داغِ بـــاغ

گوجه‌فرنگی
کشاورزان شهرستان‌های طارم، زنجان، رامیان و آزادشهر که امسال گوجه‌فرنگی کاشته‌اند، فعلاً نقره‌داغ شده‌اند. افزایش 70 درصدی تولید گوجه در شهرستان پارس‌آباد مغان نیز سبب شده دلالان واسطه‌ها با قیمت بسیار ارزان گوجه را از تولیدکنندگان بخرند، از طرف دیگر با این‌که چهار کارخانه رب‌سازی در این شهر فعال است، اما این میزان کارخانه جوابگوی تولید 128 هزار تنی گوجه‌فرنگی
در این شهر را نمی‌دهد.
در همین خصوص یک کشاورز مغانی گفت: هزینه‌های تولید محصولات کشاورزی افزایش یافته، اما همچنان دلالان محصولمان را ارزان خریداری می‌کنند، به همین دلیل و با توجه به مشکلات فعلی انتظار داریم دولت با صادرات گوجه‌فرنگی به کشورهای همسایه موافقت کند.

کدو
بازار خرید کدو خورشتی نیز حال و روز خوبی ندارد. به همین دلیل عمده کشاورزان آن را سر مزرعه با قیمت بسیار پایینی به دلال‌ها می‌فروشند. این در حالی است که قیمت این محصول در بازار کاهش نیافته است.
یک کشاورز ارومیه‌ای در این باره گفت: طبق روال هرساله در یک قطعه زمین استیجاری اقدام به کاشت کدو کردم تا خرج خانواده چهار نفری‌ام را تأمین کنم و به‌طور میانگین هر هفته یک‌تن کدو از این زمین برداشت می‌شد؛ در اولین برداشت، محصول را به قیمت ۱۵۰۰ تومان فروختم اما در برداشت دوم تنها ۲۰۰ تومان برای خرید محصولم پرداخت کردند که بسیار با مخارجم فاصله داشته و حتی خرج کرایه ماشین هم حاصل نمی‌شد و به همین دلیل ترجیح دادم محصولات خود را از میدان تره‌بار ارومیه برگشت داده و خوراک دام‌هایم کنم.

شلیل، آلو، هلو و سیب
میوه‌های تابستانی همچون آلو، شلیل، هلو و سیب هم دچار همین مشکل شده‌اند. این میوه‌ها بیشتر در مناطق شمالی کشور از جمله آذربایجان‌های‌شرقی و غربی و اردبیل کشت می‌شوند، با این حال باغداران این مناطق، هم‌اکنون با مشکلات عدیده‌ای برای فروش محصول‌شان روبه‌رو هستند.
در همین خصوص یک کشاورز ارومیه‌ای گفت: متاسفانه سال گذشته تمام میوه‌های تابستانی، گرفتار سرمای دیررس بهاره شد و هیچ میوه‌ای حتی برای مصرف شخصی هم وجود نداشت و برای کشاورزانی که تنها به تولید میوه‌های تابستانی مشغول هستند، به سختی گذشت.
وی می‌افزاید: امسال در پی هشدارهای ارائه شده در خصوص سرمای بهاره، با روشن کردن کاه و کلش، موفق به حفظ ۸۰ درصد از محصولات شده‌ایم اما متاسفانه امروز که این میوه‌ها به بار نشسته و در مرحله برداشت هستند، قادر به برداشت نیستیم.
این کشاورز عنوان می‌کند: به دلیل شرایط اقتصادی بسیار بد حاکم بر بازار، قیمت سموم باغی، جعبه‌های پلاستیکی، حقوق کارگر و مخارج آبیاری به شدت افزایش یافته و با قیمت فروش تنها می‌توان حقوق کارگر را صاف کرد و عملاً هزینه‌های رسیدگی به باغ‌ها از جیب باغ‌دار باید تأمین شود و تنها عایدی این کشاورزان ضررهای سنگین است. این روزها تنها سود این محصولات شامل حال دلالان می‌شود که با منت بسیاری اقدام به خرید محصولات می‌کنند.

هندوانه
عرضه زیاد و کاهش قیمت، هندوانه کاران در استان‌های مازندران، فارس و کردستان را با مشکل جدی مواجه کرده است، این در حالی است که انتظار می‌رفت صادرکنندگان هندوانه را با قیمت معقولی به کشورهای همسایه از جمله ترکیه صادر کنند.
در این باره یکی از صیفی کاران قروه‌ای گفت: در امسال برای هر هکتار هندوانه با کشت نشاء 20 میلیون تومان هزینه کرده‌ام اما هم‌اکنون با قیمت هر کیلو 150 تومان از من خریداری می‌شود که 70 تومان آن فقط صرف هزینه برداشت می‌شود و از هر هکتار فقط دو‌میلیون تومان عاید من می‌شود و 18 میلیون تومان ضرر می‌کنم.
وی ادامه داد: همین هندوانه در بازار به قیمت کیلویی 700 تومان و حتی هزار تومان به فروش می‌رود و در این بین فقط دلال است که سود می‌برد.

خیار
چند روزی است که از فصل برداشت خیار گذشته، اما بسیاری از کشاورزان با نگرانی این ایام را سپری می‌کنند و با وجود صرف هزینه‌های هنگفت، قیمت خرید خیار توسط دلالان و واسطه‌ها به کمترین مبلغ رسیده که این قیمت جوابگوی تلاش‌ها و سرمایه‌گذاری کشاورزان نیست.
محصول خیارکاران شهرستان‌های قروه و دهگلان در استان کردستان و ارومیه در استان آذربایجان غربی روی دستشان مانده است به همین دلیل برخی از تولیدکنندگان با توجه به هزینه‌های تمام‌شده از خیر برداشت خیار گذشته‌اند، برخی دیگر نیز با قیمت بسیار پایین 300 تا 400 تومان محصولشان را به دلالان و واسطه‌ها می‌فروشند و برخی کشاورزان هم خیار را با قیمت بسیار پایینی به دامداران عرضه کرده‌اند.
در همین خصوص یکی از کشاورزان خیارکار شهرستان قروه و دهگلان گفت: هم‌اکنون ما برای هر کارگری که به خیارچینی بیاید باید 70 هزار تومان هزینه کنیم در حالی که حاصل خیار چیدن همان کارگر به 50 هزار تومان هم نمی‌رسد.
یکی دیگر از کشاورزان هم گفت: سال گذشته قیمت خیار در حد مناسب و قابل‌قبولی بود چراکه به اندازه تقاضا کاشته شده بود اما امسال توجهی به میزان خیار کاشته شده در سطح شهرستان نشد و مسؤولان مربوطه نیز واکنش مناسبی نسبت به آن نداشتند.
وی افزود: پیش‌بینی وضعیت بازار یکی از وظایف جهاد کشاورزی است که باید با مشورت مناسب به کشاورزان مانع از ضرر و زیان کشاورز شود. همچنین دولت تعرفه زیادی برای صادرات خیار به اقلیم کردستان عراق وضع کرده بنابراین انتظار داریم این تعرفه‌ها را از سر راهمان بردارد.
یکی از باغداران ارومیه هم در این باره می‌گوید: با توجه به مهارت خود اقدام به کاشت خیار کردم و محصول خوبی به بار نشست. محصولم در برداشت اول و دوم به قیمت 2000 و کمی ارزان‌تر به فروش رسید که تا حدودی مخارج کارگران حاصل می‌شد و شاهد حیف‌ومیل محصول خود نبودم.
وی ادامه می‌دهد: طی چند روز اخیر قیمت هر کیلو خیار به ۵۰۰ تومان کاهش یافت و زمانی که علت این ارزانی را جویا شدیم، تنها با جمله «نبود امکان صادرات به عراق» مواجه ‌شدیم.

راه‌حل: توسعه صنایع تبدیلی
از نان شب واجب‌تر است
بازاریابی و صنایع تبدیلی بخش کشاورزی از دیرباز معضلی برای بخش کشاورزی به حساب می‌آمده که هنوز راه‌حل جامع و پایداری برای آن اندیشیده نشده است و این شرایط باعث شده در شرایط رکود که تولید بیشتر از تقاضا باشد، شاهد کفران نعمت و ضرر تولیدکننده باشیم.
از طرف دیگر، شاید بتوان حلقه مفقوده توسعه بخش کشاورزی را صنایع تبدیلی نامید، چرا که ایجاد آن منجر به استفاده بهینه از محصولات در بخش کشاورزی است.
ایجاد صنایع تبدیلی در روستاها منجر به بازگشت ارزش‌افزوده محصولات کشاورزی به خود روستا و ایجاد اشتغال و درآمد بیشتر برای روستاییان می‌شود، زیرا آنچه که اکنون در مورد صنایع تبدیلی در کشور شاهد هستیم آن است که بسیاری از کارخانه‌های صنایع تبدیلی به دور از مناطق روستایی و در جوار شهرها و در شهرک‌های صنعتی ایجاد شده‌اند و بعضا حتی فروش محصولات کشاورزی به عنوان ماده اولیه به این قبیل کارخانه‌ها نه به وسیله کشاورزان بلکه توسط دلال‌ها و واسطه‌ها انجام می‌شود و یا این‌که عواملی که در استخدام این کارخانه‌ها هستند، در فصل برداشت محصول و در اوج تولید، محصول را به بهایی ناچیز از کشاورز خریداری می‌کنند و با فرآوری و ذخیره‌سازی در طی سال به بهایی چند برابر قیمت محصول اولیه به فروش می‌رسانند.
نقش توسعه صنایع تبدیلی در بخش کشاورزی به شرح زیر می‌باشد.
1. کاهش ضایعات: هم‌اکنون ضایعات بخش کشاورزی حدود ۳۰ درصد است که ارزش این حجم از ضایعات، متاسفانه تا رقم پنج میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود. به همین جهت گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی می‌تواند با فرآیندهایی چون فرآوری در بسته‌بندی یکی از موثرترین گزینه‌های کاهش این حجم از ضایعات باشد.
2. افزایش اشتغال: ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی در مناطقی که از اقتصاد کشاورزی برخوردارند فرصت‌های شغلی و سرمایه‌گذاری مناسبی را به‌ویژه در مناطق روستایی فراهم کرده و ضمن جلوگیری از بیکاری‌های فصلی در اشتغال روستاییان و جلوگیری از مهاجرت آنها به شهرها در ارزش‌افزوده بخش کشاورزی مؤثر است.
3. توسعه صادرات: بدون تردید گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی با فرآورده‌های محصولات کشاورزی و افزایش ماندگاری این محصولات موجب مزیت رقابتی و افزایش صادرات می‌شود.
4. کاهش ریسک در بخش اقتصادی: با توجه به ارتباط مستقیم تولید کشاورزی با شرایط محیطی و اقلیمی و ریسک‌پذیر بودن فعالیت‌های این بخش، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی علاوه بر افزایش درآمد کشاورزان، باعث تنظیم بازار و ثبات قیمت‌ها می‌شود.
5. تکمیل زنجیره بازاریابی: با گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی، ضمن ایجاد اشتغال برای فارغ‌التحصیلان این بخش، با ایجاد تنوع در محصولات کشاورزی، قدرت پاسخگویی بازار را برای انواع سلیقه‌های مختلف فراهم کرده و زنجیره بازاریابی را تکمیل می‌‌کند.

مقصر شماره یک:
سازمان تحقیقات کشاورزی
متهم اصلی پایین بودن بازده تولید محصولات کشاورزی و بالا بودن تلفات آنها، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به عنوان متولی اصلی تحقیقات کاربردی کشاورزی است؛ سازمانی که به جای عمل به وظایف خود در راستای پژوهش‌های تقاضامحور و حل مشکلات واقعی کشاورزان و دامداران، در مسیر دانشگاه شدن و تولید مقاله‌های آکادمیک قدم برداشته است.
کشاورزان نیز از سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به‌شدت گلایه دارند، به‌طوری که یکی از کشاورزان قروه‌ای گفت: این سازمان باید نوع کشت محصولات در کشور را هدایت کرده و با عرضه تخم و بذر با کیفیت به کشاورزان جلوی تلفات بالای آنها را بگیرد، ولی این سازمان این امور را رها کرده است چون اگر رسیدگی، کنترل و آموزش کشاورزان را در دستور کار قرار می‌داد لااقل یک‌بار به منطقه ما می‌آمدند و کارشناسانشان به ما درخصوص نحوه کشت و بذر تولیدی توضیحاتی می‌دادند.

امین محمودی

گروه اقتصاد