مدیریت نم‌کشیده بحران!

مردمی که به گفته رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر کشور در 29‌شهرستان کشور زندگی می‌کنند، از کلاردشت و رامسر و قائمشهر گرفته تا گلوگاه و شیروان و املش و آستارا. مرتضی سلیمی البته پای چهار استان را به این ماجرا باز کرد و گفت: گلستان، گیلان، مازندران و خراسان شمالی، درگیر باران و سیلاب هستند.

آمار مرگ و میرها نزد این مسؤول تا لحظه نوشته شدن گزارش چهار نفر بود، بحران پاییزی شهرهای شمالی کشورمان اما با آمارهای متفاوت همراه بود، تا جایی که ایسنا از قول ذکریا اشکپور، سخنگوی اورژانس مازندران نوشت، یک نفر بر اثر صاعقه در فریدونکنار جانش را از دست داده و یک نفر بر اثر برق‌گرفتگی در خودرو در ساری، یک نفر دیگر هم در شهرستان بهشهر دچار برق‌گرفتگی شده است. او نفر چهارمی را هم به آمار قربانیان این حادثه اضافه کرد و گفت یکی از رانندگان تاکسی شهر چالوس هم بر اثر خفگی ناشی از گرفتار شدن در ماشین در زیرگذر تازه‌آباد جانش را از دست داده است.

همه خسارات باران و سیل

بجز این آمار، قطع شدن 15 خط اصلی برق و خسارت 5/1 میلیاردی به شبکه برق در مازندران، تخریب سه پل بر اثر سیل در گیلان و خسارت بیش از شش میلیارد تومانی سیل به شهرستان فومن، خبرهایی بود که یکی‌یکی مخابره شد و همه نگاه‌ها را متوجه یک معضل همیشگی در مدیریت شهری ما کرد. این‌که اولین باران سیل‌آسای پاییز 97 در عرض چندساعت، قدرتش را به تمام نهادهایی نشان داد که متولی نگهداری شهر و حفاظت از جان و مال مردم هستند؛ نهادهایی که برای چندمین بار از باران و توفان و سیل و حادثه‌هایی مشابه رودست خوردند؛ در دو روز گذشته اما سازمان مدیریت بحران، شهرداری‌ها و شورای شهر، سه نهاد اصلی بودند که باز هم مغلوب یک پدیده طبیعی شدند.

اتفاقی که به گفته علی دشتی، کارشناس حوزه شهری به ضعف‌های موجود در زمینه مدیریت شهری در کشور ما برمی‌گردد. دشتی در توضیح بیشتر به ما گفت: ما باید شرایط را به دو دسته بحرانی و عادی تقسیم کنیم و قاعده براین است که مدیریت شهری، استانی و منطقه‌ای باید برای هردوی این شرایط آمادگی داشته باشد، اما متاسفانه چیزی که ما در عمل در نظام مدیریت شهری می‌بینیم، این است که فاقد استانداردهای لازم برای مقابله با شرایط بحرانی و خاص هستیم. البته وقتی نظام برنامه‌ریزی ما برای مدیریت شرایط عادی هم دچار نقصان است، انتظار کنترل اوضاع و مدیریت در شرایط بحرانی فعلا انتظار بالایی است!

این کارشناس شهری ادامه داد: در کشور ما طبق قوانین و مقررات، ساختارهای مقابله با بحران وجود دارد همان‌طور که مثلا ستادهای مدیریت بحران در استانداری‌ها مستقر هستند، اما چیزی که فقدانش محسوس است، سازوکارهای مدیریتی مقابله با بحران است.

زیرساخت‌هایی که وجود ندارند

دشتی با تاکید بر این که بحران‌ها باید از قبل پیش‌بینی شوند، گفت: پیش‌بینی بحران کار سختی نیست، باید زیرساخت‌های لازم برای مقابله با بحران تهیه شود تا بحران به یک مساله عادی تبدیل نشود، درحالی که ما در عمل می‌بینیم در حال حاضر در نهادهایی مثل شهرداری‌ها و شورای شهر، بحران به یک مساله عادی تبدیل شده و اولین نتیجه یک باران سیل آسا، این است که تمام سیستم‌های ما فلج شود.

دشتی درباره چرایی این اتفاق هم گفت: به خاطر این‌که ما در زمان لازم، به فکر فراهم کردن زیرساخت‌ها نبودیم، وقتی شهرهای ما نمی‌توانند نیازهای عادی شهروندانشان را جواب بدهند، قطعا در پاسخ‌دهی به نیازهای بحرانی هم کارا نیستند.

او برای ما از تهران و ترافیک همیشگی‌اش مثال آورد و گفت: در تهران ما همیشه با معضل ترافیک روبه‌رو هستیم، حالا اگر یک اتفاق بحرانی هم بیفتد مثل یک باران یا حادثه‌ای مثل زلزله و... می‌تواند بحران را چند‌برابر کند.

این کارشناس حوزه شهری در پایان صحبت‌هایش یک نتیجه هم گرفت و گفت: از نهادهایی که توان مدیریت در شرایط عادی را ندارند نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم در شرایط بحرانی موفق عمل کنند.

گله از غافلگیری مدیریت شهری

گلایه از بی‌توجهی به مسائل شهری گلایه مشترک یک کارشناس شهری دیگر هم هست؛ کارشناسی که به خاطر عضویتش در یکی از همین نهادهای خدمت‌رسان در بحران، نخواست نامش فاش شود‌. او هم به ما گفت با توجه به این‌که نمودارهای هواشناسی آلارم‌های مشخصی دارند و به‌وجود آمدن حادثه‌های اینچنینی را پیش‌بینی می‌کنند، این جور غافلگیری‌ها جای گله‌مندی دارد.

او به ضعف عملکرد نهادهای خدمت رسان در این حوزه هم اشاره کرد و گفت: یکی از وظایف اصلی شهرداری‌ها، راهداری‌ها و مسؤولان مبلمان شهری و روستایی، آمادگی برای لایروبی است. همان‌طور که با شروع فصل بارندگی، برای سقف خانه‌ها پیشنهاد می‌شود که بازبینی شوند، ایزوگامشان بررسی شود تا صاحبخانه غافگیر نشود، در مدیریت شهری هم باید این آمادگی وجود داشته باشد.

او به بحث لایروبی مسیل‌ها اشاره کرد و گفت: مسیل یعنی محل گذر آب، البته جایی که به‌طور مدام در آن آب جریان ندارد. حالا بعد از تابستان کم بارانی که گذشت، گلوگاه‌های مسیل‌ها قطعا در شهرهای شمالی کشورمان با گرفتگی روبه‌رو شده بودند، به اینها اگر عملکرد بد مسافرها و ریزش زباله را هم اضافه کنید می‌توانید حدس بزنید که برای این جریان شدید آب آماده نبودند.

نمی‌توان صددرصد جلوی حادثه را گرفت

احد وظیفه، مدیر پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی کشور، با نگاهی متفاوت به سوال ما جواب داد و گفت: هرچند درباره حادثه‌های اخیر اطلاع‌رسانی شده بود، اما باید قبول کنیم حوادث صددرصد قابل پیشگیری نیستند. وقتی شما اطلاع دارید که قرار است سیل بیاید، نمی‌توانید برای مقابله با آن کار زیادی انجام بدهید و نهایت کار شما این است که مواظب باشید دچار خسارت زیادی نشوید. به هرحال وقتی سیل می‌آید ممکن است پلی خراب شود یا منطقه‌ای را آب بگیرد و این چیزی نیست که بتوان صددرصد پیشگیری کرد.

او هم به ما گفت که طبق آماری که دارد سه نفر در دو استان گیلان و مازندران جانشان را از دست داده‌اند که اگر این هشدارها نبود می‌توانست تعدادشان بیشتر از این باشد! وظیفه برای صحبت‌هایش، شاهد هم آورد و به توفان فلورانس آمریکا و تلفات 13 نفری‌اش اشاره کرد و گفت: به‌رغم این‌که این توفان هم در آمریکا پیش‌بینی شده بود، اما 13 نفر جانشان را از دست
دادند.

وظیفه در ادامه با اشاره به کم سابقه بودن بارش باران اخیر در دو استان شمالی کشور گفت: ما از روز سه‌شنبه انتظار این بارش‌ها را داشتیم و چهارشنبه اخطاریه‌های مربوط به آن هم در ستاد سازمان هواشناسی و هم در استان‌هایی که درگیر باران بودند از طریق برنامه‌های تلویزیونی منتشر شد. اما حجم بارندگی به اندازه‌ای زیاد بود که باز هم خیلی‌ها را غافلگیر کرد، به طوری که طبق آمار بارش چند ساعت اخیر در برخی استان‌های گیلان و مازندران به اندازه بارش یکساله شهر تهران بود.

وظیفه توضیح داد: میانگین بارش تهران سالانه حدود 230 میلی‌متر است در حالی که فقط در رودسر، طی روز جمعه و ساعات ابتدایی شنبه، بیش از 300 میلی‌متر باران داشتیم و میزان بارش‌ها در رامسر به 274‌میلی‌متر رسید.

مدیر پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی کشور در ادامه با پیش‌بینی بارش باران به صورت پراکنده در همین استان‌ها به شهروندان هشدار داد که در جاده‌ها مخصوصا نواحی کوهستانی مراقب مه‌گرفتگی باشند.

مدیریت غافلگیری شهر

علی محمد شاعری، نماینده بهشهر، نکا و گلوگاه درباره غافلگیر شدن مسؤولان شهری در سیل شمال به جام‌جم می‌گوید: مدیران شهری شهرستان‌های شمالی کشور شانس آوردند که پوشش‌های جنگلی مانع سرعت گرفتن و به راه افتادن روان آب‌های بزرگ‌تری شدند، اگر پوشش جنگلی تخریب شده بود حتما تلفات بیشتر و جبران‌ناپذیری را شاهد می‌بودیم.

او با تاکید بر این‌که مدیران شهری در سیل شمال کاملا غافلگیر شدند و نشان دادند که میزان آمادگی آنها در حد حرف و شعار است، ادامه می‌دهد: نهادهایی که مدیریت شهر را به‌عهده دارند در بحث هدایت آب‌های شهری به سمت خروجی‌های شهر بسیار ضعیف عمل می‌کنند به همین دلیل آبگرفتگی در بسیاری از شهرها حادثه‌ساز شد. همچنین نبود مدیریت واحد برای مدیریت شهر از دیگر معضلاتی است که باعث ناهماهنگی بین دستگاه‌های مختلف و عملکرد آنها در زمان
بحران است.

شاعری عنوان می‌کند: اجرای عملیات آبخیزداری در بالادست که از سوی سازمان جنگل‌ها، منابع طبیعی و آبخیزداری باید بسرعت انجام شود تا بارندگی‌هایی در بالادست روانه شهرها نشده و جذب زمین شود.

هشدار مدیریت بحران

اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور از شهروندان خواست به هیچ عنوان در تفرجگاه‌ها و مناطق گردشگری حریم رودخانه‌ها و مسیرهای درون‌شهری و برون‌شهری اسکان نداشته باشند. به گزارش ایسنا، وی با بیان این که شورای هماهنگی مدیریت بحران در استان‌های مازندران، گیلان و گلستان تشکیل جلسه داده و تیم‌های ارزیابی به منظور بررسی خسارت به محل اعزام شدند، گفت: تاکنون برابر آخرین آمارها در سه استان شمالی، ۱۶۰ واحد مسکونی که دچار آبگرفتگی شدند تخلیه شد. رئیس سازمان مدیریت بحران کشور درباره بیشترین بارش‌ها نیز گفت: رامسر در استان مازندران و رودسر رکورددار میزان بارش بودند.

مینا مولایی

جامعه