آمارها از افزایش جمعیت بیکار دارای درآمد حکایت می‌کند؛ این تناقض چگونه شکل گرفته است؟

پدیده بیکارانِ صاحب درآمد

جمعیت فعال و جمعیت غیرفعال دو شاخص مهم بازار کار هستند که نرخ بیکاری و نسبت اشتغال نیز متأثر از این دو شاخص مهم تغییر می‌کنند، شاخص جمعیت فعال به مجموعه گروه بیکاران و شاغلان اطلاق می‌شود، یعنی تمام جمعیت سه میلیون نفری بیکار و حدود ۲۴میلیون نفری شاغل کشور تحت عنوان جمعیت فعال شناخته می‌شوند. جمعیت غیرفعال نیز به گروهی از جامعه گفته می‌شود که نه شاغل هستند و نه تمایلی برای ورود به بازار کار دارند. دانشجویان و افراد در حال آموزش، زنان خانه‌دار و افراد دارای درآمد از محل‌های غیرکاری، بخش مهمی از جمعیت غیرفعال را به خود اختصاص می‌دهند. در بررسی وضعیت بازار هر کشوری، افزایش جمعیت فعال (گروه بیکاران یا شاغلان) حتی اگر این رشد به جمعیت بیکار کشور اضافه کند، یک سیگنال مثبت به اقتصاد است، چراکه رشد جمعیت فعال نشان‌دهنده تمایل افراد برای ورود به بازار کار و افزایش اشتغال در کشور است. در مقابل، افزایش جمعیت غیرفعال به معنای کاهش تمایل افراد برای ورود به بازار کار است. به عبارتی رشد جمعیت این گروه از جامعه نشان می‌دهد میزان تمایل به فعالیت‌های اقتصادی و شاغل شدن در کشور کم شده است. برآیند آخرین آمار از وضعیت جمعیت فعال و غیرفعال نشان می‌دهد، به رغم رشد جمعیت فعال طی چند سال اخیر اما در سال گذشته ۴۶۴ هزار نفر به جمعیت غیرفعال کشور اضافه شد. جمعیت غیرفعال کشور که در سال ۹۶ تعداد ۳۹میلیون و ۳۳۷ هزار نفر بود، در سال ۹۷ به ۳۹ میلیون و ۸۰۱ هزار نفر افزایش یافت. البته در سال گذشته به جمعیت فعال کشور نیز ۴۸۵ هزار نفر افزوده شده است، اما سیاست‌گذاری بازار کار باید به گونه‌ای باشد که جمعیت غیرفعال کشور روند کاهشی داشته باشد، بیشتر جمعیت غیرفعال کشور را زنان خانه‌دار تشکیل می‌دهند و بخشی از افراد این گروه را افراد محصل در برمی‌گیرند. اما بخشی از افراد در گروه جمعیت غیرفعال، هرچند در گروه شاغلان قرار ندارند، اما دارای درآمد هستند. این گروه از افراد تحت عنوان «افراد دارای درآمد بدون کار» شناخته می‌شوند. آمار بیش از یک دهه اخیر از سال ۱۳۸۴ نشان می‌دهد جمعیت افراد دارای درآمد بدون شغل از سه میلیون و ۲۶ هزار نفر در سال ۸۴ به پنج میلیون و ۱۱۲ هزار نفر در سال ۹۶ رسیده که حاکی از رشد دو میلیون و ۸۶ هزار نفری است. افزایش قابل توجه «جمعیت دارای درآمد بدون شغل» یکی از پدیده‌های بازار کشور در سال‌های اخیر است و مقوله‌ای قابل تأمل برای بازار کار محسوب می‌شود، به همین دلیل جام‌جم در گفت‌وگو با کارشناسان اقتصادی به آن پرداخته است.

کد خبر: ۱۲۳۳۱۰۴

عمده درآمد این افراد دلالی است
جمشید پژویان، استاد دانشگاه در خصوص افزایش قابل توجه «جمعیت دارای درآمد بدون شغل» در کشور گفت: اگر فرض را بر درستی گزارش ارائه شده مرکز آمار ایران بگذاریم باید عرض کنم که این افراد کسانی هستند که با تلفن همراه در منزل خود کالایی را خریداری و بعد از اندکی آن را به فروش می‌رسانند.
وی افزود: این افراد عموما خود را بدون شغل اعلام می‌کنند، درنتیجه بدون این‌که نقشی در تولید داشته باشد صاحب درآمدهای هنگفتی می‌شوند و این در حالی است که باید این درآمدها در راستای تجارت و جابه‌جایی کالا به دست آید.
این کارشناس مسائل اقتصادی یادآور شد: از مصادیق دیگر این‌گونه افراد می‌توان به کسانی اشاره داشت که در بانک‌ها حساب داشته و از سودهای میلیونی آن بهره‌مند می‌شود، بنابراین نمی‌توان به آمار مرکز آمار استناد کرد چون این افراد به خاطر نپرداختن مالیات، از گفتن درآمدهای خود در زمان سرشماری ممانعت می‌کنند.
پژویان اظهار کرد: با این حال این امر به لحاظ اقتصادی وقتی در تخصیص بودجه‌ها اشتباهی صورت گیرد یا مکانیسم بازار از شرایط رقابت دور شود، امر خلافی است و افراد بدون نقش داشتن در ارائه خدمات و تولید می‌توانند از طریق انحصاری و نفوذی که دارند به درآمدی مشروع برسند. برعکس کسانی که کالایی را وارد و آن را به بازار عرضه یا در داخل کشور تولید می‌کنند نقش مثبتی در اقتصاد کشور دارند.

درآمد بدون شغل را با مالیات کنترل کنند
مهدی طغیانی، استاد دانشگاه درخصوص افزایش قابل توجه «جمعیت دارای درآمد بدون شغل» در کشور گفت: درآمد بدون اشتغال لزوما به معنی بیکار بودن افراد نیست و این‌که آنها با یارانه و کمک دولتی زندگی می‌کنند، البته در سراسر جهان افرادی هستند که با کمک‌های دولت (به خاطر مشکلاتی از جمله ازکارافتادگی) به زندگی خود ادامه می‌دهند اما در ایران درآمدهای بدون شغل می‌توانند به دلایلی از جمله اجاره دادن ساختمان و ملک، سود بانکی حساب‌های پس‌انداز، سرمایه‌گذاری در بورس یا دادن پول به افراد در مقابل انجام یک کار به صورت توافقی و شریکی باشد.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا این پدیده به لحاظ اقتصادی و رفاهی برای جامعه‌ای پسندیده است یا خیر، افزود: به‌زعم بنده بستگی به نوع کار دارد، چون اگر درآمد از محل مستمری‌بگیری و بیمه بیکاری و ازکارافتادگی یا از محل سرمایه‌گذاری‌های غیرمولد باشد طبیعتا به لحاظ اقتصادی امر مثبتی تلقی نمی‌شود، لکن همه مصادیق منفی نبوده و درآمدهای بالا و غیرمولد را تمام کشورهای جهان با اتخاذ پایه‌های مالیاتی جدید همچون مالیات بر عایدی سرمایه تعدیل می‌کنند.

غیر مولد و غیر مفید
فتح‌ا... تاری، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: آمارهایی که مرکز آمارارائه می‌کند نشات گرفته از مستندات و قوانین بین المللی و برخی قوانین داخلی است که اگر یک نفر یک ساعت در هفته کار کند شاغل محسوب می‌شود.
وی افزود: اگر این پایه در کشورهای دیگر گذاشته شده شاید در آن کشورها آنقدر ارزش پول بالاست که با دو ساعت کار در هفته یک فرد می تواند نیاز خوراک خود را رفع کند اما در ایران قطعا افراد نمی توانند با اینگونه درآمدها زندگی کنند.
تاری با بیان اینکه در آمارهای ایران سرباز شاغل محسوب می‌شود تاکید کرد: علاوه بر به حساب آوردن سرباز به عنوان شاغل برای دانشجویان هیچ رده ای در نظر نمی‌گیرند که در بخش بیکاران قرار دهند و اخیرا هم موضوعی مطرح شده تحت عنوان افرادی که درآمد دارند اما صاحب
شغل نیستند.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه وقتی درآمد کل جامعه افزایش می‌یابد رفاه رشد می‌کند تصریح کرد:‌ افرادی که دارای درآمد هستند اما شغل ندارند قطعا برای اقتصاد جامعه مفید نیستند و اغلب در شغل های کاذب فعالیت دارند.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به اینکه فعالیت افرادی که دارای درآمد و فاقد شغل هستند با ابهام همراه است گفت: در ساده ترین حالت شاید افراد دارای چندین مسکن باشند که با اجاره‌ درآمد کسب می‌کنند که این درآمد به دلیل ضعف قانونی است. اگر دولت طرح های مالیاتی برای بیش از مصرف مورد نیاز خانوار در نظر می گرفت این پدیده به وجود نمی‌آمد و اینگونه درآمدهای غیر مولد و غیر مفید برای اقتصاد شکل نمی گرفت.