شستن زخم‌های قالی

چند روز زودتر از مراسم به مشهد اردهال رسیدیم. دلم می‌خواست کمی در روستا بچرخم و حال و هوای شهری را که آیینی هزار ساله دارد و آوازه اش به گوش جهانیان هم رسیده، ببینم.
در میان پرسه‌زدن‌هایم با پیرمردان و پیرزنان بسیار برخورد کردم. پای صحبت قدیمی‌های شهر نشستم... خیلی‌ها برایم از خون روی قالی که با هیچ آبی از بین نمی‌رود، حرف زدند. عده‌ای هم گفتند، مشهد اردهال را به نام مشهد قالی می‌شناسند.

جمعه جار
مردم سیاه‌پوش هستند و بر سردر خانه‌ها پارچه سیاه آویزان شده. آفتاب رو به غروب است که صدای طبل به گوشم می‌رسد. به سمت صدا حرکت می‌کنم. مطمئنم صداها به مراسم قالیشویی مربوط است. با نزدیک شدن به صدا مردمی را می‌بینم که بر طبل می‌کوبند و یک نفر با صدای بلند درست به شیوه قدیم اطلاعیه مراسم قالیشویی روز جمعه را می‌خواند. انگار وارد دهه 30 و40 شمسی شده‌ام. زمانی که مراسم‌ مهم را به این شکل به مردم شهر اعلام می‌کردند. عده‌ای در این میان نذری پخش می‌کنند و برخی برای گروه اسپند دود کرده‌اند.
با گروه حرکت می‌کنم. از فردی که کنارم حرکت می‌کند نام مراسم را می‌پرسم. برایم توضیح می‌دهد که مراسمِ جار است. مراسم به شیوه گذشتگان برگزار می‌شود و از چند روز قبل از جمعه قالی، در روستاها و شهرهای کاشان این صدا شنیده می‌شود. مردم به این شیوه از جمعه قالی آگاه می‌شوند و خود را برای جمعه آماده می‌کنند. البته این اطلاع‌رسانی به طور رسمی‌تر و گسترده‌ترش، اولین جمعه ماه مهر در میان کل مردم کاشان انجام می‌شود و برای همین به جمعه‌ای که گذشت، جمعه جار می‌گویند.
قالیشویی در جمعه قالی
صبح روز مراسم با همسفرم راهی امامزاده می‌شویم. امامزاده در این ساعت از روز آنقدر شلوغ است که از همان اول با همسفرم خداحافظی می‌کنم و راهی قسمتی از امامزاده می‌شوم که بتوانم مراسم را بهتر ببینم. مراسم به‌طور کامل توسط مردم فین انجام می‌شود. مردم فین اعتقاد دارند که نیاکان آنها جسد بی‌جان حضرت را در میان قالی به رودخانه برده و غسل داده‌اند، بنابراین حال نیز آنها باید به احترام نیاکان خود، مراسم را انجام دهند. کسی جز مردم فین حق دست زدن و شستن قالی را ندارد.
در میان انبوه جمعیت عزادار
با جهانی شدن این مراسم، مسافران و گردشگران زیادی از سراسر ایران و جهان برای دیدن این مراسم به مشهد اردهال سفر می‌کنند. امروز هم در حیاط جا برای ایستادن وجود ندارد. رفته رفته تعداد افراد حاضر در مراسم بیشتر می‌شود و دیگر ایستادن هم کار راحتی نیست. آرام آرام جوانانی با چوبدستی در میان جمعیت دیده می‌شوند. چوبدستی‌ها نمادی از جنگ با قاتلان حضرت است که مردم فین برای حمایت از وی با خود به همراه آورده بودند. مردم مشهد اردهال به استقبال عزاداران چوب به دست می‌روند. مراسم استقبال همراه با نوحه‌خوانی در حیاط امامزاده ادامه پیدا می‌کند. عده‌ای از عزاداران که به گفته مردم محلی نماینده مردم فین هستند، داخل صحن امامزاده می‌شوند. در ابتدا از طرف مردم فین هدیه‌ای به بارگاه امامزاده داده می‌شود. البته اینها را من نمی‌بینم، زیرا انبوه جمعیت عزادار و تماشاچی چنین اجازه‌ای به من نمی‌دهد، اما مردم محلی آنچه را در حال رخ دادن است، یکی یکی برایم شرح می‌دهند.
قالی به پرواز در می‌آید
بعد از دادن هدیه، صدای خواندن قرآن در صحن و حیاط امامزاده پخش می‌شود. صدای قرآن نشان از شروع رسمی مراسم است. بعد از خواندن قرآن فردی که من فقط صدای او را می‌شنوم ذکر مصیبتی برای امامزاده شهید می‌کند و بعد نوحه‌خوانی شروع می‌شود. صدای یا حسین عزاداران از داخل صحن به گوش می‌رسد.
فردی در کنار گوشم می‌گوید قالی را گرفتند. یکی از قالی‌های امامزاده که گویی جزو قدیمی‌ترین قالی‌های امامزاده نیز هست با پارچه سبز پوشیده و لوله شده است. قالی از صحن خارج می‌شود. عزاداران قالی را به سمت رودخانه می‌برند. صدای یا حسین عزاداران در حیاط پخش می‌شود. فضا به شدت احساسی است و تمامی افرادی که در حیاط امامزاده حضور دارند، اشک در چشمان شان جمع می‌شود. صدای ولوله و یا‌حسین عزاداران نشان از احترام آنها به حضرت سلطانعلی است. قالی انگار به مانند قالی سلیمان در آسمان پرواز می‌کند. عده‌ای در جلو، قالی به دوشان شروع به سینه‌زنی می‌کنند.
حالا نوبت علم و کتل‌هاست
علم و کتل‌هایی که در گوشه حیاط به دیوار تکیه داده شده بودند توسط عزاداران بلند می‌شوند و در جلوی دسته حرکت می‌کنند. به دور علم نیز پارچه سبز پیچیده شده است. عزاداران با صدای یا حسین پیشاپیش قالی به دوشان حرکت می‌کنند. قالیچه به رودخانه برده و در آنجا با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی شسته می‌شود. شستن قالی نمادین است. بعد از شستن قالی، عزاداران دوباره قالی را به دوش گرفته و به حیاط امامزاده برمی‌گردند.قالی از دوش عزاداران فین به متولیان امامزاده تحویل داده می‌شود. در حین این مراسم مداح شعرهای مذهبی می‌خواند. بار دیگر تابوت پشمینه امامزاده شسته و تحویل امامزاده می‌گردد.
وقتی قالی هم مقدس می‌شود
مراسم با صدای اذان ظهر به پایان می‌رسد. در تمام مراحل مراسم، حسی معنوی و عجیبی مرا فراگرفته بود؛ در نگاه اول قالی نقش مهمی در مراسم داشت، اما حضورم در روزهای قبل از مراسم به من فهماند که این قالی تنها به علت حضور امامزاده برای مردم مشهد اردهال و فین مهم است. قالی‌ای که در آن زمان به عنوان تابوت برای حضرت عمل کرد، امروزه با گذشت سال‌های زیاد در میان مردم این منطقه مقدس است.
و شام غریبانی به قدمت تاریخ
بعد از اتمام مراسم در حیاط امامزاده نماز جماعت برگزار می‌شود. افرادی که تنها برای دیدن قالیشویی به مشهد اردهال سفر کرده‌اند، آرام آرام شهر را ترک می‌کنند. اما روستا هنوز عزادار است و هنگام غروب، مراسم دیگری شروع می‌شود و من در حال عکاسی و صحبت با مردم، منتظر این شروع دوباره بودم. مردم بار دیگر در امامزاده گرد هم می‌آیند و بعد از خواندن نماز مغرب و عشا، شام غریبان حضرت را با شکوه تمام برگزار می‌کنند. در گوشه گوشه صحن و حیاط امامزاده نور شمع به چشم می‌خورد. عده‌ای در حین روشن کردن شمع اشک می‌ریزند و برخی در میان عزاداران نذری پخش می‌کنند. بعد از ذکر مصیبت و نوحه‌خوانی شام غریبان سلطان اردهال هم به پایان می‌رسد.

حواسمان باشد که ...
برای شرکت در مراسم سعی کنید حداکثر تا پنجشنبه (‌یعنی همین امشب)، خودتان را به مشهد اردهال برسانید و در آنجا اقامت کنید. البته می‌توانید از شهرهای همجوار همچون کاشان نیز برای اقامت استفاده کنید.
مراسم قالیشویی در واقع مراسم تشییع جنازه حضرت سلطانعلی به صورت نمادین است و مردم فین، مشهد اردهال و همچین روستای خاوه (متولیان امامزاده) برای نشان دادن ارادت و احترام خود به حضرت این مراسم را انجام می‌دهند. بنابراین بهتر است اگر به این مراسم اعتقادی ندارید حداقل به احترام مردم میزبان، مراسم را از حالت عادی خارج نکنید. عزاداران لباس مشکی به تن دارند و طی مراسم در قسمت‌های مختلف قربانی نیز اهدا می‌شود. امروزه تمامی بخش‌های مراسم در حیاط امامزاده برگزار می‌شود. اما در گذشته قسمت اول که تحویل قالی به عزاداران بوده در داخل صحن امامزاده انجام می‌شد، برای همین بهتر است در حیاط امامزاده بمانید و اجازده دهید مردم محلی همان‌طور که نیاکان‌شان این مراسم را انجام می‌دادند، به انجام آن بپردازند. به فرهنگ بومی مردم احترام بگذارید و با پوشش و آداب آنها همراهی کنید و از آنجا که جمعیت بسیار زیادی در مراسم حضور پیدا می‌کنند، مراقب کودکان و سالمندان باشید.

قیامتِ اردهال
مراسم مذهبی باشکوه در کشورمان کم نداریم؛ مثل آیین‌های نخل‌گردانی در یزد، مراسم روز عاشورا در ابیانه یا عزاداری زنجانی‌ها در هشتم ماه محرم.
اما شکوه و عظمتِ آیین اردهال کاشان هم کمتر از این مراسم که نیست، شاید بیشتر هم باشد، چراکه محمد احترامی، رئیس ستاد آیین سنتی مذهبی قالیشویان فین کاشان گفته پیش‌بینی می‌شود بیش از ۲۰۰ هزار نفر از شهرستان کاشان، استان‌های اصفهان، مرکزی، قم، تهران و سایر شهرستان‌های مجاور و توابع کاشان در این مراسم آیینی شرکت کنند. به گفته او، کاروان
2000نفری پیاده‌روی اهالی فین نیز یک روز قبل از برگزاری مراسم سنتی- مذهبی قالیشویان؛ یعنی از امروز؛ پنجشنبه ۱۱ مهر برای شرکت در عزاداری این آیین سنتی-مذهبی به سمت اردهال حرکت می‌کنند.
در هر صورت اگر به هر دلیل موفق به سفر به اردهال کاشان و حضور در آیین کهن آنها نشدید، این آیین از شبکه‌های افق و استانی اصفهان به طور مستقیم پخش خواهد شد.

فاطمه فراهانی

ایران