جدال قرص و جوشانده!

اطبای قدیم معتقد بودند در درمان انسان‌ها اولویت با مصرف موادی است که سنخیت بیشتری با بدن داشته باشد. یعنی ابتدا فرآورده‌های حیوانی، سپس گیاهی و در آخر فرآورده‌های معدنی یا شیمیایی. از سوی دیگر آنها معتقد بودند مصرف طولانی‌مدت فرآورده‌های شیمیایی موجب آسیب بافت کبد می‌شود. در حال حاضر اولویت مصرف با دارویی است که بتواند وضعیت بیمار را رو به بهبود ببرد. تجربه نشان داده داروهای گیاهی ترکیبات موثری دارند که به مرور زمان می‌توانند جایگزین داروهای شیمیایی شوند.

تفاوت گیاهان دارویی با داروهای گیاهی

برخلاف باور عامه مردم، گیاهان دارویی با داروهای گیاهی تفاوت‌هایی دارند. گیاه دارویی اصطلاحی برای نامیدن گیاهانی است که خواص دارویی دارند مثل نعنا، گل گاوزبان و سنبل‌الطیب. اما داروی گیاهی به انواع شربت و قرص‌های گیاهی گفته می‌شود که طی فرآیندهای مختلف از ترکیب چند نوع گیاه با اثرات قوی‌تر به دست می‌آیند.

عوارض کدام دارو بیشتر است؟

هیچ دارویی، چه گیاهی و چه شیمیایی بی‌عارضه نیست. داروهای گیاهی دوز درمان مشخصی دارند که اگر رعایت نشود می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. بسیاری از داروها اثرات تجمعی دارند که در مصرف طولانی‌مدت عوارض نامطلوبی بروز می‌دهند، ضمن این‌که پاسخ همه افراد به داروها یکسان نیست و مشاهده شده بعضی افراد به صرف یک دوز مصرف دارو نیز دچار عوارض نامطلوب شده‌اند.

اثرات درمانی سریع‌تر، عوارض بیشتر

گیاهان دارویی و داروهای گیاهی اگر بدرستی انتخاب شوند، می‌توانند در مدتی کوتاه بیماری را درمان کنند و اثرات چشمگیری از خود بروز دهند.

در داروسازی قاعده بر این است هر قدر دارو اثرات سریع و شدیدتری داشته باشد، می‌تواند عوارض جدی‌تری به همراه آورد، بخصوص اگر بدرستی تجویز نشود. به همین دلیل بسیاری از اطبا برای این که احتمال ضرر به بیمار را کاهش دهند از داروها و گیاهانی استفاده می‌کنند که پاسخ درمانی دیرتری دارند، ولی عارضه کمتری ایجاد می‌کنند.

تداخلات داروهای گیاهی و شیمیایی

داروهای گیاهی می‌توانند با داروهای شیمیایی تداخل عملکرد داشته باشند و اثرات یکدیگر را افزایش یا کاهش دهند و به همین دلیل مصرف همزمان آنها می‌تواند خطر مسمومیت‌های دارویی را افزایش دهد یا کنترل بیماری را مختل کند. به طور مثال داروهای ضدانعقاد یا کاهنده قند خون در صورت تداخل می‌توانند عوارض جبران‌ناپذیر به همراه داشته باشند.

لزوم توجه به فرآوری گیاهان دارویی

فرآوری گیاهان نیازمند دقت فراوان و ملاحظات جدی است. اختلاط بخش‌های چوبی یا ساقه‌ای گیاه با برگ و گل آن در فرآیند عرق‌گیری باعث ایجاد الکل متانول می‌شود که عوارض کبدی و چشمی جدی همراه دارد. همچنین بسیاری از گیاهان معطر با پودر‌شدن به مرور زمان عملکرد خود را از دست می‌دهند که اغلب مورد توجه قرار نمی‌گیرد. دانه‌های روغنی و روغن‌ها نباید در تماس با هوا قرار گیرند، چون بسرعت اکسید و سمی می‌شوند و داروهای حاوی مغزها و بذرهای روغنی پودرشده مثل مغز بادام، مغز گردو، سیاهدانه و کنجد نیازمند نگهداری در شرایط خاص و افزودن مواد با خاصیت آنتی اکسیدانی هستند که متاسفانه داروسازان غیرمجاز این موارد را رعایت نمی‌کنند.

بسته‌بندی داروهای گیاهی

بسیاری از داروهای گیاهی بخصوص روغن‌ها باید در ظروف شیشه‌ای تیره، به دور از آفتاب و به صورت سرپر نگهداری شوند، در غیر این صورت دچار فساد می‌شوند. بسیار مشاهده می‌شود داروهایی که در ظروف پلاستیکی کم‌کیفیت عرضه می‌شوند حاوی مواد سرطان‌زای آزادشده از این ظروف هستند.

مکان تهیه داروهای گیاهی

محل عرضه قانونی داروهای گیاهی، داروخانه‌های دانشگاهی و غیردانشگاهی است. ولی گیاهان دارویی از نظر قانونی، هم در عطاری و هم در داروخانه قابل عرضه هستند و چون احتمال آلودگی در گیاهان دارویی وجود دارد مصرف کنندگان باید به اعتبار فروشندگان متعهد اقدام به خرید دارو کنند.

بروشور و تاریخ مصرف

آنچه به عنوان داروهای استاندارد از طرف سازمان غذا و دارو شناخته می‌شود باید بروشور و تاریخ مصرف داشته باشد، اما چون نظارت کافی در تولید و عرضه داروهای گیاهی و گیاهان دارویی وجود ندارد برخی داروها در مرحله تحقیق و به صورت مجهول و صرفا با یک نام به مردم عرضه می‌شود و در این موضوع مردم خود باید دقت لازم را داشته باشند.

علائم فساد داروی گیاهی

معمولا در بروشور داروهای گیاهی استاندارد، علائم مربوط به فساد توضیح داده شده است. هر گونه طعم ماندگی، ترشیدگی، تندی و تیزی ناخوشایند، بوی تعفن یا بوی تندی نامطلوب، تغییر رنگ غیرطبیعی یا بروز تغییر در سطح دارو که می‌تواند نشانه‌ای از آلودگی‌های قارچی باشد از جمله علائم فساد داروست.

فاخره بهبهانی

جام‌جم