شکار با چشم‌ مسلح

مدتی است که تورهای پرنده‏نگری در اوایل پاییز، زمستان و بهار و در بسیاری از مناطق کشور، از شمال، جنوب، شرق و غرب برگزار می‏شود، با وجود رواج تورهای پرنده‏نگری، کارهای زیادی برای رونق این شاخه از گردشگری می‏توان انجام داد.
علیرضا هاشمی با اشاره به اقبال ده ساله‎ای که نسبت به تورهای پرنده‏نگری به وجود آمده است، استقبال از تورهای پرنده‏نگری را خوب عنوان می‎کند. با این حال اما او معتقد است که در مقایسه با کشورهای دیگر در شرایط خوبی نیستیم: «حقیقت این است که در زمینه پرنده‏نگری، سلیقه‏ای برخورد می‎شود. اگر بخواهیم به پرنده‎نگری نگاه صنعتی داشته باشیم، باید پیشرفت کنیم و نمونه‎های جهانی را الگو قرار دهیم. باید قواعد و قوانینی در پرنده‏نگری برای کشور خودمان تعریف کنیم.» همه اینها یعنی این که سایت‎های پرنده‎نگری باید حفاظت‏‌شود.
روزی که ملی نیست
شاید بتوان به جذب علاقه‏مندان به پرنده‎نگری، بالید، این اما دلیل نمی‌شود که از بخش دولتی غافل بمانیم. از نظر هاشمی، بخش دولتی در این حوزه، خوب عمل نمی‏کند. متولی پرنده‏نگری در ایران، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است و این نهاد هم برای برنامه‏ریزی، توسعه، گسترش و برگزاری سمینارها تلاش می‎کند.
در این میان اما دغدغه محیط‏زیستی هم وجود دارد که مربوط به سازمان محیط‎‏زیست است و همه اینها دودستگی ایجاد می‎کند. هاشمی می‎گوید:‌ «یک نمونه کوچک این است که ما روز جهانی پرنده‏نگری داریم. در همه جای دنیا، 21 اردیبهشت‏ را روز پرنده‏نگری نامیده‏اند.» اینها همه در حالی است که در ایران، 20‌مهر، 21 اردیبهشت‏ و حتی روزهای ابتدایی آذرماه روز پرنده‏نگری هستند.
روزهای دیگری هم وجود دارد و تا زمانی که یک روز مشخص برای روز ملی پرنده‏نگری درنظر گرفته نشود، بسیاری از اتفاق‎های مهم توسعه پرنده‎نگری قابل انجام نیستند. اگر یک روز ملی به عنوان پرنده‏نگری وجود داشته باشد، می‏توان شعار روز تعریف کرد. این رویکرد باعث می‎شود در زمینه‌های دیگری مانند کاهش آلودگی‌های پلاستیکی، محدودیت شکار و ایجاد مناطق امن و کارهای حفاظتی از این نوع اتفاقات خوبی بیفتد. با وجود توسعه این شاخه، در جهان پرنده‏نگری به سمت حفاظت از پرندگان رفته است. هاشمی می‏گوید: «موضوع اما اینجاست که در ایران، سازمان حفاظت محیط زیست یک روز و وزارت گردشگری هم یک روز برای پرنده‎نگری تعریف کرده است. اینها می‌تواند به پرنده‏نگری آسیب‏ برساند.»
از نظر عباس عاشوری، پرنده‏شناس اما برای پرنده‎نگری باید کارهای دیگری هم انجام داد. با وجود این که این پرنده‎شناس معتقد است که در سال‎های اخیر ،پرنده‎نگری پیشرفت‌های خوبی داشته و اتفاقاً سایت‎های خوبی هم برای برگزاری تورهای پرنده‎نگری وجود دارد، اما باید کارهای دیگری هم برای پرنده‎نگری در کشور انجام شود.
عاشوری در این باره می‎گوید: «این اطلاع‏رسانی و ترویج سبک رفتاری مناسب برای پرنده‏نگری است که باعث می‎شود در این حوزه پیشرفت
داشته باشیم.»
به جز اینها او معتقد است که راهنماهایی که برگزارکننده پرنده‎‏نگری هستند، باید مجوز دریافت کنند و آمار دقیقی از آنها وجود داشته باشد و مهم‌ترین بخش هم این که به راهنما‌‏ها آموزش داده شود. او معتقد است که اگر کشور بخواهد که در زمینه پرنده‎نگری پیشرفت داشته باشد، باید دید حرفه‏ای هم به این حوزه شکل بگیرد و چه مهم‎تر از این که به راهنماهای تور آموزش داده شود.
پرنده‏نگری و دامگاه‎داری
شاید یکی از تاثیرات مهم در توسعه پرنده‏نگری، کاهش دامگاه‏داری یا کاهش شکار غیرمجاز باشد. ‌اما در کشورمان بی توجهی به این مهم ‌باعث شده که دامگاه‏داری افزایش پیدا کند. ‌هاشمی معتقد است چون زیرساخت‎های توسعه پرنده‏نگری در ایران، آماده نیست، این اتفاق نیفتاده و برای گردشگری که برای پرنده‏نگری به منطقه حفاظت شده می‏رود، مشکلاتی وجود دارد. هاشمی تاکید می‏کند:‌ «هر سال هنگام مهاجرت پرندگان به کشورمان تعداد زیادی پرنده شکار می‎شود. نهاد مجری، نمی‏خواهد یا ناتوان است و نمی‌تواند جلوی شکار غیرقانونی را بگیرد.»
نهادهای مردمی در پرنده‎نگری خوب فعالیت می‎کند، اینها اما همه در حالی است که دولت در این زمینه‎ کارهای موثری انجام نداده است. در حالی که می‎توان قوانین و ضوابط را تنظیم کرد و جلوی شکار بی‏رویه را گرفت.
در فصل مهاجرت، صدای شلیک گلوله، سکوت مناطق پرنده‌نگری را می‌شکند‌ در حالی که نباید این اتفاق بیفتد. در کشورهای دیگر هم شکار وجود دارد اما همه چیز قانونمند است. عاشوری هم معتقد است: «هرچه صنعت پرنده‏نگری پیشرفت کند، شکار پرندگان کاهش پیدا می‏کند. تالاب‌ها بهتر حفاظت می‎شوند و همه اینها به حفاظت از محیط‌زیست منجر می‌شود.»
هاشمی دلیل شکار بی‏رویه در ایران و تاثیر منفی آن در پرنده‏نگری را ناتوانی در معرفی پرنده‏نگری در کشور می‎داند. با وجود این که سایت‎های پرنده‏‎نگری خوبی در کشور وجود دارد، اما حقیقت این است که برای پرنده‏نگری تعریف درستی ارائه نشده و بسیاری از گروه‏هایی که در این حوزه کار می‏کنند، هدف مشخصی ندارند.
لازم به یاد آوری است زمانی این مشکلات بر طرف می‌شود که‌ وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان حفاظت محیط زیست بایکدیگر تعامل کنند.
هاشمی توضیح می‏دهد:‌‌ «در ایران پرنده‏نگری شبیه به اقیانوسی است که فقط به عمق یک میلی‌متری آن توجه می‎‏شود. اگر به پرنده‏نگری به معنی واقعی توجه شود، در زمینه شکار بی‎رویه و توانمند کردن جوامع محلی نیز می‌توان تاثیرگذار بود‌.» شکار غیرمجاز باعث می‎شود که شانس توریستی که سختی سفر را به جان خریده تا پرنده‏ای را تماشا کند، کاهش یابد.

گردشگر خارجی در خطر انقراض

چهار فصل بودن ایران، وجود تالاب‎ها و جنگل‏های باستانی و نیز گونه‏های گیاهی فراوان باعث می‎شود ایران منطقه مناسبی برای مهاجرت پرندگان‌باشد و همین تنوع زیست را در کشور افزایش می‎دهد. همه این فرصت‏ها می‎تواند به رونق پرنده‏نگری در ایران بینجامد، نزدیک به 550 گونه پرنده مهاجر و بومی در کشور وجود دارند. در این میان بیشتر از صد سایت پرنده‏نگری نیز در فعال است.
بیش از 20 تالاب بین‏المللی هم ثبت شده‏اند که فضای مناسبی هم برای پرنده‎نگری هستند. در کنار تالاب‎ها هم پارک‏های بسیار غنی وجود دارد. اینها همه در حالی است که در سال حدود 15 تا 20 تور پرنده‏نگری برگزار می‏شود، اما سوالی که باید به آن پاسخ داد این است که توسعه پرنده‌نگری چقدر در جذب گردشگری خارجی موثر است‌.‌ هاشمی دراین باره می‏گوید:‌‌ «جز چند گونه پرنده که خاص ایران است، مانند زاغ بور، شاید نمونه دیگری که برای گردشگر خارجی جذابیت دارد در کشورمان وجود نداشته باشد‌.» او البته می‎گوید که ایران، قابلیت‏های خیلی زیادی دارد و در صورتی که قوانین و مقرارت حفاظتی و گردشگری در کشور تنظیم شود، ایران می‎تواند به مکان مناسبی برای پرنده‎نگری در جهان تبدیل شود. نظر عاشوری درباره جذب گردشگران خارجی به ایران متفاوت است.
او با اشاره به محدودیت‎هایی مانند تحریم، برای ورود به ایران یا تبلیغات منفی که درباره ایران انجام می‏شود، مانع دیگری برای ورود به ایران نمی‌شناسد. جذب گردشگر خارجی به ایران، جنبه‏های دیگری هم دارد. جنبه‏هایی که می‎تواند به نکته مثبتی برای جذب گردشگر تبدیل شود. موضوع اینجاست که پرنده‎نگرهای جهانی به دنبال این هستند که رکوردهای ‌پرنده‏نگری خود را افزایش دهند. پس طبیعی است برای این که پرنده‏های بیشتری را به لیست خود بیفزایند، به ایران سفر کنند. حدود 9648 نوع پرنده در جهان شناسایی شده است ‌.
پرنده‌نگرهایی هستند که تلاش دارند عضو باشگاه 9000 تایی شوند؛ پرنده‏نگرهایی که حدود 9000 پرنده را دیده‎اند و ایران هم مکان مناسبی برای آنهاست تا گونه‏های خاص پرنده‎ای را ببینند و به لیست‌شان اضافه کنند. عاشوری به نکته مهم دیگری نیز اشاره می‎کند. او می‏گوید: «نکته اینجاست که بخش دولتی به این مهم توجه نمی‎کند. ما امروز از اتریش، فنلاند، جنوب شرق آسیا و آفریقا، گردشگر داریم‌. گفته می‎شود که پرنده‏نگری حتی پردرآمدترین شاخه بوم‏‎گردی است. برای پرنده‎نگری در ایران باید هدف‌گذاری شود. همکاری و هماهنگی ارگان‏ها باید به حد مطلوب برسد‌. با تسهیل در ورود، با تربیت راهنماهای مجرب و با معرفی پرنده‎های خاص ایرانی، می‎توان صنعت پرنده‏نگری در ایران را رونق داد.

لیلا شوقی

جامعه