سیل گزارش‌های تلویزیونی

نقش رسانه در بحران‌ها چیست؟
رسانه‌ها به جز اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی که البته وظیفه اصلی‌شان است؛ وظایف کلیدی دیگری نیز برعهده دارند که یکی از آنها آموزش، راهنمایی و فرهنگ‌سازی و دیگری وظایف تبلیغی و تفریحی‌ است. در میان تمامی رسانه‌ها اما صدا و سیما به دلیل فراگیری و نقش عام‌تری که دارد، باید مهم‌ترین رسانه‌ای باشد که در بحران‌ها وظایفش را به‌درستی انجام می‌دهد. مثلا تهیه و تولید برنامه‌هایی با ماهیت فرهنگ‌سازی در رابطه با چگونگی مواجهه با انواع بحران‌ها، جزو وظایف سازمان صدا و سیماست. همچنین اعلان و هشدار درباره حوادث احتمالی که در این مورد خاص سیل تلقی می‌شود. یک نکته را اما فراموش نکنیم.این‌که تصور کنیم ارتقای فرهنگ ایمنی و نحوه مواجهه با انواع مخاطرات به طور مطلق و صرفا وظیفه رسانه‌هاست، ذهنیت صحیحی نیست.
در درجه نخست نهادهای آموزشی رسمی مثل آموزش‌و‌پرورش و آموزش عالی باید در مهدکودک‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها آموزش‌های لازم و کاربردی را به کودکان، نوجوانان و جوانان بدهند و به موازات این آموزش، رسانه‌ها به‌ویژه رادیو و تلویزیون می‌توانند برای ثبات و نهادینه‌سازی و نیز مداومت آموزش‌ها کار آموزش را پیگیری کنند. با این حال اما نقش صدا و سیما بسیار مهم است و این دقیقا باید همان هدفی باشد که این رسانه باید هر لحظه بیشتر به اهمیت آن پی ببرد. در بحرانی مانند سیل که تقریبا می‌توان آن را از چند روز قبل پیش‌بینی کرد رسانه ملی تلاش خود را روی این موضوع متمرکز کرد که به ساکنین مناطق در خطر، آموزش مقابله با این بحران را بدهد و همین موضوع شاید تاثیر مهمی در کاهش تلفات جانی این ماجرا داشت و خواهد داشت.

سیل در صدر اخبار
در روزهای ابتدایی سال خبرهای تلخ یکی پس از دیگری می‌رسید و شاید مهم‌ترین آنها خبر سیل وحشتناک در دروازه قرآن شیراز بود که به واژگونی و تصادف چندین خودرو منجر شد. گزارش‌ها حاکی از وقوع تصادف زنجیره‌ای چندین خودرو در این محور و اختلال در تردد سواره و پیاده بودند، موج بزرگ سیلاب تعداد زیادی خودروی مسافران و شهروندان را با خود برد و ادامه بارش‌های شدید بازار وکیل شیراز را نیز دچار سیل کرد.
در این میان هرگز نمی‌توان نقش رسانه‌های اجتماعی را منکر شد.همچنین برخی چهره‌های مشهور با تمام توان خود وظیفه اطلاع‌رسانی را به عهده گرفتند. اما صدا و سیما با اعزام چندین خبرنگار و گزارشگر به مناطق سیل‌زده شیراز و پوشش‌دهی لحظه‌ای اخبار نقش مهمی را ایفا کرد.
در این بین شبکه بین‌المللی خبر مسؤولیت سنگینی را به عهده داشت و تبدیل به مرجعی برای دریافت اخبار از طرف مردم شده بود. اخبار مربوط به سیل در صدر همه خبرها بود و تمامی شبکه‌ها مسؤول پوشش‌دهی این اتفاق بودند تا هیچ خبری از مردم دریغ نشود.

یک آشفتگی ذاتی
همان‌طور که از نامش بر می‌آید، همه چیز قرار است بی نظم و تلخ باشد! بحران در ذات خود بی‌نظمی، آشفتگی و غافلگیری را درپی دارد و یقینا آبستن شرایط پیش‌بینی نشده است.این دقیقا همان نکته‌ای است که هیچ ربطی به پیشرفته بودن یا نبودن کشورها ندارد. موارد بسیاری بوده اند که بحران‌ها حتی در کشورهای توسعه یافته هم فاجعه آفریده‌اند، نمونه‌اش در حادثه سونامی ‌سال ٢٠٠١ ژاپن است که منجر به فاجعه اتمی فوکوشیما شد. یا حادثه 11 سپتامبر در آمریکا اما نکته‌‌ای که بسیار مهم و در کشورها هم متفاوت است، «مدیریت بحران» است. کاری که رسانه‌های خارجی به خوبی آن را بلدند و با استفاده از امکانات خود از آن بهره می‌گیرند.
رسانه‌ها در مدیریت بحران در هر سه فاز (پیش از وقوع، حین وقوع و پس از وقوع) نقش برجسته‌ای در کاهش خسارات و تلفات و نیز مدیریت صحیح بحران دارند. به عنوان مثال اطلاع‌رسانی از اهمیت چشمگیری برخوردار است؛ اما آنچه عملکرد رسانه‌ها را در فرآیند مدیریت بحران به‌عنوان ابزارهای اطلاع‌رسانی نمایان می‌سازد، نحوه فعالیت و پوشش خبری بحران در حین وقوع است.
اطلاع‌رسانی در مرحله حین بحران و اطلاع‌یابی صحیح، بخش انکارناپذیر فرآیند مدیریت بحران در مواقع بروز بحران محسوب می‌شود و نخستین و اساسی‌ترین گام در این زمینه است، انتشار اخبار دقیق و صحیح نقش تعیین‌کننده‌ای در فرآیند مدیریت بحران دارد.

رسانه ملی، یار مردم در بحران سیل
عملکرد رسانه ملی در بحران سیل نوروزی، مورد تقدیر مقامات مختلف کشور نیز قرار گرفت. رهبر معظم انقلاب در جلسه ویژه بررسی اقدامات و امدادرسانی‌ها به استان‌های سیل‌زده کشور با اشاره به اقدامات دستگاه‌های مختلف و تقدیر از روحیه بسیج‌شوندگی بالای مردم در خدمت‌رسانی به هم‌میهنان خود، به نقش رسانه ملی نیز اشاره داشته و خاطرنشان کردند: در قضیه سیل اخیر صدا و سیما، انصافا عملکرد خوبی داشت. رئیس‌جمهور هم در نشست فوق‌العاده ستاد مدیریت بحران با قدردانی از اطلاع‌رسانی دقیق و صحیح رسانه ملی و ارائه هشدارهای مناسب به مردم در حوادث اخیر کشور، خواستار تداوم این روند در رسانه ملی به منظور کمک بیشتر به دستگاه‌های امدادرسان شد. دکتر حسن روحانی در این نشست اطلاع‌رسانی به موقع و آگاهی بخشی به مردم در زمینه اقداماتی را که باید برای پیشگیری از وقوع حوادث انجام دهند ضروری دانست و از رسانه ملی برای پرداختن به این مهم و اطلاع‌رسانی سریع به مردم قدردانی کرد.

نشست‌های تخصصی، اطلاع‌رسانی
نقش رسانه‌ها پس از بحران‌ها اگر بیش تر از مراحل قبلی نباشد، کمتر هم نیست. رسانه‌ها در این مرحله نیز وظایف بسیار مهمی بر عهده دارند که غفلت از آن ممکن است درباره عملکرد مراحل قبلی آنها نیز تردید کند. به عنوان مثال سازمان صدا و سیما در مواجهه با سیل، با برگزاری نشست‌های تخصصی در شبکه‌های مختلف و به خصوص شبکه خبر، نقش مهمی در ایفا کرد. هرچند معمولا رسانه‌های غیر حرفه‌ای با پایان ظاهری بحران، کار خود را پایان یافته می‌دانند در صورتی که اینطور نیست. اطلاع رسانی برای تقویت همبستگی با آسیب دیدگان، بررسی چگونگی و نحوه مواجهه سازمان‌های مسؤول با بحران، اطلاع رسانی و آموزش برای کاهش آلام بازماندگان و .. از مهم‌ترین موصوعاتی بودند که صدا و سیما با برگزاری نشست‌های تخصصی درباره آنها بحث و گفت‌وگو کردند.
نکته مهم دیگر اطلاع رسانی است که کارکرد اصلی و اساسی رسانه‌ها در این مرحله است. مردم باید هر لحظه از اثرات مخرب فاجعه و بحران آگاهی یابند و احساس مسؤولیت را تا آخرین لحظات از دست ندهند. از طرفی مسؤولان امر نیز باید هر لحظه با تمرکز بر رفع مشکلات و نارسایی‌های بازماندگان، برای هرچه بهتر شدن اوضاع تلاش کنند. این دقیقا همان ارتباطی است که شبکه‌های مختلف و اخبار روزانه سازمان صدا و سیما در هر لحظه با وزیر کشور،استانداران و شهرداران مختلف می‌گرفتند و مردم را از آخرین اخبار مطلع می‌کردند.

پوشش‌دهی مناسب
اعزام چند خبرنگار به مناطق مختلف سیل‌زده در اقصی نقاط ایران یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های انجام شده بود که باعث شد پوشش دهی مناسبی از اخبار این مناطق در اختیار باشد.
مجریان در شبکه‌های مختلف صدا و سیما می‌توانستند در هر دقیقه با خبرنگاران اعزامی به مناطق مختلف صحبت کنند و آخرین اخبار را جویا شوند. لرستان، شیراز، تهران و ... در صدر اخبار بودند و خبررسانی در مورد آنها از مهم‌ترین وظایف سازمان بود. نکته دیگر کنترل بحران است که رسانه موظف است بدون ایجاد نگرانی در میان مردم، مهم‌ترین اخبار را به گوش آنها برساند. این به آن معنی نیست که اخبار سانسور شود نکته مهم تنها این است که نگرانی بیهوده برای مردم ایجاد نشود.

به شایعات توجه نکنید
با توجه به هشدارهای هواشناسی، تمامی شهرهای ایران تا پایان فروردین‌ماه درگیر باران شدید هستند و هنوز خطر سیل به طور کامل رفع نشده است. در این میان باز هم باید تاکید کرد مردم اخبار خود را از صدا و سیما و شبکه‌های مرجع پیگیری کنند و اجازه ندهند برخی رسانه‌های نامعتبر آسودگی خاطر را از آنها سلب کند. توجه داشته باشید این به معنای آن نیست که صدا و سیما هیچ نقصی نداشته و ندارد، اما رسانه‌ای مرجع تلقی می‌شود و با تمام توان سعی می‌کند موثق‌ترین اخبار را به گوش مردم برساند.

شبکه خبر از ابتدا در میدان بود
علی فاخری، قائم‌مقام شبکه خبر سیما با اشاره به پوشش اخبار سیل و ترسیم درست وضعیت استان‌های سیل‌زده در بخش‌های مختلف خبری این شبکه تلویزیونی به جام‌جم می‌گوید: در بحث سیلی که اخیرا در برخی استان‌های کشور رخ داد، شبکه خبر از ابتدا در میدان بود و خود من هم از روز نخست این واقعه در شبکه حاضر بودم.
فاخری در تشریح اقدامات این شبکه افزود: ما از ابتدای وقوع این واقعه، برنامه‌های زنده‌مان را کلا به سیل اختصاص دادیم و توانستیم در همان دقایق اولیه اطلاع‌رسانی کنیم؛ گرچه از قبل هم اخطارهای هواشناسی را مدام زیرنویس کرده بودیم و به مخاطبان اطلاع‌رسانی می‌کردیم. در کل رعایت نکات ایمنی و بحث ایمنی در سفر از همان ابتدای نوروز مدنظرمان بود و لذا در شبکه خبر، بابت وقوع این سیل خیلی غافلگیر نشدیم.
او خاطرنشان می‌کند: واقعه سیل با روزهای نخست فروردین مصادف شده بود و با توجه به پوشش پیام نوروزی رهبری و رئیس‌جمهور در واقع مجبور شدیم یکی دو روز ابتدای واقعه سیل را کج‌دار و مریز رد کنیم. ولی بعد از یک‌و‌نیم روز و از روز دوم، این واقعه واقعا به خبر اولمان تبدیل شد. در این مدت توانستیم با مسؤولان ستاد بحران، هلال‌احمر، وزیر کشور و استانداران صحبت کنیم و حتی خبر عدم حضور استاندار گلستان در کشور را برای اولین بار از آنتن شبکه خبر منتقل کردیم. فاخری می‌گوید: این حساسیت جامعه بود که اخبار را از ما طلب می‌کرد و سعی کردیم با رعایت توازن، عملکرد همه مسؤولان را به تصویر بکشیم. البته اولویت ما پوشش عملکرد مسؤولانی بود که خودشان در مناطق سیل‌زده حاضر بودند؛ مگر این‌که پای صحبت با مسؤول برجسته‌ای در پایتخت در میان بود. از قضا خبرنگار خوبمان خانم یازرلو هم برای مرخصی در گلستان حضور داشتند که ایشان با ما تماس گرفتند و کسب اجازه کردند. ما هم داوطلبانه فعالشان کردیم و او به محل سیل رفت. ضمن این‌که بلافاصله یک گروه خبری هم از تهران به منطقه ارسال کردیم. به ترتیب خبرنگارانمان رفتند تا همان‌جا با مسؤولان و مردم صحبت کنند.
پخش انیمیشن‌ها و موشن‌گرافی‌هایی با موضوع اطلاع‌رسانی در خصوص رعایت ایمنی در شرایط سیل، دیگر اقدامی بود که شبکه خبر سیما در این مدت انجام داد. فاخری می‌گوید: بحث اخطارها و اطلاع‌رسانی‌ها از تاریخ 27‌اسفند ماه در شبکه خبر آغاز شد و حتی در بحث احتمال وقوع سیل در تهران هم ما به سرعت وارد شدیم و اخطارها و اطلاع‌رسانی‌هایمان به تعطیلی مناطقی چون دربند و درکه و ... که خطر وقوع سیل داشتند منجر شد. او در خصوص مطالبه‌گری‌های این شبکه از مسؤولان هم تصریح می‌کند: ما اولین شبکه‌ای بودیم که زلزله کرمانشاه را رها نکردیم و حتی تا همین قبل از عید، هر هفته چهارشنبه‌ها بخشی را به استاندار کرمانشاه اختصاص می‌دادیم و روند بازسازی‌ها را از زبان او پیگیری می‌کردیم. امسال سیل را هم پیگیری خواهیم کرد و اجازه نمی‌دهیم مردم رها شوند.

رادیو، سهل‌الوصول‌ترین رسانه اطلاع‌رسانی
شهرام ملازاده، مدیر شبکه‌های پیام و آوا با اشاره به پوشش سیل در رادیو به جام‌جم می‌گوید: با توجه به اتفاق تاسف‌باری که امسال رخ داد، معاونت صدا همچون دیگر معاونت‌های سازمان صدا و سیما بخشی از برنامه‌هایش را تغییر داد و به پوشش اخبار سیل پرداخت. ضمن این‌که رادیو سفر هم با تدبیر دکتر‌شاه‌آبادی، معاون صدای رسانه ملی از ابتدای نوروز شروع به کار کرده بود و توانست در اتفاقات اخیر اطلاع‌رسانی خوبی داشته باشد. ملازاده افزود: ما در رادیو پیام از ابتدای شنیدن خبر سیل، کنداکتور برنامه‌هایمان را تغییر دادیم و در واقع کنداکتور پخش‌مان سیال و به روز شد. با توجه به این‌که این بارندگی‌ها و سیل اکثر استان‌های کشور را درگیر خود کرده بود، رادیو سهل‌الوصول‌ترین رسانه مورد استفاده بود و به کمک مردم آمد. او با اشاره به ارتباط با مسؤولان ذی‌ربط در این شبکه خاطرنشان می‌کند: ارتباط برقرار کردن با استان‌های سیل‌زده و مسؤولان آن ابتدا برایمان قدری سخت بود؛ اما از روز دوم و سوم عید استاندارها خود با ما تماس می‌گرفتند و ارتباط خیلی خوبی داشتند. تقریبا هر 15 دقیقه با یکی از مسؤولان ارتباط تلفنی برقرار می‌کردیم و شرایط را از آنها جویا می‌شدیم. ملازاده با اشاره به پیگیری وضعیت مردم حاضر در استان‌های سیل‌زده هم می‌گوید: خوشبختانه از روز سه‌شنبه وارد مساله پیگیری شده‌ایم و در کنار اطلاع‌رسانی، بحث پیگیری مطالبات مردم را از مسؤولان دنبال می‌کنیم؛ از آینده این اتفاق می‌پرسیم، به دنبال وضعیت زیرساخت‌ها می‌رویم و با توجه به این‌که شغل دامداری و کشاورزی بسیاری از مردم آن مناطق نابود شده است، شرایط را از آنها جویا می‌شویم. البته قول‌هایی هم از برخی مسؤولان گرفته‌ایم. برای مثال از آنجا که بسیاری از خودروهایی که در سیل آسیب دیدند بیمه بدنه نداشتند، ما با مسؤولان بیمه صحبت کردیم و از آنها خواستیم به آن خودروها هم خسارتی تعلق بگیرد تا بخشی از زیان مردم جبران شود.

امیدآفرینی و مطالبه‌گری شبکه‌های استانی در حوادث مربوط به سیل
رئیس مرکز سیمای استان‌های رسانه ملی گفت: سیمای مراکز استانی در حوادث مربوط به سیل اخیر در عین تلاش برای امیدآفرینی در بین مخاطبان، مطالبه‌گری از مسؤولان را در اولویت قرار دادند.
به گزارش روابط‌عمومی معاونت امور استان‌های سازمان صدا و سیما، سید‌عباس فاطمی با بیان این‌که در روزهای آغازین سال 98 پس از وقوع سیل و وارد آمدن خسارت‌های جانی و مالی به هموطنان در برخی نقاط کشور شاهد اعلام وضعیت بحرانی در سراسر ایران بودیم، اظهار کرد: در این وضعیت و حسب وظایف ذاتی رسانه، اقدامات فوری در معاونت امور استان‌ها و تمام مراکز استانی متناسب با شرایط پیش آمده به انجام رسید.
وی افزود: این اقدامات همزمان با وظایف عادی مراکز در پرداختن به عید نوروز، روز پدر و برپایی اردوهای راهیان نور نیازمند تلاش مضاعف و برنامه‌ریزی خاص و فشرده‌تری بود که با همت و تعهد همکاران در شبکه‌های استانی با محوریت و هدایت این مرکز صورت گرفت و شبکه‌های استانی با حداکثر توان و آمادگی، حتی قبل از گسترش سیل نقش مورد انتظار خود را در خصوص اطلاع‌رسانی از آخرین رخدادها و انتشار هشدارهای ستاد مدیریت بحران کشور به مسافران نوروزی و ساکنان شهرهای مختلف کشور ایفا کردند.
رئیس مرکز سیمای استان‌ها با بیان این‌که نتیجه این تلاش بی‌وقفه در دو بخش اقدامات ستادی و اقدامات مراکز استانی قابل بیان است، اعلام کرد: در حوزه اقدامات ستادی می‌توان به مواردی همچون ابلاغ هشدارهای هواشناسی در روز دوم فروردین و ارائه راهکار عملیاتی و توصیه‌های برنامه‌سازی به مدیران کل مراکز با موضوع اصلی «ارتباطات بحران» و موضوع فرعی «مدیریت بحران» در شهرهای مختلف ایران و ایفای نقش محوری رسانه ملی و حفظ مرجعیت آن قبل از وقوع و وسعت یافتن سیل، آماده‌باش به مراکز گلستان، مازندران، ایلام، خوزستان، لرستان، بوشهر، هرمزگان، فارس و کرمان در روز چهارم فروردین، تدوین و ابلاغ راهبردهای اجرایی در مورد ثبت مستندات مکتوب، تصویری و ثبت تجارب رسانه‌ای و مستندسازی تلاش‌های صورت گرفته با هدف انتقال و انباشت تجارب و استفاده از آنها در مواقع مشابه آتی و آمادگی سیمای مراکز درگیر سیل 48 ساعت قبل از حادثه و ارائه هشدار و اطلاعات به مردم اشاره کرد. فاطمی انجام هماهنگی‌های لازم با شبکه‌ خبر و دیگر شبکه‌های ملی به محوریت شبکه پنج سیما برای تسهیل برقراری ارتباط زنده و تصویری با استودیوهای مراکز درگیر بحران را مورد توجه قرار داد و افزود: در اولویت قرار دادن سیمای مراکز گلستان، مازندران، خوزستان، ایلام، لرستان، بوشهر، هرمزگان، کرمان و فارس برای برقراری تماس با شبکه پنج، تسهیل ارتباط و هماهنگی بین شبکه پنج با مراکز استانی از طریق ارائه شماره‌های تماس مدیران شبکه‌های استانی و مدیران میدانی استان‌های درگیر در سیل در هر مرکز به عوامل مربوط و شماره تماس مستقیم مسؤولان ستاد مدیریت بحران، استاندار، هلال‌احمر، پلیس راهور و ... برای ارتباط زنده با شبکه‌های سراسری از دیگر اقدامات صورت گرفته به شمار می‌روند.
گفت‌وگوی میدانی با شاهدان عینی
رئیس مرکز سیمای استان‌ها از تهیه گزارش‌های میدانی و گفت‌وگو با مردم و شاهدان عینی حادثه توسط شبکه‌های استانی یاد کرد و افزود: رصد لحظه به لحظه آنتن شبکه‌ها و تذکر و یادآوری نکات مهم به سیمای مراکز و اصلاح اشکالات همزمان با پخش در کنار تهیه و پخش بیش از صد ساعت برنامه تلویزیونی و 300 ساعت برنامه رادیویی با رویکردهای مختلف به موضوع سیل و آب‌گرفتگی در شهرستان‌ها، طی هفته اول فروردین از دیگر اقدامات ستادی معاونت امور استان‌ها به شمار می‌رود.
وی به اقدامات سیمای مراکز استانی در مورد سیل در نقاط مختلف کشور اشاره و خاطرنشان کرد: طی یک هفته ابتدای فروردین 98 در برنامه‌های مختلف تلویزیونی بیش از صد ساعت برنامه تلویزیونی با رویکردهای مختلف به موضوع سیل و آب‌گرفتگی در شهرستان‌ها، پرداختند.
فاطمی با بیان این‌که پخش مکرر اطلاعیه ستاد مدیریت بحران استان‌ها به ‌صورت زیرنویس در دستور کار این شبکه‌ها قرار گرفت افزود: عملکرد مطلوب و شایسته تقدیر سیمای مرکز فارس در اطلاع‌رسانی قبل، حین و بعد از جاری شدن سیل قابل توجه است.
وی برقراری ارتباط تلفنی در برنامه‌های زنده رادیویی و تلویزیونی با مراجع ذی‌ربط از قبیل مدیریت ستاد بحران استان‌ها، مدیریت راه‌ها و پلیس‌راهور، هلال‌احمر، ستاد اسکان مسافران نوروزی و هواشناسی را مورد توجه قرار داد و گفت: از دیگر اقدامات شبکه‌های استانی می‌توان به بهره‌گیری از ظرفیت رادیو نما با موضوع آموزش و اطلاع‌رسانی و هشدارها در خصوص سیل و آب‌گرفتگی، انتشار هشدارهای هواشناسی، اخبار حوادث درخصوص ایمنی در مقابل سیلاب با محوریت اعلام شماره تلفن‌های ضروری امداد و نجات در قالب اینفوگرافیک، موشن‌گرافی و عکس‌نوشت در فضای مجازی مراکز و اعلام اقدامات پیشگیرانه در مواجهه با سیل توسط مجریان در برنامه‌های پرمخاطب شبکه‌های تلویزیونی مراکز اشاره کرد.
فاطمی به آماده‌سازی اکیپ‌های خبری و استفاده از ظرفیت خبرنگاران مستقر در مناطق مختلف استان‌ها برای پوشش زنده و به‌موقع حوادث غیرمترقبه اشاره و تصریح کرد: آماده‌سازی واحد سیار تلویزیونی و دریافت فرکانس برای SNG برای پوشش اتفاقات احتمالی، حضور به‌موقع مدیران مرتبط در معاونت امور استان‌ها و هدایت برخط عملیات رسانه‌ای مراکز از طریق ابلاغ و نظارت بر عملکرد مراکز و ایجاد هماهنگی با شبکه‌های ملی و استانی و.. هم جزو اقدامات شبکه‌های استانی در حوزه سیما به شمار می‌روند.

یکتا روغنگر

رسانه