سیل ناخوشی

آب همه جا را گرفته، میله‌های طوسی زنگ‌زده از آب بیرون آمده است. نقطه اوج داستان اما روی آب اتفاق می‌افتد. لاشه مرغ‌های پروار سطح آب را پوشانده است. حالا تا چشم کار می‌کند، مرغ‌هایی که غرق شده‌اند سطح آب را پرکرده‌اند. اینجا یکی از مرغداری‌های شهرستان آق‌قلاست. سیل آمده و مرغ‌ها را کشته است. آبی که آلوده شده، حالا در خیابان‌ها، در زیر پای بچه‌ها و اهالی مناطق سیل زده در جریان است. به همه این‌ها، باید فاضلابی را که بیرون زده و وارد آب شده است، هم اضافه کرد. حالا مردم سه استان کشور، در شرایط آلوده در میان سیل، در کنار دست‌وپنجه نرم کردن با بحران خرابی خانه و زندگیشان باید نگران سلامت خود هم باشند. ابتلا به بیماری‌های عفونی مانند هپاتیت A، وبا، حصبه، اسهال و بیماری‌های گوارشی در شهرهایی که سیل به سراغشان می‌روند، طبیعی است. بیماری‌های روحی و روانی هم دیگر بیماری شایع است و باید به اینها اضافه شود.
دور از حمام
بیش از 107 هزار نفر از مناطق سیل‌زده هنوز در اردوگاه‌ها، زندگی می‌کنند. در برخی از اردوگاه‌ها، تعداد کسانی که در کنار هم زندگی می‌کنند، خیلی است. گاهی در یک زمین هزار متری، 400 تا 450 خانواده در کنار هم زندگی می‌کنند. در یک فضای کوچک و سربسته که حتی هوا هم در رفت‌وآمد نیست، خانواده‌ها در کنار هم روزگار می‌گذرانند. چادرهایی که یک خانواده چهار نفره در آن زندگی را می‌گذرانند به چهار متر هم نمی‌رسد. سقف و دیوارهای کوتاه پارچه‌ای که حتی هوایی هم در آن جریان ندارد، می‌تواند باعث بروز بسیاری از بیماری‌ها باشد. شرایط بهداشت در محل‌های اسکان اضطراری، اما فقط به این خلاصه نمی‌شود. خارج از تهویه نامناسب هوا، بسیاری از ساکنان اردوگاه‌های اسکان اضطراری از بهداشت نامناسب شکایت می‌کنند.
مریم، زن ریزنقشی است که بعد از این که سیل، کلاله استان گلستان را فراگرفت، با خانواده هشت نفره‌اش راهی اسکان موقت در نمایشگاه بین‌المللی گرگان شد. حالا او از بهداشت محل جدید زندگی‌اش ناراضی است و به ما می‌گوید: «شرایط بهداشت در محل اسکان سیل‌زدگان خیلی بد است.» مریم می‌گوید که ده روز است نتوانسته حمام برود. او توضیح می‌دهد:‌ «حمام اینجا صحرایی است و از آن بدتر این که هنگام وقوع سیل فرصت نکردم برای خودم لباس بیاورم.» مریم می‌گوید لباس‌هایی که گروه امداد در اختیارش گذاشته‌اند، کهنه است و او هم تمایلی به پوشیدن آنها ندارد. لباس‌هایی که از کمک‌های مردمی جمع‌آوری شده است.
شرایط برای زنان باردار سخت‌تر است. مرضیه شش ماهه باردار است. او هم مانند مریم چند وقتی می‌شود که از حمام استفاده نکرده است. حالا او به خاطر آلودگی محیط، دچار مشکلات پوستی همه شده است. او می‌گوید:‌ «در این محیط واقعا نگران سلامت کودکم هستم.» اما ماندن در محل اسکان برای مرضیه از همه جا امن‌تر است. آب هنوز در خانه و زندگی اوست و او ماندن در اسکان اضطراری را به بودن در آب آلوده ترجیح می‌دهد.
جولان پشه و مگس ‌
آب هنوز در آق‌قلا بالاست و به خاطر شیب شهر و موقعیت جعفرافیایی آن آب‌هرازچندگاهی بالا می‌آید. امین بی‌نیاز که یکی از اهالی شهرستان آق‌قلاست حالا به خاطر آلودگی در شهرش مجبور شده است تا دست زن و بچه‌اش را بگیرد و از شهر خارج شود. او به ما می‌گوید: «فاضلاب خانه‌ها بالا زده و وارد آبی که در خیابان‌هاست، شده‌.» بی‌نیاز می‌گوید که مردم دام‌ها را هم در خانه‌ها نگهداری می‌کردند و آلودگی لاشه بسیاری از دام‌ها که در سیل تلف شده‌اند هم آب را بیشتر آلوده کرده است.
شرایط در گمیشان متفاوت است. آب شهر تقریبا خالی شده است. این را اسحاق حمایتی ساکن گمیشان می‌گوید. او درباره شرایط بهداشتی شهر به ما می‌گوید: «مردم سریع لاشه حیوانات‌شان را در تپه‌های اطراف شهر که آب به آنجا نرسیده بود، گذاشتند؛ بنابراین بعید می‌دانم که مردار آب را آلوده کرده باشد.» حمایتی توضیح می‌دهد که با پایین آمدن سطح آب شهر، حالا مسؤولان شهری، دست به کار شده‌اند و در اطراف خانه‌ها آهک‌پاشی می‌کنند. کاری که البته تنها در خیابان‌های اصلی انجام شده است و کوچه پس‌کوچه‌های شهر را شامل نمی‌شود. به جز اینها برای ضدعفونی، خانه‌ها هم باید اقدام کرد. حمایتی می‌گوید: پشه و مگس و حتی موش، در شهر زیاد شده است. با پایین رفتن سطح آب، در روزهای بعد، مسؤولان شهری باید بیشتر به فکر باشند.
حضور مستمر ندارند
شرایط بهداشتی در لرستان به شکل دیگری است. برخی شهروندان از قطعی آب و نبود امکانات پزشکی در پلدختر گله دارند. ضرغام پرنیان،‌ مسؤول مجتمع جهادی استان لرستان، درباره وصل آب شرب پلدختر که تا چند روز پیش قطع بود، به ما می‌گوید:‌ «30 تا 40 درصد آب شهر وصل شده است.» پرنیان‌توضیح می‌دهد که شیوع بیماری‌های واگیردار در منطقه گزارش نشده است.
او البته بر نبود پزشک در شهرستان‌های کوهدشت و نورآباد و کمبود پزشک در پلدختر تأکید می‌کند و می‌گوید: «دیروز راه ارتباطی معمولان هم باز شد و حالا لزوم وجود گروه پزشکی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.» مسؤول مجتمع جهادی استان لرستان که پیشتر هم در مناطق زلزله‌زده کرمانشاه حضور داشته است، توضیح می‌دهد که برخلاف زلزله کرمانشاه، گروه‌های پزشکی کمی در لرستان وجود دارند. هرچند که حضور مستمر گروه‌های پزشکی در مناطق سیل‌زده که در معرض بیماری‌های واگیردار هم هستند، بیش از پیش احساس می‌شود. به گفته پرنیان، یکی از بیمارستان‌های پلدختر زیر آب رفته و در منطقه محرومی مانند پلدختر که پیشتر هم از امکانات کم پزشکی در منطقه رنج می‌برده، حالا با وجود سیل، نیاز بیشتری به تجهیزات پزشکی و گروه‌ها احساس می‌شود. او توضیح می‌دهد: «در منطقه عشایرنشین الیگودرز گروه‌های سیار به منطقه سرکشی می‌کنند، اما آنچه که بیش از هر چیز مردم به آن نیاز دارند، حضور مستمر نیروهای پزشکی است.» او معتقد است که در روزهای آتی که هم مسؤولان، هم جهادگران و هم مردم ممکن است، سیل را فراموش کنند، نیاز بهداشتی مردم سیل‌زده بیشتر هم خواهد شد.
طغیان بیماری واگیردار
حسین عرفانی، رئیس اداره مراقبت وزارت بهداشت و درمان، با اشاره به این که توجه تیم بهداشت و درمان کشور، به بیماری‌های واگیردار معطوف است، به ما می‌گوید: «تأمین غذا و مواد خوراکی سالم استان‌های سیل‌زده مرتبا رصد می‌شود.» به گفته عرفانی، چند طغیان بیماری واگیردار در مناطق مختلف سیل‌زده گزارش شده است. او البته تأکید می‌کند که مشکلات گزارش ‌شده سریع شناسایی و رفع شده‌اند و خطر جدی و عمومی مردم را تهدید نمی‌کند. رئیس اداره مراقبت وزارت بهداشت با اشاره به دیگر تهدیداتی که ساکنان مناطق را هدف قرار داده است، خطر مار گزیدگی، عقرب‌گزیدگی، مدیریت طیور تلف شده در سیل و خطر افزایش جوندگان در مناطق سیل‌زده را از دیگر تهدیدات پیش‌رو می‌داند. خطراتی که به گفته عرفانی، با حضور و برنامه‌های متخصصان حل خواهد شد. او عنوان می‌کند: «یکی از مهم‌ترین تهدیدات ما، تغییر الگوی بهداشت و افزایش ناقلین مانند ساس‌، کنه و حشرات دیگر است.» لزوم توجه به مسائل اولیه برای پیشگیری و انجام کارهای مراقبتی همین جا خود را نشان می‌دهد. هرچند به گفته عرفانی، برای پیشگیری از این مهم واکسیناسیون گسترده در مناطق و کمپ‌ها انجام شده است: «کودکان و افراد در معرض خطر همه واکسینه شدند.» رئیس اداره مراقبت وزارت بهداشت و درمان البته می‌گوید در سیل بانک سرم و واکسن دچار کمبود شد؛ کمبودی که عرفانی ادعا می‌کند امروز رفع شده است.
گستردگی سیل در استان‌ها و تجمع پزشکان در مناطق خاصی باعث شده رسیدگی و مراقبت به بیماران با اختلال مواجه شود. توجه به مسائل بهداشتی و روانی، در مناطق سیل‌زده درحالی مهم است که در روزهای آتی، هوا رو به گرمی می‌رود و شیوع بیماری‌های واگیردار متقابلا بیشتر هم خواهد شد. فروکش کردن آب و بازگشت خانواده‌ها به خانه‌هایی که پر از گل و لای هستند و خرابی که به خاطر سیل به بار آمده است، لزوم توجه و رسیدگی به خدمات مشاوره را هم بیشتر می‌کند.

خدمات نقدی مددکاری

توجه به آسیب‌های روحی، روانی و بهداشتی هر دو با هم در مناطق سیل‌زده احساس می‌شود. هرچند که محمدمهدی گویا، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت می‌گوید که تا به حال، در هیچ کدام از مناطق سیل‌زده گزارش بیماری واگیرداری دریافت نکرده‌اند.
او می‌گوید: «پیامدهای سیل درباره بیماری‌های واگیر در استان‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است.» به همین خاطر هم وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی برای هرکدام از این مناطق سیل‌زده، برنامه جداگانه‌ای طراحی و اجرا کرده‌اند. واکسیناسیون کودکان زیر پنج سال، یکی از کارهایی است که وزارت بهداشت انجام داده است. اعزام 25گروه داوطلب پرستاری به مناطق سیل‌زده از کارهایی است که معاون پرستاری وزارت بهداشت، مریم حضرتی از آن خبر می‌دهد.
او به ما می‌گوید: «حضور جمعیت زیاد در اردوگاه‌ها، خطر رشد بیماری‌های عفونی مختلف از جمله عفونت‌های گوارشی‌ و پوستی را بیشتر کرده و همچنین وجود افراد آسیب‌پذیر از جمله سالمندان، کودکان، مادران باردار و بیماران در بین کسانی که اسکان داده شده‌اند، خطر ابتلا به بیماری‌ها را جدی‌تر می‌کند.» همه اینها حساسیت حضور کادر درمان در مناطق سیل‌زده را جدی‌تر می‌کند. وضعیت در شهرهای لرستان، اما حاد است.
هرچند که عباس پزشکی، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی لرستان با اشاره به آماده‌باش بیمارستان‌های استان می‌گوید: «خدمات در بیمارستان‌های لرستان رایگان است و واحد مددکاری در تمام بیمارستان‌های استان فعال هستند و در تلاشند خدمات درمانی برای مردم سیل زده، با حداکثر تخفیف‌ها انجام شود.» به جز خدمات مشاوره پولی لرستان، نگرانی برای تأمین دارو در لرستان وجود دارد.
مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو نیز با اشاره به تأمین منابع دارویی استان لرستان به مهر می‌گوید: «در برخی از نقاط مناطق سیل‌زده لرستان، دسترسی به دارو و تجهیزات پزشکی وجود ندارد و در تلاش برای تسهیل دسترسی دارو و تجهیزات پزشکی هستیم.»

لیلا شوقی
جامعه