نگاهی به پیامدهای سیاست آزمون و خطایی آموزش و پرورش در حذف دروس پیش نیاز دبیرستانی

ما موش آزمایشگاهی نیستیم!

آموزش و پرورش ما خیلی وقت است تصمیمات خاص می‌گیرد و این تصمیمات خاص خیلی وقت است که تبعات دارد. آموزش و پرورش در این سال‌ها همه کارکرده تا به سبک خودش فشار روانی و اضطراب را از جسم و جان دانش‌آموزان بردارد و آرامش را به زعم خودش به مدارس بیاورد، مثل وقتی که تصمیم گرفت نمره را از دوره ابتدایی حذف کند و توصیف را به جایش بنشاند، وقتی که عزم کرد بساط پیک نوروزی را برای همیشه جمع کند، زمانی که حسابی ایستاد تا مشق شب به شکل سنتی‌اش دیگر وجود نداشته باشد یا آن هنگام که تصمیم گرفت آزمون ورودی مدارس تیزهوشان حذف شود و مدرسه‌ای به نام سمپاد که مرزی بود بین دانش‌آموزان دیگر وجود نداشته باشد. آموزش و پرورش همه این کارها را کرد تا دانش‌آموزان را به آموختن واقعی معطوف کند و ذهنشان را از حواشی دور سازد، اما تا چه حد در این راه موفق بوده و به اهدافش رسیده حرف وحدیث زیاد است.

کد خبر: ۱۱۸۵۱۱۸

با این حال، وزارتخانه بر اجرای تصمیمات تازه همچنان اصرار دارد و با وجودی که می‌داند در مدارس مقاومت‌هایی رخ خواهد داد، اما راه خودش را می‌رود. هفته قبل خبر آمد که دروس پیش‌نیاز در دبیرستان حذف شد. منظور از دبیرستان، پایه‌های یازدهم و دوازدهم است که طبق آیین‌نامه آموزشی دوره دوم متوسطه برخی دروس پایه یازدهم پیش‌نیاز برخی دروس در پایه بالاتر است. روزی که عباس سلطانیان، مدیرکل دفتر آموزش دوره دوم متوسطه نظری وزارت آموزش و پرورش از حذف دروس پیش‌نیاز خبر داد، توضیح داد که این پیشنهاد را به شورای عالی آموزش و پرورش داده‌اند، چون در سال‌های گذشته به‌واسطه پیش‌نیاز داشتن برخی درس‌ها دانش‌آموزان همواره ناچار می‌شدند دروسی را که در آنها مردود شده‌اند، دوباره بخوانند و به‌ناچار چند درس پایه دوازدهم‌شان بماند برای تابستان سال بعد. سلطانیان این وضعیت را مساوی می‌دانست با بروز مشکلاتی در فرآیند فارغ‌التحصیلی دانش‌آموزان که از این به بعد با حذف دروس پیش‌نیاز دیگر تکرار نخواهد شد.
این تصمیم هفته پیش به استان‌ها ابلاغ شده و قطعا برگشتی در این مسیر نخواهد بود، اما حذف دروس پیش‌نیاز از دبیرستان نمی‌تواند بی‌تبعات باشد، همچنان که تاکنون هیچ‌یک از تصمیمات وزارتخانه بی‌پیامد نبوده است،‌ مثل حذف مشق شب و تمرینات خانگی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی به‌ویژه سه سال اول که خیلی از خانواده‌ها می‌گویند بچه‌هایشان را سر به‌هوا کرده یا همچون ارزشیابی توصیفی که دیگر نشان نمی‌دهد کدام دانش‌آموز درکدام درس قوی و در کدام درس ضعیف است و معلم‌ها نیز معتقدند این شیوه ارزشیابی نشان‌دهنده همه حقایق تحصیلی دانش‌آموزان نیست.

تریبون موافق
آموزش و پرورش ما سیستمی مبتنی بر آزمون و خطا دارد، زمانی براساس برخی مقتضیات تصمیمی می‌گیرد و مدتی آن تصمیم را اجرا می‌کند و پس از مدتی کوتاه یا دراز دوباره براساس مقتضیاتی دیگر تصمیماتی دیگر می‌گیرد و راهی جدید را می‌رود. شاید دفاع کنند که این اقتضای یک سیستم پویاست، اما وقتی این تغییر و تحولات آنچنان زیاد باشد که محصلان احساس کنند موش آزمایشگاهی شده‌اند دیگر نشانه پویایی نیست. این لفظ موش آزمایشگاهی را -که میان دانش‌آموزان و خانواده اتفاقا زیاد طرفدار دارد- آموزش و پرورش نه‌دیروز و نه امروز نپسندیده و در عوض همواره فارغ از این که کدام طیف در این وزارتخانه بر سرکار بوده‌اند از تصمیمات دفاع کرده‌اند.
حذف دروس پیش‌نیاز نیز مشمول این وضع شده و ما چه با مسؤول سابق وزارتخانه در حوزه آموزش متوسطه و چه با مسؤول فعلی‌اش در آموزش و پرورش شهر تهران حرف زدیم همه گفته‌ها در دفاع از تصمیم جدید بود. پانته‌آ درّی، معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش تهران می‌گوید، چون هم‌اکنون نظام آموزشی جدید در کشور استقرار یافته، بنابراین نظام آموزشی از نظر ساختار، محتوا و آیین‌نامه‌ها متحول شده که یکی از مصادیقش حذف دروس پیش‌نیاز از دبیرستان است. او توضیح می‌دهد که در نظام قدیم آموزشی موضوع دروس پیش‌نیاز یکی از الزاماتی بود که تجربه‌اش به ما نشان داد پنجره‌هایی را برای دانش‌آموزان باز می‌کند که مشکل‌ساز است به طوری که اگر کسی در دروس پیش‌نیاز حداقل نمره قبولی را کسب نمی‌کرد تا زمانی که در این دروس موفق نمی‌شد، نمی‌توانست در پایه بالاتر دروس مرتبط با آن را بخواند. دری می‌گوید، بنابراین حذف دروس پیش‌نیاز یک فرصت موثر است تا دانش‌آموزان فارغ از این که چه نمره‌ای در این درس‌ها کسب کنند به پایه بالاتر بروند و بی‌دغدغه دروس همان سال را بخوانند.
گفته‌های قربانعلی افشانی، مدیرکل سابق آموزش متوسطه دوم وزارت آموزش و پرورش نیز در همین خصوص بود وقتی که با اوگفت‌وگو کردیم. او گفت نظام جدید آموزشی کشور را باید به شکل یک بسته ببینیم و آن گاه درباره‌اش نظر بدهیم. او گفت وقتی امتحان نهایی در نظام 3-3-6 از دوره ابتدایی حذف شده، وقتی امتحانات نهایی در دوره متوسطه اول برچیده شده، وقتی ارزشیابی در دوره ابتدایی توصیفی شده و شیوه نمره‌دهی در دوره متوسطه اول به صورت50-50 تلفیقی از نمره و توصیف است پس تغییرات را با همین شیب باید در دوره متوسطه دوم نیز اعمال کنیم تا عدالت و توازن برقرار شود. او توضیح داد هم‌اکنون شیوه ارزشیابی در دبیرستان به صورت نمره است، دانش‌آموزان پایه‌های یازدهم و دوازدهم نیز برای کنکور آماده می‌شوند و دوازدهمی‌ها امتحان نهایی دارند بنابراین انصاف نیست که اینها ملزم به رعایت پیش‌نیاز نیز باشند و گرفتار اضطراب و استرس ناشی از آن بشوند. افشانی می‌گوید این را اضافه کنید به موضوع نظام وظیفه برای دانش‌آموزان پسر و این که سن معافیت تحصیلی20سال است، به طوری که اگر دانش‌آموزی نتواند به موقع دیپلم بگیرد احتمال ترک تحصیلش بالا می‌رود.
این دو اظهارنظر نشان می‌دهد که آموزش و پرورشی‌ها کاملا با تصمیم جدید موافقند و برای آن مزایایی را قائل هستند که مهم‌ترین آن تامین امنیت روانی دانش‌آموزان است. البته پانته‌آ دری هنگامی که اشاره‌ای کرد به این که وجود دروس پیش‌نیاز و برگزاری امتحانات دروس عقب افتاده در تابستان برنامه‌ریزی مدیران مدارس برای جدول امتحانات را نیز دچار مشکل می‌کرد، می‌توان حدس زد که یکی از علل تصمیم جدید وزارتخانه برای رفاه حال مدیران و آسان شدن امورات اداری بوده است.

تریبون مخالف
تریبون مخالفان اما همیشه پر و پیمان است و کارشناسان منتقد، مسائل را از ورای بحث‌های روانی و حذف استرس می‌بینند. محمد الهی یکی از این کارشناسان است که بحث را با این سؤال آغاز می‌کند که چطور می‌شود دانش‌آموزی که در پاس کردن درس هندسه 1 ناموفق بوده در هندسه 2 موفق باشد. او می‌گوید روشی نانوشته در آموزش و پرورش وجود دارد که سعی می‌کند همه چیز را گل و بلبل نشان دهد و اوضاع درسی دانش‌آموزان را بهتر از آنچه هست بازتاب دهد برای همین در سال‌های اخیر در دوره ابتدایی تقریبا هیچ معلمی اجازه تکرار پایه برای دانش‌آموز ضعیف را ندارد، چون با واکنش تند منطقه مواجه می‌شود. در دوره دبیرستان نیز چون همین فضا حاکم است مدیران مدارس از سال‌ها قبل برای این که دانش‌آموزی مجبور به ورود به مدارس بزرگسالان نشود یا دوره تحصیلش بیش از حد طول نکشد مثلا هندسه 1و 2 را توامان در یک ترم به دانش‌آموزان آموزش می‌دادند و اگر هم نمره قبولی نمی‌گرفتند به آنها نمره قبولی می‌دادند.
الهی می‌گوید حالا که دروس پیش‌نیاز از دبیرستان حدف شده مسلما شرایط برای دانش‌آموزان آسان‌تر می‌شود، اما به بهای عملکرد ضعیف آنها در امتحانات نهایی. به گفته او تا وقتی نمره‌دهی دست مدارس است معلمان و مدیران برای مطلوب نشان دادن اوضاع ـ که خواست آموزش و پرورش است ـ نمره‌های دانش‌آموزان را ترمیم می‌کنند، ولی وقتی کار به امتحان نهایی می‌کشد نمره واقعی دانش‌آموزان معلوم می‌شود و آن‌گاه کسانی که دروس پیش‌نیاز را با ارفاق پشت سرگذاشته‌اند مردود می‌شوند. یکی از مدیران باسابقه مدارس تهران که با او تماس گرفتیم ضمن تایید این گفته‌ها گفت که اگر دانش‌آموزان از این تصمیم جدید وزارتخانه باخبر شوند دیگر انگیزه‌ای برای درس خواندن ندارند و می‌دانند حتی اگر دروس پیش‌نیاز را با موفقیت نگذرانند به‌راحتی می‌توانند وارد پایه بالاتر شوند که این اصلا خوب نیست. با این حال پانته‌آ دری در پاسخ به این نگرانی گفت که اگر دانش‌آموزی می‌خواهد دیپلم بگیرد باید همه دروس را فارغ ازاین که پیش‌نیازهست یا نه پاس کند، ولی اگر دغدغه کارشناسان، معلمان و مدیران مدارس کم‌سواد بالا آمدن دانش‌آموزان به این شیوه است باید بگویم که پشت سد دروس پیش‌نیازماندن نیز لزوما به باسواد‌شدن منجر نمی‌شود.
کنار هم چیدن این اظهارات آیینه تمام‌نمای اختلاف‌نظر درحوزه آموزش و پرورش است که یک سویش همواره کارشناسان نگران ایستاده‌اند و سوی دیگرش وزارتخانه‌ای‌های مدافع، در میانه هم مردم که تا تجربه نکنند نمی‌دانند کدام سو درست است.

ناامیدکننده مثل نمرات امتحان نهایی

در سال‌های اخیر دانش‌آموزان ایرانی در امتحانات نهایی نمرات خوبی نگرفته‌اند. مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش می‌گوید در سه سال اخیر میانگین نمرات بچه‌ها در امتحانات نهایی عدد12 بوده است. با این حال 80 درصد دانش‌آموزان کشور با همین میانگین نمره‌ای در خرداد قبول می‌شوند، ولی 20 درصد دیگرشان برای تکرار امتحان می‌مانند تا شهریور و دی سال بعد.
طبق آخرین آمار اعلام شده میانگین نمرات دانش‌آموزان کشور در دروس شیمی و آزمایشگاه، دین و زندگی و عربی به ترتیب 03/12، 95/12و 18/14 است. در این میان میانگین نمره کشوری درس جبر و احتمال نیز حدود 87/11 است. به همین دلیل عده‌ای از کارشناسان به این باور رسیده‌اند که پذیرش دانشجو در دانشگاه براساس سوابق تحصیلی به نفع بسیاری از دانش‌آموزان نخواهد بود.