سلامت و ایمنی تیلاپیا

یکی از دلایل علاقه‌مندی بسیاری از افراد به مصرف ماهی تیلاپیا این است که فیله این ماهی تیغ ندارد و بنابراین طبخ و مصرف آن راحت‌تر است. همچنین گوشت تیلاپیا بوی معمول سایر ماهیان را نداشته و طعم آن کمی شبیه گوشت مرغ است و این موضوع باعث علاقه‌مندی برخی افراد بویژه کودکان شده است. نظر به تمایل بسیاری از افراد به گوشت تیلاپیا، تولید بومی این ماهی در کشور از جهت سلامت عمومی و نیز کاهش وارادت مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا که ماهی تیلاپیا به آب و هوای گرم و شوری آب تا حدی مقاوم است، لذا در حال حاضر ایستگاه پرورش ماهی در شهرستان بافق واقع در استان یزد به عنوان تنها مرکز پرورش آزمایشی تیلاپیا در ایران انتخاب شده است. با این‌حال ملاحظاتی در خصوص سلامت این ماهی اظهار شده که در ادامه به منظور رفع شبهات تشریح می‌شوند. اظهار شده است که با توجه به مقاومت نسبی تیلاپیا به شرایط نامساعد محیطی، شاید پرورش تیلاپیا در کشور صادرکننده بویژه چین، در آب‌های آلوده به فاضلاب انجام گیرد. گرچه ممکن است در مواردی این تخلف رخ داده باشد، اما قابل تعمیم نبوده و از طریق نظارت مستقیم مسئولان دخیل در واردات ماهی قابل پیشگیری است. از طرفی استفاده از کود و فضولات حیوانی در پرورش ماهی یکی از اقدامات رایج در صنعت آبزی‌پروری است. زیرا کودها دارای مواد آلی مورد نیاز برای رشد جلبک و فیتوپلانکتون‌هایی است که توسط ماهی تغذیه می‌شوند. حتی در نوعی سیستم استاندارد پرورش ماهی در جهان، در استخرها اردک پرورش می‌دهند تا از فضولات آنها برای رشد گیاهان آبی استفاده شود.در صنعت آبزی‌پروری، استفاده از هورمون‌های طبیعی بدن ماهی برای افزایش ضریب تکثیر و زاد و ولد کاملا مرسوم و بدون اشکال است. از طرفی هیچ هورمونی در دوره رشد و پرورش ماهی تیلاپیا استفاده نمی‌شود و اساسا این کار منطق اقتصادی ندارد.تیلاپیا یک ماهی مهاجم است و ورود ناخواسته و سهوی آن به آب‌های آزاد ممکن است موجب آسیب به منابع آبی محیط‌زیست شود؛ اما همانند سایر کشورهای پرورش‌دهنده این ماهی، می‌توان با نظارت دقیق از این رویداد ممانعت کرد. همچنین برای پیشگیری از زاد و ولد ناخواسته تیلاپیا در محیط‌زیست طبیعی، معمولا در استخرهای پرورشی با روش‌هایی نظیر شوک‌دهی یا اصلاح‌نژاد، تکثیر ماهیان به صورت تک جنسی انجام شده و فقط جنس نر تولید و پرورش داده می‌شود.سه دسته اسید چرب امگا وجود دارد که فقط دریافت خوراکی دو تای اول برای بدن ضروری است؛ دسته اول اسیدهای چرب امگا 3 یا گروه اسید لینولنیک بوده که ماهی‌های سالمون، آزاد، ساردین و نیز روغن سویا و گردو از منابع آن هستند؛ دسته دوم اسیدهای چرب امگا 6 یا گروه اسید لینولئیک بوده که گوشت قرمز، تخم‌مرغ، روغن ذرت و آفتابگردان از منابع آن هستند؛ دسته سوم اسیدهای چرب امگا 9 یا گروه اسید اولئیک بوده که توسط بدن تولید شده و ضروری نیستند. اسیدهای چرب ضروری شامل امگا 3 و 6 در پیشگیری از بیماری‌های قلبی ـ عروقی، رشد اطفال، بهبود عملکرد مغز، تنظیم فشار خون، ترمیم سلولی، تقویت سیستم ایمنی و... موثرند. اساسا نسبت دریافت اسیدهای چرب امگا 3 باید بیشتر از امگا 6 باشد و دریافت بیش از حد امگا 6 مثل اسید آراشیدونیک سبب بیماری‌های مزمن التهابی می‌شود. اگرچه در ماهی تیلاپیا نسبت اسید‌های چرب ضروری امگا 3 به امگا 6، کمی پایین‌تر از سایر ماهیان است، اما این موضوع نافی ارزش تغذیه‌ای قابل توجه تیلاپیا نمی‌شود. بنابراین مصرف ماهیان تیلاپیا که دارای مجوز، شناسه تولید و تاریخ انقضا هستند هیچ خطری نداشته و توصیه می‌شود.

دکتر بهادر حاجی‌محمدی

بازرس انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران