد در جریان رانش زمین می‌گوید: در جریان رانش زمین در حسین‌آباد کالپوش ۱۳۷ واحد مسکونی آسیب‌دیده که به ۱۱۳ خانوار در شهرک جدید زمین واگذار شده و بقیه داخل بافت قدیم روستا و در زمین خودشان از تسهیلات بهره‌مند شده‌اند. به گفته وی تاکنون بیش از ۵۰ میلیارد ریال وام بلاعوض و بیش از ۹۵میلیارد ریال تسهیلات از بنیاد مسکن در اختیار متقاضیان قرار گرفته است.

آبرسانی به‌زودی؛ فاضلاب اما بودجه می‌خواهد

مجتبی آشوری، مدیر آب و فاضلاب شهرستان میامی در‌خصوص عدم آبرسانی و نبود شبکه فاضلاب در شهرک جدید حسین‌آباد می‌گوید: آبرسانی به روستای حسین‌آباد با طرح مجتمع آبرسانی به چند روستای دیگر در منطقه کالپوش ادغام شده و به این منظور چند خط پمپاژ از آبگیر زیر سد تعبیه شده و به سمت مخزن ۱۵۰۰مترمکعبی بالای روستا انتقال می‌یابد. قرارداد این خط انتقال ۲۳۰۰ متری با اعتبار دو میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومانی منعقد و کار هر دو انجام شده و باقیمانده کار خط انتقال با ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی فعلا به‌خاطر شرایط جوی منطقه، سرما و یخبندان متوقف شده و به محض مساعد شدن هوا دوباره شروع می‌شود و ان‌شاءا... به مدت سه ماه به بهره‌برداری می‌رسد. البته زیر ساخت شبکه داخلی شهرک به طول ۴۰۰۰ مترمربع هم‌اکنون آماده است. آشوری با اشاره به لزوم اجرای شبکه فاضلاب با شرایط جذبی در منطقه هم می‌گوید: شبکه فاضلاب در بخش‌های مختلف تعریف می‌شود و اجرای فاضلاب شهرک، بدون تصفیه‌خانه و متعلقاتش حدود یک میلیارد هزینه دارد که در سالجاری اعتباری به این منظور درنظر گرفته نشده و به محض تامین اعتبار آماده مناقصه و عقد قرارداد هستیم.

شهربانو خسروی - جام جم سمنان / روزنامه جام جم