حضور کمرنگ

بنیانگذار چند کسب‌وکار نوپای موفق و ناموفق بوده و در نقش مشاور نیز فعالیت زیادی داشته است. حمیده حبیبی، رئیس کمیسیون بانوان انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی به‌عنوان یک فعال در این حوزه از فضای موجود خشنود نیست و می‌گوید مردها با زن‌ها حداقل در حوزه کسب‌وکارهای نوپای دیجیتال برابر نیستند. اما چرا به‌صورت کلی در دنیا حضور زن‌ها در عرصه کسب‌وکارهای نوپای دیجیتال کمرنگ است؟

بنیانگذار؛ زن یا مرد

بخواهیم یا نخواهیم کسب‌وکارهای نوپا بخش بزرگی از فعالیت این روزهای اقتصاد کشور را تشکیل داده‌اند. این موضوع در کشورهای پیشرفته بیشتر به چشم می‌خورد. با یک نگاه ساده متوجه تفاوت چشمگیر تعداد بنیانگذاران مرد و زن خواهیم شد. حمیده حبیبی در این‌باره می‌گوید: «به‌عنوان مشاور نوآوری و توسعه استارت‌آپ‌ها باید بگویم تعداد خانم‌های فعال در این حوزه بسیار پایین است. به‌طور معمول بنیانگذاران و هم‌بنیانگذاران را مردان تشکیل می‌دهند. شاید علل مختلفی وجود داشته باشد، اما از مهم‌ترین علل باید به مسائل فردی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد.» حضور کمرنگ زنان در کسب‌وکارهای نوپا فقط منوط به ایران نیست و در کشورهای دیگر در جهان نیز همین نسبت با کمی تفاوت وجود دارد.

بازیگران اصلی

حوزه دیجیتال، به دلیل سادگی مشاغل نسبت به مشاغل سنتی، فضای مناسب‌تری برای حضور زنان ایجاد کرده است. اما همچنان حاکمیت با مردهاست. بازیگران اصلی نقش اول در حوزه استارت‌آپ‌ها را مردان تشکیل داده‌اند.

حمیده حبیبی معتقد است: «تعداد زنان معمولا کمتر است و اگر خانمی در استارت‌آپی فعالیت کند فضای حاکم مردانه کمی کار را برای او سخت می‌کند. از طرف دیگر تفاوت‌هایی بین مردها و زن‌ها وجود دارد. زنان معمولا ساختارهای سلسه‌مراتبی را جدی نمی‌گیرند و با تمام وجود کار می‌کنند، اما در مردان این موضوع مرسوم است و معمولا در ساختار سلسله مراتبی جای می‌گیرند. همین موضوع باعث شده خانم‌ها کمتر به سطوح بالای کسب‌وکار فکر کنند.» گاهی‌دیده شده دیدگاه‌هایی برای حضور همیشگی مردان در جلسات وجود دارد و حتی اگر یک زن توانایی مذاکره در سطوح بالا را داشته باشد معمولا جدی گرفته نمی‌شود. البته استثنا هم وجود دارد، اما بیشتر استارت‌آپ‌ها با یک مرد به‌عنوان نفر اول آن کسب‌وکار شناخته می‌شوند.

گرایش سرمایه‌گذارها

موضوع جذب سرمایه‌گذار یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کسب‌وکارهای نوپاست. کسب‌وکارهایی که مراحل سخت اولیه را سپری می‌کنند، معمولا آماده مذاکره با سرمایه‌گذارها هستند. متاسفانه در این حوزه، زنان جایگاه خوبی ندارند. سرمایه‌گذاری‌های کلان معمولا برای خانم‌ها صورت نمی‌گیرد. حبیبی می‌گوید: «متاسفانه دیدگاه سرمایه‌گذاران به زنان نگاهی تبعیضی است. به عنوان مثال اگر یک سرمایه‌گذار بخواهد روی کسب‌وکاری که نفر اول آن یک زن است سرمایه‌گذاری کند، معمولا حقوق متوسطی برای او در نظر می‌گیرد و از او می‌خواهد که تیم مختصر و کوچکی تشکیل و هزینه‌ها را بشدت کاهش دهد، اما این موارد در مورد مردان صدق نمی‌کند.» همان‌طور که گفته شد، به طور معمول زنان در نقش‌های مختلف فعالیت می‌کنند و با تمام وجود دنبال موفقیت کسب‌وکار هستند، اما مردان بیشتر به سلسله‌مراتب قائل هستند.

اگر خانمی در یک نقش مثلا بنیانگذار موفق ظاهر شود و نیاز به جذب نیرو در نقش دیگری باشد، به طور معمول زنان آن نقش را قبول می‌کنند و در نقش جدید شروع به فعالیت می‌کنند، حتی اگر این نقش در لایه‌های پایین‌تر کسب‌وکار تعریف شده باشد، اما مردان برای نقشی که در لایه‌های پایین‌تر وجود دارد معمولا دنبال نیرو هستند. این مسائل برای سرمایه‌گذاران در مورد مردان حل شده، اما در مورد زنان قضیه کمی متفاوت است.

فراتر از درآمد

نگاه غالب در کشور مبنی بر کسب درآمد توسط مردان است. البته ممکن است خانم‌هایی که ازدواج کرده‌اند هم کمک همسران خود باشند، اما تکلیف مجردها چه می‌شود؟ آیا خانم‌های مجرد نباید وارد فضای کسب‌وکار و کسب درآمد شوند؟ حبیبی، رئیس کمیسیون بانوان انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی معتقد است: «نگاه به مجردها کمی عجیب است.

در فضاهایی که به‌عنوان یک‌خانم مجرد صحبت می‌کنم، معمولا با این سوال مواجه می‌شوم که مگر خانم مجرد هم نیاز به کسب درآمد دارد؟ اصلا چه نیازی است که یک خانم مجرد این همه تلاش کند؟ در پاسخ معمولا یک جواب بیشتر ندارم، خانم‌ها حق دارند بسازند و شاید حضور آنها در کسب‌وکارها برای تامین این نیاز باشد.» نکته بیان شده بسیار حائز اهمیت است. در حال حاضر در کشور ما تعداد زنان تحصیلکرده در رشته‌های مختلف همپای مردان است و بروز توانمندی این افراد جایی جز فضای واقعی کسب‌وکار نیست. افراد برای کار کردن، انگیزه‌هایی فراتر از درآمد نیز دارند، از جمله کمک به حل مشکلات جامعه، ایفای نقش مثبت و فعال به‌عنوان فردی موثر در جامعه، استفاده از آموخته‌ها در عمل و مواردی از این دست.

راهکارهای عملی

مشکلات بیان شده فقط مختص کشور ما نیست و در دیگر جوامع نیز دیده می‌شود. اهمیت مساله تا حدی است که در سیلیکون‌ولی، قانون جدیدی برای الزام شرکت‌های حوزه تکنولوژی به استخدام مدیران زن تصویب شده است. شاید تصویب چنین قوانینی برای شرکت‌های نوپای ایرانی بتواند راهکار مناسبی باشد. تغییر نگرش افراد جامعه، فرهنگ‌سازی و شناخت توانمندی نیروهای زن یکی دیگر از راهکارهاست که می‌تواند موجب بهبود وضعیت حاضر شود. حمیده حبیبی به‌عنوان فعال این حوزه معتقد است: «یک مساله مهم در کسب‌وکارهای نوپا و فضای استارت‌آپی، راهکار شبکه‌سازی است که توسط مردان بخوبی انجام می‌شود. این مساله در زنان بسیار کمرنگ است. شاید با بهبود شبکه‌سازی بین زنان، شناخت نسبت به آنها و توانایی‌هایشان بیشتر شود. به‌این‌ترتیب بیشتر دیده می‌شوند و می‌توانند حضور پررنگ‌تری در کسب‌وکارهای نوپا داشته باشند. البته کسب‌وکارهای نوپا دارای یک‌اکوسیستم هستند که جنبه‌های مختلفی از جمله ایده‌پردازی، برگزاری رویدادها، شتاب‌دهندگی، جذب سرمایه، سرمایه‌گذاری، بنیانگذارها، آموزش‌ها و... را شامل می‌شود که در تمام این موارد معمولا زنان به‌عنوان نفر اول فعال نیستند.» مساله دیگر این‌که در بسیاری از موارد شاهد حمایت‌های فرمایشی از زنان در حوزه استارت‌آپ هستیم، باید تصمیم بگیریم این حمایت‌ها رنگ‌وبوی واقعی بگیرند. در کسب‌وکارهای موفقی چون گوگل همیشه سعی شده تعادل بین نفرات زن و مرد در تمام سطوح رعایت شود. ایجاد فضای مناسب برای فعالیت زنان و حمایت از آنها می‌تواند در بلندمدت موجب بهبود خروجی کسب‌وکارهای نوپا شود.

محسن سمسارپور