تورم تک‌رقمی ازکجا می‌آید

روند محاسبه نرخ تورم چگونه است؟ اکنون قیمت‌ها به واسطه رشد نرخ دلار، افزایش چندبرابری را تجربه کرده، اما این رشد قیمت در نرخ تورم تاثیری نداشته است. این در حالی است که برخی مردم اذعان دارند سال 91 که اوج تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بود قیمت‌ها افزایش می‌یافت و تورم بالای 30 درصد اعلام می‌شد.

تورم یک متغیر کلان اقتصادی است که روند تغییرات سطح قیمت‌ها را نشان می‌دهد، لذا برای مقایسه و استنباط درست می‌بایست به مقطع زمانی موردنظر توجه کرد. به‌طور مثال تورم خانوارهای شهری در پایان سال90 برابر با 4/26درصد و در پایان سال 91 برابر 6/28درصد بود و این نشان می‌دهد که فقط 2/2واحد درصد افزایش داشته است. این در حالی است که تورم ماهانه مهر 90 برابر 7/1درصد و همین نرخ در مهر 91 برابر 1/5درصد بوده است. پس در شرایط آن سال که همزمان با شروع تحریم و افزایش نرخ ارز است نرخ تورم ماهانه، افزایش‌ ناگهانی و کوتاه‌مدت را سریع‌تر نشان می‌دهد که ادامه آن، تورم 7/32 درصدی سال 92 می‌شود. در خصوص دوره فعلی که شرایط مشابه آن دوران را تجربه می‌کنیم نرخ تورم کل خانوارهای کشور از 1/8 درصد در سال 96 به عدد 7/9درصد در مرداد 97 رسیده است. با توجه به این‌که تنها پنج ماه از سال گذشته است افزایش تورم سالانه 5/1 واحد درصد را شاهد هستیم. در اینجا هم وقتی نرخ تورم مرداد 96 که برابر 4/0درصد است با نرخ تورم مرداد 97 که 2/5 درصد است مقایسه کنیم جهش قیمت‌ها را به درستی نشان می‌دهد. نباید از این نکته غافل شد که وقتی نرخ تورم اعلام می‌شود به معنای تغییرات میانگین سطح عمومی قیمت همه کالاها و خدمات در کل کشور برای همه خانوارهاست. برای محاسبه این نرخ اطلاعات مربوط به حدود 475 قلم کالا و خدمت که هرکدام سهمی از کل مخارج خانوار دارند با مراجعه به حدود 75 هزار منبع اطلاعات؛ یعنی خانوارها، مراکز فروش کالا و خدمات مصرفی و اطلاعات ثبتی اخذ می‌شود. درمجموع 420 هزار اطلاع قیمت برای هرماه جمع‌آوری می‌شود. این 475 قلم کالا شامل مواد خوراکی، نوشیدنی، دخانیات، زیورآلات، پوشاک، آموزش، بهداشت، حمل‌ونقل و... می‌شود. نکته قابل توجه این که قیمت اقلام دارایی و سرمایه‌ای نظیر طلا، ارز و سکه (کالاهای سرمایه‌ای) مدنظر نیست.

نرخ ارز در نرخ تورم محاسبه نمی‌شود، اما می‌تواند تأثیر مستقیمی بر سایر قیمت‌ها و همچنین افزایش تورم داشته باشد. این موضوع را قبول دارید؟

بله، نرخ ارز بر اغلب کالاها تأثیر دارد، اما باید توجه داشت که این تأثیر چگونه و طی چه مدت و تا چه اندازه بر افزایش قیمت خانوارها تأثیر می‌گذارد. روند نرخ تورم ماهانه نشان می‌دهد نرخ ارز بر نرخ سایر کالاها تأثیر گذاشته است. وقتی نرخ تورم ماهانه را بررسی می‌کنیم مشاهده می‌شود میانگین تورم ماهانه در سال گذشته 6/0 درصد بود، اما این نرخ از 1/1 درصد در اردیبهشت‌ 97 شروع شده و به 2/5 درصد در مرداد رسید. میانگین تورم ماهانه از ابتدای سال تاکنون 8/2 درصد است در حالی که برای کل سال گذشته تنها 6/0درصد بوده است.

به نظر شما هر 10 درصد نرخ دلار چقدر بر نرخ تورم تأثیر می‌گذارد؟

این موضوع نیازمند بررسی و پژوهش است که مراکز پژوهشی این کار را انجام می‌دهند. تورم تولیدکننده زودتر تحت تأثیر نوسان نرخ دلار است. به این دلیل که مواد اولیه وارداتی است و این نرخ بر تولید تأثیر مستقیم دارد. تأثیر افزایش قیمت تولید با تأخیر به مصرف‌کننده می‌رسد. در تورم مصرف‌کننده بیشتر کالاهای بادوام تحت تأثیر نرخ ارز است. تورم نقطه‌به‌نقطه کالاهای بادوام در مرداد سال جاری 4/39درصد بوده که مربوط به یخچال، زیورآلات، فریزر و خودرو می‌شود و نرخ تورم ماهانه این گروه کالایی 9/14درصد بوده است. بررسی تورم تولیدکننده نیز نشان می‌دهد نرخ تورم نقطه‌ای فصل بهار 96 برابر 8/9درصد بوده که در فصل بهار 97 به 25درصد رسیده است.

اشاره کردید که برای محاسبه نرخ تورم 475قلم کالا با وزن‌های مختلف مورد محاسبه قرار می‌گیرند. این بر اساس یک استاندارد جهانی است، اما شما بهتر می‌دانید که برخی کالاهایی که در این لیست قرار دارند احتمال دارد مورد مصرف ماهانه و حتی سالانه خانوارها نباشد. بهتر نیست در این شرایط یک تورم بومی برای کالاهای اساسی محاسبه شود؟

البته استاندارد جهانی شامل روش محاسبه و روش انتخاب اقلام بوده و قطعا اقلام انتخابی و وزن‌های آنها برای محاسبه تورم در کشورهای مختلف متفاوت است. نحوه انتخاب کالا یا خدمت و محاسبه سهم آنها در بودجه خانوار، به این صورت است که اطلاعات هزینه‌ای بیش از هزار قلم از 38هزار خانوار سوال می‌شود و براساس میزان هزینه‌های انجام‌شده توسط خانوارها، تعداد 475 قلم کالا و خدمت انتخاب شده که اصطلاحا سبد کالا معرفی ‌شده و براساس سهم مخارج در بودجه خانوار برای آنها ضریبی تعیین می‌شود تا با در نظر گرفتن تمامی ویژگی‌ها بتوان میانگین افزایش سطح عمومی کالا و خدمات کل کشور را محاسبه کرد. کالا یا خدمتی که بیشترین وزن و استفاده را دارد قطعا در نرخ تورم تأثیر بیشتری خواهد داشت. سبد انتخابی باید به‌گونه‌ای باشد که اولا همه گروه‌های کالایی را پوشش دهد ثانیا مورد استفاده بیشترین تعداد خانوارهای کشور بوده و ثالثا در سبد مصرفی خانوار تداوم مصرف داشته باشد. البته می‌توان در سطوح مختلف درآمدی، کالایی، زمانی، استانی و جغرافیایی نرخ تورم را محاسبه کرد. به‌طور مثال تورم دهک‌های مختلف، تورم خوراکی‌ها و غیرخوراکی‌ها، تورم ماهانه و سالانه، تورم شهری و روستایی از این دست است که انتظار می‌رود براساس چشم‌انداز برنامه‌های توسعه از انواع آن برای سیاستگذاری استفاده شود.

چرا در آمارهای نرخ تورم بخش مسکن فقط بخش اجاره‌ای آن اعلام می‌شود؟

مسکن یک کالای سرمایه‌ای محسوب می‌شود و تنها اجاره آن است که جنبه مصرفی دارد، بنابراین فقط اجاره در سبد خانوار می‌آید. برای محاسبه نرخ تورم اجاره به خانوارهای اجاره‌نشین سراسر کشور مراجعه می‌شود. البته معادل هزینه اجاره برای واحدهای مسکونی تحت تملک خانوار در محاسبه وزن مسکن لحاظ می‌شود.

با این‌که اجاره در بیشتر مناطق بین 30 تا 70درصد رشد داشته در آمار شما 15 درصد اعلام شده است. هنوز اجاره در کوتاه‌مدت تأثیر خود را در آمار نگذاشته است؟

همان‌طور که در سوال قبل اشاره کردم برای محاسبه نرخ تورم اجاره به خانوارهای اجاره‌نشین به صورت ماهانه مراجعه می‌شود. در زمان مراجعه تعدادی از خانوارها یا قرارداد خود را تمدید کرده و یا قرارداد جدید منعقد کرده‌اند که این دسته از خانوارها با افزایش قیمت مواجه خواهند بود و برای تعداد دیگری از خانوارها سررسید قراردادی تهیه نشده و مهلت آنها پابرجاست؛ بنابراین برای این دسته از خانوارها شاهد ثبات قیمت خواهیم بود و تورم اجاره از میانگین تغییرات قیمت این دو دسته خانوار به دست می‌آید. تورم 30 درصدی که شما اشاره کردید مربوط به دسته اول یعنی خانوارهایی است که سررسید قرارداد آنها انجام‌شده و با افزایش اجاره بها روبه‌رو بوده‌اند. باید در نظر داشت تورم مسکن میانگین تغییرات قیمت برای تمام خانوارها از جمله خانوارهایی است که هنوز سررسید قراردادشان انجام‌نشده است. در مرداد 1397 نرخ تورم نقطه‌ای اجاره برابر 6/16 درصد است که همین اطلاع در مرداد 1396 تنها 6 درصد بوده است.

آماری از سبد مصرفی خانوارهای کارگری دارید؟

چنین آماری تحت عنوان سبد کارگری تهیه نشده است، اما بحث‌هایی پیرامون تعریف سبد حداقل معیشت در وزارت کار مطرح‌شده و فکر می‌کنم برای تعیین حداقل حقوق استفاده شود. البته مرکز آمار ایران هم همکاری لازم را خواهد داشت و الان هم تورم براساس دهک‌های درآمدی تولید می‌شود.

آیا امکان تغییر وزن گروه کالاهای مختلف برای به‌دست آوردن تورم تک‌رقمی وجود دارد؟

وزن‌ها فقط در زمان تغییر سال پایه تعریف می‌شوند و تا سال پایه بعدی که حداقل پنج سال بعد است ثابت است و در این فاصله زمانی بین دو سال پایه به هیچ عنوان امکان تغییر وزن‌ها وجود ندارد، زیرا محاسبه شاخص قیمت و نرخ تورم به‌گونه‌ای است که قیمت‌های اقلام طی زمان زنجیروار به هم وصل است و کوچک‌ترین انحراف و تغییر کاملا مشهود خواهد بود. از طرفی تولید آمار به تفکیک استان‌ها، دهک‌های درآمدی، مناطق شهری و روستایی و گروه‌های کالایی اجازه چنین دستکاری را نخواهد داد.

چرا آمارهای مرکز آمار با بانک مرکزی متفاوت است؟

هر دو سازمان طرح نمونه‌گیری انجام می‌دهند. نمی‌خواهم زیاد وارد این بحث شوم، اما باید بگویم بانک مرکزی فقط مناطق شهری را با نمونه 80 شهر در نظر می‌گیرد، اما مرکز آمار ایران هم مناطق شهری و هم مناطق روستایی را در محاسبات خود لحاظ می‌کند به گونه‌ای که با نمونه 231 شهر و 357 منطقه شهری و 626 آبادی سعی می‌کند پوشش کامل از کل کشور داشته باشد.

محمدحسین علی‌اکبری

اقتصاد