توفان غبار در مریخ

در این شب‌ها اندکی پس از غروب خورشید اگر به افق شرقی آسمان نگاه کنید، سیاره مریخ به صورت جرمی قرمزرنگ و درخشنده خودنمایی می‌کند. این سیاره هر دو سال یکبار به نزدیک‌ترین فاصله خود از زمین می‌رسد و به همین دلیل بسیار درخشنده دیده می‌شود. اما در هفته‌های اخیر توفان بزرگی در سطح مریخ وزیدن گرفته است؛ توفانی که تقریبا تمام سیاره را دربرگرفته و عملا اکنون هیچ چیزی از سطح آن حتی با قوی‌ترین تلسکوپ‌ها هم دیده نمی‌شود. گرچه وقوع توفان‌های سراسری در مریخ اتفاقی متداول و کاملا طبیعی است.

علت ایجاد توفان‌ها در مریخ مشابه زمین است. یعنی اختلاف دما باعث ایجاد جریان‌های جوی می‌شوند و بسته به عوامل مختلف، شدت این جریان‌ها می‌تواند به ترتیب باعث ایجاد نسیم‌هایی ملایم یا بادها و توفان‌هایی سهمگین شود. اما پرسش اینجاست چرا در مریخ هر گاه توفانی شکل می‌گیرد، منطقه بزرگی از مریخ و حتی تمام آن را فرامی‌گیرد؟

علت اصلی این موضوع غلظت بسیار پایین جو مریخ و فشار کم آن است. غلظت جو این سیاره تنها یک درصد جو زمین است؛ از این رو وقتی توفانی شکل می‌گیرد، به آسانی میلیون‌ها تن ذرات از سطح مریخ به آسمان بلند شده و به مناطق همجوار سرایت می‌کند. سپس به دلیل فشار کم جو و البته نیروی جاذبه پایین‌تر مریخ نسبت به زمین، ذرات گرد و غبار هفته‌ها در آسمان معلق هستند و به مرور بر سطح مریخ می‌نشیند. از طرفی در مریخ بارانی نمی‌بارد که بتواند به روند پاکسازی آسمان سرعت دهد. از این رو در مریخ بر خلاف زمین، توفان‌ها بشدت اقلیم سیاره را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.

حال وقتی در مریخ توفانی به‌وقوع می‌پیوندد، بلافاصله تمام مریخ‌نوردها به حالت نیمه‌خاموش درآمده و حرکت و فعالیت آنها متوقف می‌شود. زیرا نور خورشید به اندازه کافی به صفحات خورشیدی آنها نمی‌رسد و ذخیره انرژی الکتریکی آنها بشدت کاهش می‌یابد. در همین زمان ارتباط با مریخ‌نوردها قطع می‌شود و کارشناسان مرکز هدایت ماموریت در زمین باید برای ارتباط مجدد با کاوشگرها، تا زمان اتمام توفان و نشست کامل ذرات معلق در جو منتظر بمانند. اما اگر بخواهیم به آینده‌ای نسبتا دور بنگریم باید بگوییم توفان‌های سراسری در مریخ از چالش‌های اصلی پیش روی اقامت انسان در این سیاره است و هنوز ایده اجرایی خاصی برای مقابله با این شرایط در مریخ برای ساکنان آینده آن ارائه نشده است.

محمدرضا رضائی

جام‌جم