بوریابافی؛ هنری که پیشینه طولانی دارد و هنوز زنده است

تار و پود گیاهی

شاید بتوان یکی از هنرهای بشری را نساجی دانست. هنری که حالا، به صنعت تبدیل شده و ابتدای پیدایش، انقلابی در زندگی بشر به وجود آورد، اما قدیمی‌ترین پارچه‌هایی که بشر می‌بافت نه از جنس پارچه که الیافی گیاهی داشت. هنری که به آن حصیربافی یا بوریابافی گفته می‌شود و هنوز هم طرفداران خودش را دارد.

کد خبر: ۱۲۳۵۴۰۹

واژه‌شناسی: به پارچه بافته شده از نی و گیاهان، حصیر می‌گویند و به هنری هم که برای بافتن استفاده می‌شود، حصیربافی یا بوریابافی نامیده می‌شود.
جغرافیا: در هر شهری که دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه گندم، نی و ترکه وجود داشته باشد، این هنر هم در آنجا رونق دارد؛ لذا این هنر در استان‌های سیستان‌وبلوچستان، خوزستان، کردستان، هرمزگان، بوشهر، کرمان، یزد، فارس، مازندران، گیلان و تهران رایج است. حصیربافی در خوزستان، خراسان و آذربایجان‌شرقی به صورت سبدبافی و در گیلان به صورت مرواربافی و چم‌بافی انجام می‌شود.
تاریخچه: حصیربافی قدمت چند هزار ساله دارد، اما از آنجا که مواد آلی به کار رفته در این هنر، در معرض پوسیدگی قرار دارند، بیشتر تولیدات قدیمی از بین رفته‌اند. بشر، مصنوعات حصیری را پیش از سفال استفاده می‌کرده‌اند تا به آنجا که در ساخت سفالینه‌ها از حصیر به عنوان قالب استفاده می‌شده است؛ بنابراین پیشینه حصیربافی به دوران نوسنگی برمی‌گردد. ولی این که شهر یا کشور محل تولد حصیربافی کجاست، اطلاعاتی در دست نیست. باستان‌شناسان آثاری از حصیر روی تکه‌های گچ مربوط به 6000 سال قبل پیدا کرده‌اند. قدیمی‌ترین نمونه حصیربافی ایران مربوط به منطقه شهداد در استان کرمان است. از مهم‌ترین کشورهای تولید‌کننده محصولات حصیری هم، کشورهایی از جمله برمه، سنگال، پاکستان، سریلانکا، تایلند، مکزیک، کامرون، چاد، اتیوپی، سنگاپور، برمه، هنگ کنگ، اندونزی، ژاپن و جمهوری کرهرا را می‌توان نام برد.
مواد اولیه: در هر نقطه از ایران، با توجه به ابزار اولیه که وجود دارد، مواد اولیه هم متفاوت است. مثلا در خوزستان، از برگ درخت خرما، استفاده می‌شود. در مناطق سردسیر اطراف مریوان، انزلی، استان فارس، زنجان و دریاچه هامون از نی اطراف مرداب‌ها و دریاچه‌ها برای بافت استفاده می‌کنند و ساقه هاینی و بید در استان‌هان تهران، مازندران و روستاهای مراغه استفاده می‌شود.
ابزار: ابزارحصیربافی ساده است. داس، انواع کارد، سوهان، درفش، قیچی و سوزن از وسایل کار هستند.
روش‌های بافت: ابتدا ساقه‌های مناسب و هماهنگ، از لحاظ قطر و اندازه را جدا کرده و در آب خیس می‌کنند، بعد سه تا پنج ساقه را کنار هم قرار داده و به کمک ساقه دیگری که به دور آن پیچیده می‌شود، شروع به بافتن می‌کنند. حصیر یا بوریا به دو روش مارپیچ و درهم بافته یا مشبک بافته می‌شود.
روش مارپیچ: این روش از دو عنصر پایه و باریکه یا نواری که برای دوختن آن به کار می‌رود، تشکیل شده است. پایه طویل و انعطاف‌پذیر و معمولا با مقطع دایره یا بیضی و با دسته‌ای علف، پوست درخت و چند ترکه یا ترکیبی از آنها بافته می‌شود. روش مارپیچ برای ساختن بسیاری از شکل‌های مدور، مانند سبد، کلاه و کیف مناسب است.
روش درهم بافته یا مشبک: در نوع ساده این بافت، به شیوه تاروپود بافته می‌شود. تارها از نظر ضخامت و انعطاف با پودها یکسانند، اما رنگ آنها می‌تواند متفاوت باشد. دراین روش، تنوع کمی وجود دارد که در میزان ظرافت تولیدات به چشم می‌خورد. این روش در تهیه ظروف و زیراندازها به کار می‌رود.