دلار از خارج، خط نمی‌گیرد

بررسی رفتار بازار ارز در واکنش به تحولات سیاسی خصوصا برجام و مذاکرات ایران و آمریکا نشان می‌دهد قیمت ارز، تأثیرپذیری بسیار کوتاه‌مدتی از مسائل سیاسی دارد و همواره این عوامل فنی و اقتصادی هستند که قیمت ارز را تعیین می‌کنند. بنابراین برای مدیریت بازار ارز باید عوامل اقتصادی اثرگذار بر این بازار را مهار کرد و دلخوش کردن به اخبار سیاسی فقط برای چند ساعت یا حداکثر چند روز می‌تواند مانع گرانی دلار شود. تا زمانی که غول 16 هزار میلیارد تومانی نقدینگی مهار نشود، تحولات سیاسی هیچ تاثیری در اقتصاد نخواهد داشت.

در ادامه به بررسی روند قیمت ارز در پنج سال اخیر و واکنش آن به تحولات سیاسی و تصمیمات اقتصادی دولت پرداخته‌ایم که مشخص می‌کند دلار 16000 تومان محصول کدام بوده است؟

در ۵ مهر ۱۳۹۲ (۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳) در خلال اولین سفر حسن روحانی به نیویورک، روحانی و باراک اوباما، یک گفت‌وگوی تلفنی ۱۵دقیقه‌ای انجام دادند و اولین گفت‌وگوی دو رئیس‌جمهور ایران و آمریکا پس از انقلاب اسلامی را رقم زدند. اما این مصاحبه نتوانست موجب پایین آمدن قیمت دلار در حد بالایی شود به‌طوری که کمترین رکوردی که برای دلار ثبت شد 2995 تومان در 29 مهر 1392 بود که نسبت به روز قبل از تماس تلفنی روحانی و اوباما 55 تومان کاهش نشان می‌داد. اما این روند هم فوراً معکوس شد و دوباره دلار به بالای 3000 تومان رفت.

توافق موقت ژنو درباره برنامه هسته‌ای ایران که به توافق هسته‌ای ژنو نیز معروف است، توافق‌نامه‌ای ۶ ماهه و قابل تمدید پیرامون برنامه هسته‌ای ایران بود که در ۳ آذر ۱۳۹۲ (برابر با ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳) میان جمهوری اسلامی ایران و گروه ۱+۵ امضا شد.

قبل از توافق ژنو قیمت دلار در بازار آزاد 3000تومان بود و پس از امضای این توافق که از آن به‌عنوان بزرگترین توافق قرن یاد شد، نرخ دلار حدود 60 تومان ارزان شد و پس از دو هفته دوباره به بالای 3000 تومان بالا رفت.

24 دی 1393 محمدجواد ظریف و جان کری وزیر خارجه وقت آمریکا در حاشیه مذاکرات هسته‌ای در ژنو، چند دقیقه‌ای هم در حال قدم زدن در خیابان‌های این شهر گفت‌وگو کردند. این پیاده‌روی از سوی برخی جریانات داخلی و سیاسی به‌عنوان بهبود چشمگیر در روابط ایران و آمریکا قلمداد شد. اما این پیاده‌روی هیچ تاثیری روی بازار ارز نگذاشت و قیمت دلار در روزهای بعد، بالاتر هم رفت.

بیانیه سوئیس درباره راه‌حل‌های لازم جهت نیل به برنامه جامع اقدام مشترک که به تفاهم هسته‌ای لوزان نیز معروف است، در ۱۳فروردین ۱۳۹۴ (برابر با ۳ آوریل ۲۰۱۵) میان ایران و گروه ۱+۵ در لوزان سوئیس منعقد شد که با جشن خیابانی برخی حامیان دولت در خیابان‌های تهران همراه بود. فردای روز امضای توافق لوزان که پایان تعطیلات نوروزی بود قیمت دلار 3188 تومان رقم خورد و در روزهای بعد 200 تومان گران‌تر شد.

سه‌شنبه ۲۳ تیر ۹۴ (۱۴ جولای ۲۰۱۵) توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین با عنوان شناخته شده و رسمی برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ امضا شد و به این ترتیب، مذاکرات هسته‌ای به پایان خوش خود رسید و دولت ایران اعلام کرد که با اجرای برجام همه تحریم‌ها لغو می‌شود. در آن روز قیمت دلار در بازار 3216 تومان بود، اما برخلاف انتظار در روزهای بعد دلار گران‌تر شد و از مرز 3300 تومان عبور کرد.

۲۱ مهر ۹۴ در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی جزئیات لایحه برجام در مدت 20 دقیقه به تصویب نمایندگان رسید تا به این ترتیب برجام از سد قانونی مجلس هم عبور کند و اجرای آن از سوی ایران آغاز شود. در آن روز قیمت دلار 3388 تومان بود و در روزهای بعد گران‌تر شد.

۲۷ دی ۹۴ (۱۷ ژانویه ۲۰۱۶)، بیانیه اجرایی شدن برجام و لغو همه تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا و همه قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران در مقر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، توسط محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران قرائت شده و به موجب آن برنامه جامع اقدام مشترک رسماً اجرایی شد. اما برخلاف تصور اجرای برجام هم نتوانست موجب کاهش قیمت دلار شود و نرخ دلار در آن روزها هم افزایشی باقی ماند.

19 آبان 1395 ترامپ که وعده پاره کردن برجام را داده بود به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا انتخاب شد. روزهای پس از انتخاب وی، دلار 40-30 تومان گران شد.

در ۱۸ اردیبهشت ۹۷ آمریکا از برجام خارج شد که با این اقدام، دلار 200 تومان گران شد.

در سوی مقابل، آمارها نشان می‌دهد تبعات تصمیمات اقتصادی دولت تأثیر اصلی را بر گرانی ارز داشته‌است. بخشنامه بانک مرکزی مبنی بر کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی از 11 شهریور 1396 جرقه خروج سپرده‌ها از شبکه بانکی و ورود آن به بازار سوداگری ارز را زد و به فاصله چند هفته نرخ دلار را به بالای 4000 تومان رساند.

21 فروردین 1397 با تصمیم جدید دولت برای اجرای بسته ارزی و اعلام رقم 4200 تومان برای دلار و حذف صرافی‌ها از چرخه مبادلات ارز، موج توفانی گرانی دلار شروع شد و طی دو هفته قیمت دلار از 6000 تومان هم عبور کرد. پس از آن بخشنامه‌های مکرر و متناقض دولت، موجب التهابات شدید در همه بازارها خصوصاً بازار ارز شد و دلار در اوایل تابستان به بالای ده هزار تومان رسید و منجر به تغییر رئیس‌کل بانک مرکزی شد.

15 مرداد 97 بسته دوم ارزی دولت اجرا شد که باز هم نتوانست مانع گرانی دلار شود. در آن مقطع قیمت دلار 13500 تومان بود اما اکنون با گذشت یک ماه و نیم از اجرای بسته دوم ارزی دولت، قیمت دلار به بالای 16000 تومان رسیده است.

نتیجه آن که تصمیمات سیاستگذاران داخلی در یکی دو سال اخیر، عامل اصلی گران شدن ارز است. تحولات سیاسی خصوصاً درباره تعاملات ایران با آمریکا، تاثیرات کوچک در حد 300-200 تومان بر بازار ارز گذاشته است. اما با هر یک تصمیمات دولت قیمت ارز چند هزار تومان بالا رفته است.

بخشنامه شهریورماه سال گذشته بانک مرکزی درباره کاهش سود سپرده‌های بانکی، موجب خروج بخشی از حجم عظیم نقدینگی از شبکه بانکی شد. در پنج سال اخیر، حجم نقدینگی بیش از 1100 هزار میلیارد تومان افزایش یافت که طبیعی بود سوق پیدا کردن بخشی از این نقدینگی به هر بازار، موجب التهاب و سوداگری در آن بازار می‌شود. هجوم بخشی از این نقدینگی به بازار ارز، موجب گرانی دلار شد.

بی‌تاثیری لوایح FATF

روز گذشته لایحه مربوط به FATF در مجلس تصویب شد اما دلار در بازار آزاد، رکوردهای جدید را جابجا کرد و به بالای 16000 تومان رسید. این در حالی است که در هفته‌های اخیر رسانه‌ها و کارشناسان حامی دولت مدعی بودند گرانی دلار به علت بلاتکلیفی لوایح مذکور در مجلس است. این عده معتقدند که در صورت پیوستن ایران به FATF همه مشکلات تحریم‌های بانکی رفع شده و دلار ارزان می‌شود!