با همین دست‌های کوچک!

آنها حتی در کمک و همراهی کردن خانواده در انجام کارهای جمعی نیز مشکل دارند و این بی‌توجهی‌ها و سهل‌انگاری‌ها باعث بروز ناراحتی و اختلافات شدید میان آنها و اطرافیان می‌شود. متخصصان ریشه مسأله را در مسئولیت‌پذیر نبودن فرد می‌دانند. مهارتی که از سنین کودکی باید به تک‌تک افراد آموزش داده شود تا در سنین بزرگسالی، فرد برای اداره امور زندگی فردی و اجتماعی خود از توانایی لازم برخوردار باشد. دکتر اسما عاقبتی، دکتری روان‌شناسی بالینی و عضو دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت‌وگوبا جام‌جم، به بررسی چرایی و ضرورت آموزش مسئولیت‌پذیری والدین به کودکان و باورهای غلط موجود در این ارتباط پرداخته است. دکتر عاقبتی مفهوم مسئولیت‌پذیری را چنین تعریف می‌کند: مسئولیت‌پذیری یعنی انجام رفتارهایی برای کمک به پیشرفت اهداف خود، اطرافیان، خانواده و جامعه. به عبارت دیگر مسئولیت‌پذیری یعنی قبول انجام یک کار یا فعالیت توسط یک فرد است.

بیش از 50 نفر را برای مهمانی خانوادگی شان دعوت کرده بود و با آن که بخش اعظم کارها انجام شده بود، اما همچنان کارهایی بودند که به کمک و همراهی فرد دیگری هم نیاز داشت. بارها خواسته بود از فرزندش درخواست کمک کند، اما امتناع کرده بود تا او بتواند تا زمان آغاز مهمانی درس بخواند. هر چند این شیوه رفتار را همیشه داشت و ربطی به مهمانی امشب نداشت.

او نیز مانند برخی والدین گمان می‌کرد تا زمان ورود فرزندش به دانشگاه فقط مسئولیت او درس خواندن و انجام تکالیف مدرسه است و او هیچ مسئولیت دیگری نباید داشته باشد تا بتواند فارغ از هر مسئولیت دیگری، خود را برای ورود به عرصه‌های اجتماعی آماده کند.

والدینی که به‌واسطه این نگرش، فرزند خود را از مسئولیت‌پذیری در قبال مسائل اجتماعی، آداب رسوم جامعه، محیط‌زیست و طبیعت، احترام به بزرگ‌ترها، کمک به اطرافیان، دوست‌یابی و کمک دوستان محروم می‌کنند، توجه داشته باشند با این نگرش به فرزند خود ظلم می‌کنند، چرا که او را یک بعدی بزرگ می‌کنند و فرد در آینده با مشکلات جدی مواجه خواهد شد.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد وقتی به بچه‌ها متناسب با سن مسئولیت داده شود (این مسئولیت می‌تواند حتی انجام کارهای کوچک در خانه باشد) نه‌تنها باعث ایجاد حس خوب در کودک و افزایش اعتماد به نفس او می‌شود، بلکه مشارکت اجتماعی او نیز افزایش می‌یابد.

بنابراین بهتر است والدین آموزش مسئولیت‌پذیری را از سن بسیار پایین شروع کنند و آموزش این مهارت را به سنین بالای رشد محول نکنند. از هر زمانی که مشاهده کردند کودک حتی برای آوردن یک نمکدان بر سرسفره می‌تواند به والدین خود کمک کند. آموزش مسئولیت‌پذیری آغاز می‌شود. والدین می‌توانند با تشویق کودک برای انجام همین کارهای ساده باعث نهادینه شدن این مهارت در ذهن کودک شوند و به رشد بخشی از شخصیت فرد کمک کنند. در واقع والدین با دادن مسئولیت به بچه‌ها در حق آنها لطف می‌کنند.

ایده‌هایی برای مسئولیت‌پذیری

متخصصان تأکید دارند ارائه مسئولیت به بچه‌ها در حد توان آنها و به شکل تشویقی باشد. انجام مسئولیت‌های اجباری بدون لذت، رضایت و حس خوب در کودک باعث مسئولیت گریز شدن او می‌شود. بنابراین آموزش این مهارت را با انجام کارهای بسیار ساده و کوچک آغاز کنید.

مثلا بچه‌ها را تشویق کنید تا یک راه کوچک برای کمک به دیگران پیدا کنند. قرض دادن اسباب بازی به بچه‌های دیگر یکی از این کارها می‌تواند باشد. به بچه‌های نوپا کمک کنید تا یک عدد از پوشک خودش را به بچه‌ای که احتیاج دارد، بدهد یا مثلا بچه در یک کارت نقاشی کند و برای کسی که بیمار است، هدیه کند. در صورتی که بچه مدرسه می‌رود، والدین می‌توانند به او کمک کنند فرزندشان به بچه‌هایی که درس‌شان ضعیف است، درس مربوط را آموزش دهد. این کارها بچه‌ها را مسئولیت‌پذیر می‌کند.

نکته قابل توجه دیگر آن‌که حضور و مشارکت والدین در نهادهای اجتماعی (NGO) ، انجمن اولیا و مربیان مدارس، خیریه یا هیات‌های مساجد برای کمک و انجام فعالیت‌های اجتماعی می‌تواند الگوی خوبی برای مسئولیت‌پذیری بچه‌ها باشد.

آسیب‌های بی‌مسئولیتی

بچه‌هایی که مسئولیت‌پذیر نیستند مهارت اجتماعی ضعیف‌تری نیز دارند. این افراد به‌واسطه نداشتن این مهارت در بزرگسالی با چالش‌های متعددی همچون نداشتن توانایی لازم و کافی برای حل مسأله، پایین بودن اعتماد به نفس، ضعف در شفقت و همدلی مواجه‌اند.

در مقابل بچه‌هایی که مسئولیت‌پذیری را به شکل درست و مناسب آموزش دیده‌اند، نسبت به بچه‌های مذکور موفق‌تر، همدل‌تر و با اعتماد به نفس بیشتر و بهتری زندگی می‌کنند.

سهیلا فلاحی

جام‌جم