هوشمندی در خدمت کتاب

بن‌های کاغذی، بن‌های دیجیتال
سال‌هاست نمایشگاه کتاب با حضور ناشران داخلی و خارجی برگزار می‌شود. حضور ناشران داخلی معمولا با ارائه تخفیف در خرید همراه است و این موضوع باعث شده هر سال تراکنش مالی زیادی در نمایشگاه کتاب رخ دهد. از طرف دیگر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای حمایت از کتاب و کتاب‌خوانی هر سال بن‌های تخفیف برای دانشجویان، اساتید و فرهنگیان ارائه می‌دهد که این موضوع نیز به رونق خرید و فروش کتاب در نمایشگاه کمک کرده است. مساله مهمی که شاید فناوری توانسته تا حد زیادی نقش تسهیل‌گر را در آن بازی کند، بن‌های تخفیف است. بن‌هایی که سال‌ها قبل به‌صورت کاغذی توزیع می‌شدند و امروز به‌صورت دیجیتال در اختیار افراد قرار می‌گیرند. بن‌های کاغذی جدای مصرف بیش از حد کاغذ، به دلیل عدم امکان رهگیری مناسب و خرید و فروش در بازار سیاه، گزینه مناسبی نبودند و کم‌کم این بن‌ها جای خود را به بن‌کارت‌های فیزیکی دادند. اما امروز مساله دیگری که مشکلاتی را برای افراد به وجود آورده حجم زیاد درخواست‌ها و صف‌های طولانی دریافت بن‌کارت است.
از سوی دیگر هر سال تعداد زیادی کارت الکترونیکی صادر می‌شود که در انتهای نمایشگاه بدون استفاده خواهد بود. هزینه تولید کارت‌های دیجیتالی هم بالاست و این موضوع نیز باعث شده برگزارکنندگان نمایشگاه به فکر چاره‌ای دیگر باشند. دو سال پیش پیشنهاد استفاده از NFC و پرداخت توسط موبایل ارائه شد، ولی با توجه به نبود زیرساخت مناسب، این طرح با استقبال ناشران و خریداران روبه‌رو نشد. راهکار پیشنهادی سال گذشته انتخاب کارت ملی به‌عنوان بن‌کارت بود که به نظر کاربردی می‌رسد. در این طرح افرادی که قصد دریافت بن کتاب را دارند، می‌توانند به جای دریافت کارت الکترونیکی جدید، کارت ملی را انتخاب کنند. دستگاه‌های کارتخوان موجود در نمایشگاه امکان استفاده از کارت ملی را به جای کارت الکترونیکی ارائه می‌دادند و به‌این‌ترتیب نه نیازی به دریافت حضوری کارت جدید بود و نه هزینه زیادی برای صدور کارت جدید به هدر می‌رفت.

دستگاه‌های پرداخت؛ از قدیم تا امروز
شاید جنبه فروشگاهی نمایشگاه کتاب بیشتر از جنبه نمایشگاهی آن به چشم بیاید و پرداخت یکی از مسائلی است که بدون حضور فناوری بسیار سخت‌تر بود. از زمانی که دستگاه‌های کارتخوان امکان استفاده از کارت‌های عابربانک را برای خرید فراهم کردند نمایشگاه کتاب نیز با مجهز کردن غرفه‌ها در نمایشگاه این امکان را برای خریداران ارائه کرده است، اما مساله پرداخت از طریق دستگاه‌های کارتخوان بانکی همیشه با مشکلاتی روبه‌رو بوده و هر سال یکی از دغدغه‌های مهم ناشران و خریداران بوده است. ابراهیم عابد، کارشناس ارشد اداره مخابرات و طراح سیستم مخابراتی مصلای تهران می‌گوید: «سال‌های ابتدایی و قبل از ورود اداره مخابرات برای تجهیز نمایشگاه در مصلای تهران، خطوط تلفن شهری و استفاده از سوئیچ‌های سانترال این امکان را برای غرفه‌داران فراهم می‌کرد تا با استفاده از یک خط تلفن، دستگاه‌های کارتخوان خود را فعال کنند. این مدل از ارائه خدمات مشکلات مختلفی داشت؛ از جمله این‌که سرعت انتقال اطلاعات از طریق خطوط تلفن بسیار پایین بود و معمولا تراکنش‌ها به مشکل برمی‌خورد. از طرف دیگر تعداد بالای تراکنش‌ها بار زیادی را سمت خطوط منتقل می‌کرد و مدیریت پرداخت از طریق دستگاه‌های کارتخوان با مشکلاتی روبه‌رو می‌شد.»
به گفته این کارشناس، سال‌های بعد استفاده از خطوط E1 موجب شد سرعت انتقال اطلاعات بیشتر شود، اما باز هم مشکلات قبلی به دلیل استفاده از خطوط تلفن برای انتقال اطلاعات پابرجا بود. در ادامه مخابرات تهران، مامور طراحی مدل جدیدی برای ارسال اطلاعات با سرعت بالا شد. از همین‌رو یک مرکز کوچک مخابراتی در مصلای تهران برای برگزاری نمایشگاه‌های مختلف طراحی شد و تجهیزات به‌صورت ثابت در مصلای تهران نصب شدند. استفاده از ADSL موجب افزایش سرعت انتقال داده و اطلاعات شد و دستگاه‌های کارتخوان مجهز به ADSL مورد استفاده قرار گرفت. البته در طراحی این مدل از سیستم، ADSL جداگانه‌ای استفاده شد تا بار ADSL شهری روی آن نباشد. همه اطلاعات دستگاه‌های کارتخوان با استفاده از دستگاه خاصی جمع‌آوری می‌شوند و از طریق یک اتصال نقطه به نقطه (Point to Point) به شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت منتقل می‌شوند. این مدل سال‌هاست در مصلای تهران برای نمایشگاه‌های کتاب و دیگر نمایشگاه‌ها استفاده می‌شود.
امسال ۴۰۰۰ دستگاه کارتخوان به همین روش در اختیار غرفه‌داران قرار گرفته و در ازای دریافت کارتخوان هیچ‌گونه هزینه‌ای دریافت نمی‌شد. البته فقط کارتخوان‌های مخصوص نمایشگاه امکان دریافت پول از کارت‌های بن تخفیف نمایشگاه را داشتند.
مساله دیگری که بسیاری از ناشران با آن مواجه هستند، استفاده از دستگاه‌های کارتخوانی است که امکان استفاده سیار دارند و ناشران و غرفه‌داران قصد دارند از آن در نمایشگاه کتاب استفاده کنند. مشکل اینجاست که این دستگاه‌ها از خطوط تلفن‌همراه و سیمکارت استفاده می‌کنند و آنتن‌دهی دو شرکت بزرگ ارائه‌دهنده تلفن‌همراه در مصلای تهران گاهی با مشکلاتی مواجه می‌شود. ابراهیم عابد می‌گوید: «از آنجا که بحث حریم خصوصی در مساله تلفن همراه بسیار حائز اهمیت است به دلیل مراجعه افراد در یک مکان عمومی و تلاش برای حفظ حریم خصوصی ممکن است برخی اوقات در آنتن‌دهی تلفن همراه اختلالاتی رخ دهد. از طرف دیگر با توجه به این‌که خریداران دارای بن تخفیف فقط می‌توانند از دستگاه‌های کارتخوان نمایشگاهی استفاده کنند پیشنهاد ما به غرفه‌داران استفاده از همان دستگاه‌هاست که کمترین مشکل را دارند، اما ارائه خدمات برای دستگاه‌های کارتخوان شخصی امری است که با توجه به مسائل مطرح شده احتمالا با چالش‌هایی همراه است، چراکه امکان ارائه خدمات تلفن‌همراه در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلای تهران ممکن است در لحظاتی با وقفه انجام شود که همین موجب عدم شکل‌گیری تراکنش به‌صورت صحیح می‌شود.»

از مصلا به شهر آفتاب، از شهر آفتاب به مصلا
مصلای تهران امسال هم میزبان نمایشگاه کتاب بود. چندی پیش نمایشگاه کتاب به شهر آفتاب منتقل شد و دوباره به مصلا بازگشت. جدای بحث دسترسی و امکانات حمل و نقل عمومی مناسب مصلا از نظر تجهیزات و امکانات مورد نیاز برای ارائه خدمات مناسب به‌منظور برگزاری بهتر نمایشگاه، می‌توان این دو مکان را بررسی کرد. ابراهیم عابد توضیح می‌دهد: «سال‌هاست تجهیزات مختلفی را در مصلای تهران نصب کرده‌ایم و همه تجهیزات تا سال آینده در مصلا می‌مانند. جابه‌جایی نمایشگاه کتاب به شهر آفتاب موجب شد نیازمند امکانات و تجهیزات جدید باشیم. متاسفانه معماری اشتباه و استفاده از کابل‌های LAN از کف موجب شد با یک بارندگی آسیب‌های جدی به تجهیزات وارد شود. از طرف دیگر دسترسی به مراکز مخابراتی در مصلای بسیار مناسب‌تر است. به‌عنوان مثال مرکز مخابراتی آزادگان با فاصله بسیار نزدیک از مصلا تهران دارای خطوط پرسرعت انتقال داده و اطلاعات است که می‌تواند برای تسهیل در دریافت و پرداخت به غرفه‌داران خدمات ارائه دهد.»
البته با توجه به برگزاری نمایشگاه کتاب و نمایشگاه قرآن در مصلای تهران احتمالا برگزاری یکی از این دو نمایشگاه در مصلای تهران برای سال‌های بعد و به دلیل همزمانی ماه مبارک رمضان با زمان برگزاری نمایشگاه کتاب دچار چالش خواهد بود که باید دید چه‌تصمیمی در‌این‌باره گرفته خواهد شد.

محسن سمسارپور