با «رادیو قرمز»ها چه کنیم؟

شما به جای شرکت‌ها باشید در رقابت تنگاتنگ تجاری از فرصتی به نام فضای مجازی برای هرچه بیشتر فروختن محصولات‌تان استفاده نمی‌کنید؟ اگر می‌گویید نه، احتمالا شم تجاری خوبی ندارید! ولی این تبلیغات گاهی آن‌گونه که باید نیستند، چگونه؟ این گزارش را بخوانید:

یک اشتباه؟

روز 13 آبان بود که تبلیغ یک مجموعه آنلاین ارسال غذا که در آن شعار «مرگ بر آمریکا» تمسخر شده بود در فضای مجازی چرخید و با اعتراض‌های زیادی مواجه شد. این مجموعه پس از اعتراض‌ها بیانیه‌ای صادر کرد و ضمن عذرخواهی از مردم بابت انتشار این تبلیغ، خبر از قطع ارتباط با صفحه منتشر کننده داد. این موضوع شاید چندان مهم نباشد.یک اشتباه پیش آمده و شرکت هم بابتش عذرخواهی کرده اما قضیه فقط این نیست. شرکت‌ها با پرداخت هزینه‌های نجومی (که در گزارش‌های قبلی‌مان به برخی از این مبلغ اشاره کرده بودیم) به قیمت «دیده شدن» حاضر می‌شوند هر چیزی حتی به قیمت تخریب فرهنگ بومی ایران منتشر شود.

احتمالا دورترین چیزی که به ذهنمان برای تبلیغ یک بازی می‌رسد این است که خیانت‌های ناموسی چند برادر را سوژه کنیم، در واقع چنین اتفاقی افتاده است. دختری با نامزدش مشغول حرف زدن است؛ آقا پسر به او می‌گوید خیلی مواظب برادرانم باش چون اگر غافل شوی مخت را می‌زنند! ناگهان سه برادر دیگر که همگی شبیه هم هستند می‌آیند و هر یک تلاش می‌کنند به قول خودشان مخ نامزد برادرشان را بزنند. لابه‌لای این صحبت‌ها هم نام یک بازی مجازی می‌آید و برایش تبلیغ می‌شود. این چند خط ساده یکی از تیزرهایی است که در صفحه اینستاگرام یکی از به قول معروف شاخ‌ها برای تبلیغ بازی ساخته و منتشر شده است.

در تبلیغی دیگر یکی از همین شاخ‌ها به یک مجموعه بازی‌های آبی تهران رفته و در خلال نمایش امکانات این مجموعه، طمع یک فرد همجنس‌باز به بازیگر اصلی در استخر دستمایه طنز کلیپ قرار می‌گیرد!

یک کلیپ دیگر برای تبلیغ بازی آنلاین، نشان می‌دهد یک دختر با دو پسر دوست می‌شود و سه نفری به ویلایی در شمال کشور می‌روند. از این نمونه‌ها تقریبا در صفحه خیلی از شاخ‌های طنز اینستاگرام راحت پیدا می‌شود.

تقصیر کیست؟

ما هم دقیقا نمی‌دانیم تقصیر چه کسی است. در واقع ماجرا یک مقدار پیچیده شده و در این پیچیدگی مسؤولان هم به قول معروف پیچیده‌اند! از یک طرف با آمدن و گسترش شبکه‌های اجتماعی، سونامی تولید محتوای بویژه چند رسانه‌ای باعث شده که تقریبا هیچ دستگاهی چندان راغب نباشد به سمت مدیریت آنها پیش برود. از سوی دیگر شرکت‌هایی قرار دارند که در داخل کشور مراحل قانونی کسب مجوز را طی کرده‌اند و ذیل قوانین جمهوری اسلامی فعالیت می‌کنند اما روی تبلیغات همین شرکت‌ها هم دقیقا مشخص نیست چه کسی باید نظارت کند؟ تا همین چند وقت پیش، شرکت‌هایی بودند که در شبکه‌های ماهواره‌ای خارجی براحتی با عبور از تمامی خطوط قرمز داخلی محصولاتشان را تبلیغ می‌کردند و کسی هم به آنها کاری نداشت. مساله بعدی هم عدم تعریف دقیق متولی فضای مجازی در کشورمان است که باعث سوءاستفاده‌های مختلفی هم می‌شود و کمتر کسی توانسته برای این موضوع کاری کند.

از ما گفتن بود

ما در این گزارش نخواستیم یقه کسی را بگیریم، یعنی اگر بخواهیم هم نمی‌دانیم یقه چه کسی را بگیریم؟ شاخ مجازی که برای هر تبلیغ کلی‌ میلیون تومان پول می‌گیرد؟ شرکتی که پول می‌دهد؟ وزارت ارشاد؟ وزارت ارتباطات؟ شورای‌عالی فضای مجازی؟ قوه قضاییه؟ خودمان هم نمی‌دانیم و البته سعی می‌کنیم در نهایت بفهمیم ولی یک چیز را خوب می‌دانیم و آن هم این‌که «پول» و «سود بیشتر» افسارگسیخته در حال تخریب باورهای ایرانی و اسلامی نسل‌های جدید کشورمان است و اگر نگوییم همین الان هم دیر شده این را راحت می‌توان گفت که چند سال بعد کار از کار گذشته است.

نمی‌توانیم کاری کنیم!

سیدمرتضی موسویان رئیس مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال در گفت‌وگو با جام‌جم به نحوه نظارت بر محتوای منتشر شده در فضای مجازی گفت: نظارت بر محتوای صفحات مجازی دارای «شامد» (شناسه الکترونیکی محتوای دیجیتال) با کمک مردم به موفقیت دست پیدا می‌کند و اگر مردم همراهی کنند و این مسؤولیت را بپذیرند بهتر می‌شود نظارت داشت، حتی تولیدکنندگان نیز خودشان این جزئیات را می‌دانند. مسؤولیت انتشار هر محتوا در فضای مجازی بر عهده خود تولیدکننده محتواست و این امکان وجود ندارد که ما ممیزی پیش از انتشار داشته باشیم یا حتی ممیزی پس از انتشار هم از عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خارج است. ممیزی پس از انتشار در ایران هم مانند همه‌جای دنیا جمع‌‌سپاری شده است؛ یعنی مردم باید کمک کنند.

وی افزود: ما در مورد بسترهای داخلی در حال تنظیم ضوابطی هستیم. بعد از تصویب این آیین‌نامه کسانی که دارای بستر هستند اگر از آن پیروی نکنند از نظر مردم باید بی‌اعتبار تلقی شوند و در حال زمینه‌سازی و فرهنگ‌سازی برای این اتفاق هستیم تا افراد بدانند اگر کسی «شامد» دریافت نکند از نظر ما معلوم نیست اعتبار داشته باشد یا نه، چون ما آن را بررسی نکرده‌ایم، بنابراین بحث گرفتن شامد در بسترهای داخلی از طرف ما قابل کنترل است. اما خدمات دهنده‌هایی که در ایران نیستند، باید چنان فرهنگ‌سازی کنیم که اگر می‌خواهند مخاطب ایرانی از خدمات‌شان استفاده کنند، بیایند و شامد بگیرند. البته برخی به دلایلی مانند ترویج فساد یا ترویج خشونت تروریسم دنبال گرفتن شامد نیستند.

این مقام مسؤول در حوزه رسانه‌های دیجیتال گفت: ارشاد با توجه به زیرساختی که ساخته (یعنی شامد) می‌تواند مجوز متخلف را حذف کند و از اعتبار بیاندازد اما در مورد ریپورت کردن در شبکه‌های اجتماعی خارجی مانند اینستاگرام این امکان دیده شده است که کاربران دست به گزارش کردن تخلفات بزنند. در مورد کانال‌های اصلی در سایت‌هایی مانند آپارات هم قرار است «شامد» بگیرند و البته هنوز نیامده‌اند بگیرند. اگر کسی تخلفی در این صفحات دید گزارش بدهد محتوا حذف می‌‌شود و نظام پایشی در آنها وجود دارد ولی قبول کنیم در فضای مجازی با نیروی انسانی، حذف محتواهای غیرقانونی در لحظه امکان‌پذیر نیست ولی با پذیرش مسؤولیت اجتماعی از سوی مردم این اتفاق شدنی‌تر است.

چه کار کنیم؟ خلا داریم!

حجت‌الاسلام احد آزادیخواه، سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس در مورد نبود نظارت بر محتوای منتشر شده در فضای مجازی آن هم با عنوان تبلیغ تجاری به خبرنگار جام‌جم گفت: در حوزه فضای مجازی و دیجیتال ما خلاهای بسیاری داریم که یکی از این خلآها، خلا نظارتی است.

حدود و خطوطِ کیفیت تولید محتوا و تقسیم‌کار میان دستگاه‌های مربوطه دارای خلآهای بسیاری است که باید سروسامان بگیرد و کمیسیون فرهنگی برای سر و سامان دادن به امور جاری فضای مجازی یک اقدام خوبی انجام داده و آن هم این‌که کمیته‌های ذیل کمیسیون سه کمیته بود که یک کمیته هم با موضوع فضای مجازی راه‌اندازی شد. در واقع می‌خواهیم خلآهای قانونی و نظارتی در حوزه فضای مجازی را از این طریق راهبری کنیم.

این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اهمیت نظارت بر فضای مجازی گفت: بحث نظارت نکته درستی است. علاوه بر این، نکات دیگری هم در حوزه فضای مجازی داریم که کمیسیون‌های دیگر مانند کمیسیون قضایی با آن درگیر است. مصادیق مجرمانه فضای مجازی یک‌سری مصادیق مشخصی است که باید دسته‌بندی و تقسیم‌کار شوند و برای فرهنگ‌سازی و پیشگیری از آنها اقداماتی صورت بگیرد. امیدوارم کمیته فضای مجازی که اعضا و رئیس آن مشخص شده این خلاها را پر کند.

وی افزود: ما در کارمان در این حوزه اشکال داریم، ما نباید اجازه دهیم هر شخص حقیقی یا حقوقی در این فضا هر محتوایی را نشر بدهد و دست به فرهنگ‌سازی بزند و مخاطبان را تحت‌تاثیر قرار دهد. در فضای مجازی با یک میدان وسیع افسارگسیخته روبه‌رو هستیم، برای همین است که برای کشور ما این محیط می‌تواند یک تهدید جدی باشد که باید آن را تبدیل به فرصت کنیم. یکی از علل تهدید بودن این فضا این است که خط و مرزهای تولید و نشر محتوا در آنجا روشن نشده که بخشی از آن در حوزه قضایی است و بخش دیگر در حوزه فرهنگی قرار دارد تا کاربران بدانند چه فعالیتی طبق قانون می‌توانند داشته باشند.