«دل»های آزاده‌های ما

شاید، و تنها فقط شاید برخی از امثال، برای ما رنگ باخته باشند، اما بسیاری از این گزاره‌های فرهنگی در سنت ما را نه زمان می‌تواند مستهلک کند و نه هیچ بزنگاه تازه‌ای می‌تواند از اعتبارشان بکاهد. آن‌چنان در طول تاریخ، چرخ‌دنده‌هایشان درست و دقیق کار کرده که در سپهر فرهنگی‌مان هیچ نشانی از سابیدگی‌شان نیست.

مهم‌ترین‌شان این است: «آنچه از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند». از آنهاست که هیچ‌وقت خللی در فحوایش رخ نداده و هیچ‌گاه از معناهایی که برساخته عقب‌نشینی نکرده است.

شاید فکر کنید ما خیلی کهنه‌پرستیم و این جمله حکمت‌آمیز زیادی برای همین نثر امروزین و ژست‌های مدرن ما گنده است. اما اگر خوب دقت کنید می‌بینید اتفاقا چنین ادعایی، ریشه در سنت‌های فکری ندارد و اتفاقا چون حرف از دل می‌زند، فارغ از این تقسم‌بندی‌های مرسوم و معمول است. ماجرا، ماجرای دل است؛ دل، حکیم ابوالقاسم فردوسی و حافظ یا نیما یوشیج و سهراب سپهری نمی‌شناسد؛ عمری است کارکرد آن یک چیز بوده است، عشق‌ورزیدن.

همه اینها را گفتیم تا بگوییم مطمئن باشید اگر اثری هنری یا ادبی، حتی فقط مبتنی بر همین یک ملاحظه باشد، کار خودش را کرده است. اگر اثری از دل برآمده باشد، بر دل هم نشسته است.

این، گزاره‌ای است که مثال نقض بسیاربسیار کم دارد. از همین روست که در این پرونده سراغ آثاری از هنر و ادبیات رفته‌ایم که چنین وضعی را تجربه کرده‌اند و این تجربه را جلوی چشم مخاطب گذاشته‌اند. همین فیلم «بوی پیراهن یوسف» اثر درخشان ابراهیم حاتمی‌کیا را در نظر آورید. هنوز، حتی اگر انتقادهایی به آن داشته باشیم، با تماشایش اشک از ما سراغ می‌گیرد و اندوهی نوستالژیک خودش را بر ما مسلط می‌کند.

کتاب‌های خاطره‌نگارانه اسرای جنگ را بخوانید و ببینید چه‌قدر این روایت‌ها باورپذیرند. الکی نیست که چندتایی از آنها همیشه پرفروش‌اند. به ماجراهای دل، عنصر «تجربه زیسته» را هم علاوه کنید.

هر گاه اثری بدون واسطه و بنا بر تجربه مستقیم تولید شده و در پروسه تولید دل را فراموش نکرده، ماندگار شده است. مثل بسیاری از آثاری که به آزادگان جنگ تحمیلی پرداخته‌اند. فردا 26 مرداد سالروز ورود آزاده‌هاست و ما امروز از آنها سخن می‌گوییم.

گروه فرهنگ و هنر