سکانس‌های هجرت

«و این سفری بود که دنیا را دگرگونه ساخت. هجرت؛ یک حرکت توحیدی.... این راهپیمایی اثراتی بس عمیق و جاودانه به جای گذاشت و مبدأیی گردید برای تقویم مسلمانان. در اینجا بود که اسلام، راهی به آینده گشود. پیامبر خود در مکه و در معرض بزرگ‌ترین خطرات باقی ماند تا اصحابش شهر را ترک کنند.» این جملات با صدای ریچارد جانسون، راوی فیلم «محمد رسول‌ا...» (و در نسخه دوبله با صدای فریدون فرح‌اندوز)، روی تصاویر راهپیمایی گروه 70 نفره اصحاب پیامبر گرامی اسلام، به یکی از مهم‌ترین فرازهای تاریخ آخرین دین الهی می‌پردازد. هجرت حضرت

محمد (ص) و یارانش از مکه به یثرب (مدینه) در سال اول قمری (622 میلادی)، موجب ایجاد اولین حکومت اسلامی در یثرب (مدینه النبی یا مدینه) شد؛ مبداء تاریخ و تقویم مسلمانان و شکل گیری تقویم هجری قمری ریشه در همین واقعه مهم و تاریخی هجرت دارد. در ساخته مشهور مصطفی عقاد، برخی از اتفاقات مهم واقعه هجرت به تصویر کشیده شده است که اتفاقا بعضی از مهم‌ترین صحنه‌ها و سکانس‌های فیلم هم به آنها مربوط می‌شود. در عین حال این تنها سند و مابه‌ازای سینمایی هجرت در سینمای ایران و جهان است. به رسم خاطره‌بازی و به مناسبت اول ربیع الاول و ایام هجرت رسول خدا از مکه به مدینه، نگاهی داریم به این سکانس های فیلم محمد رسول‌ا... (با نام اصلی الرساله).

فداکاری در راه اسلام

وقتی مخالفان پیامبر و دین اسلام، از ماجرای خروج مسلمانان از مکه مطلع می‌شوند، تصمیم می‌گیرند، پیامبر (ص) را به شهادت برسانند. اگر یادتان باشد، این تصمیم در فیلم در خانه ابوسفیان کلید زده می‌شود و ابوجهل (با بازی مارتین بنسون و صداپیشگی نصرت‌ا... حمیدی) آن را مطرح می‌کند، اما ابوسفیان (با بازی مایکا آنسارا و صداپیشگی نصرا... مدقالچی) در همراهی و موافقت با آن تردید دارد. صحنه بعدی، حرکت چند نیزه به دست در دل تاریکی شب به سمت خانه پیامبر (ص) است؛ در ادامه و روی این تصاویر، صدای راوی را با این جملات می‌شنویم: «دژخیمان خونخوار از هر طرف، به سوی خانه پیامبر سرازیر می‌شوند. پیامبر، شبانه از خانه خارج شد، علی (ع) با همه آرزوهایش، خود را قربانی اسلام کرد. آگاهانه به آغوش مرگ رفت تا نهال توحید، بارور شود.

عفریت مرگ بر سرش دهان گشوده بود و نیزه‌های طاغوت برای دریدن قلبش، برق می‌زد، اما او در روند تکامل توحیدی در رختخواب پیامبر، راحت آرمیده بود.» درست در همین لحظه، دشمنان که قصد فرود آوردن نیزه‌ها را دارند، متوجه حضور حضرت علی (ع) به جای پیامبر گرامی اسلام (ص) در رختخواب می‌شوند و نیت شومشان ناکام می‌ماند. این صحنه کات می‌شود به حیرانی ابوسفیان که از خود و بقیه همراهانش می‌پرسد: «علی، عموزاده ش اونجا بود تا بخاطرش بمیره.

ما با کی (چه کسی) در جنگیم؟» پس از این، ابوسفیان بلافاصله طرحی نو در دشمنی در می‌اندازد و به همه می‌گوید،
در پی پیامبر روان شوند: «مکه به کسی که محمد یا سر محمد رو برگردونه، صد شتر پاداش می‌ده.»

معجزه در غار ثور

به دنبال فرمان ابوسفیان، گروهی راهی
بیابان های اطراف مکه می‌شوند تا پیامبر (ص) و ابوبکر که همراه اوست را پیدا کنند. در فیلم، ابوجهل این گروه تعقیب کننده را رهبری می‌کند. تاخت و تاز اسبان، این گروه را به غاری در بیابان می‌رساند. همان غار ثور که در دل کوه ثور در جنوب مکه و مسجدالحرام و در راه یمن قرار دارد. پیامبر (ص) در شبی مشهور به لیله‌المبیت در این غار اقامت گزید و به شکل معجزه آسایی، دور از دسترس مشرکان در آنجا ماند. در فیلم، ابوجهل با دیدن این غار از اسبش پیاده می‌شود و می‌گوید: «محمد، اگه بیای بیرون، ما تو رو سالم برمی گردونیم به مکه.» وقتی جوابی از غار نمی‌آید، گروه به غار نزدیک می‌شود. در ادامه دوربین داخل غار قرار دارد و بیرون و گروه مشرکان را به ما نشان می‌دهد که در دهانه غار ایستاده‌اند. غاری که عنکبوتی، تاری تنیده و در غار را مسدود کرده و خود در مرکزیت آن قرار دارد. در گوشه سمت راست هم کبوتری لانه کرده است. ابوسفیان صورتش را نزدیک تارعنکبوت می‌کند و باز از پیامبر (ص) درخواست می‌کند که بیرون بیاید. او ادامه می‌دهد: «نمی تونن این تو باشن، چون این تار عنکبوت، پاره نشده.» یکی از همراهان او هم می‌گوید: «و این کبوتر هم اینجا تخم گذاشته و روی تخم خوابیده.» آنها وقتی اطمینان حاصل می‌کنند که پیامبر (ص) ممکن نیست درون این غار باشد، سریع محل را ترک می‌کنند. اینجا دوربین به آرامی به تار عنکبوت با همراهی موسیقی سحرانگیز موریس ژار نزدیک می‌شود که به نوعی می‌تواند p.o.v (نمای نقطه نظر) پیامبر و افراد درون غار هم باشد.

طلع البدر علینا

بعد از آن همه مشقت، نوبت پاداشی نیکو می‌رسد، یعنی استقبال و آغوش باز انصار، اصحاب و یاران پیامبر (ص) در یثرب که همگی بی صبرانه و مشتاقانه چشم انتظار ایشان هستند. این بخش از فیلم، با انتظار حمزه، عموی پیامبر (با بازی آنتونی کویین و صدای منوچهر اسماعیلی) آغاز می‌شود که از دیده‌بان می‌پرسد: «چیزی دیده می‌شه؟» بعد از سپری شدن لحظاتی سخت در سکوت، یکی بالای نخل خبر از آمدن پیامبر (ص) و همراهانش می‌دهد. هلهله شادی در محل طنین انداز می‌شود و گروه مسلمانان به استقبال پیامبر خود می‌روند.
دف نوازان می‌نوازند و تواشیح مشهور و عربی «طلع البدر علینا» روی این استقبال باشکوه شنیده می‌شود. بعد از خوشامد، وقتی همگی سعی می‌کنند سند افتخار از میزبانی پیامبر (ص) را به نام خود بزنند، تصمیم گرفته می‌شود که هرجا شتر ایستاد، پیامبر (ص) خانه اش را همانجا خواهد ساخت. شتر سرانجام، جایی برای نشستن انتخاب می‌کند، حمزه هم بلافاصله می‌گوید: «خانه پیغمبر رو در اینجا خواهیم ساخت.» و همان نقطه است که اولین مسجد اسلام در آن بنا می‌شود.