به‌ جای برجام

در چنین شرایطی که توقعات از توافق هسته‌ای رو به افول گذاشته، تقریبا این اجماع وجود دارد که باید به دنبال راهکارهایی جایگزین به جای برجام بود؛ راهکارهایی که وابسته به مواضع دولت‌های مختلف خارجی نباشد و به توانمندی‌های داخلی تکیه داشته باشد.

این مساله‌ای است که رهبر انقلاب هم در بیانات مکرر خود بر آن تاکید کرده‌اند.

جام‌جم در گفت‌وگو با کارشناسان، به بررسی جایگزین‌ های برجام پرداخته است.

فرصت طلایی برای رفع وابستگی‌های اقتصادی

علی آقامحمدی - عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام: در حال حاضر اروپا مدعی ادامه راه برجام است، البته در این میان برخی معتقدند اروپا چنین قابلیتی ندارد و در مقابل برخی این‌گونه فکر نمی‌کنند. بنابراین باید منتظر اقدام اروپاییان در عمل باشیم تا مشخص شود در حد و اندازه جدایی از آمریکا هستند یا خیر؟ در این میان اگر منافع جمهوری اسلامی ایران تامین شود در برجام خواهد ماند و در غیر این صورت اگر اروپا ظرفیت حفظ برجام و تامین منافع ایران را نداشته باشد، کشورمان توانایی لازم برای ادامه راه و رسیدن به اهداف خود را از طرق دیگر دارد، چرا که ایران وابسته به برجام نیست و شرایط بدون برجام فرصت طلایی برای ایران خواهد بود تا بتواند اقتصادی مستقل داشته باشد و برخی از وابستگی‌ های اقتصادی خود را مرتفع کند. در حال حاضر ایران با فرض این‌که اروپا نیز مانند آمریکا عمل کند برنامه‌ریزی خود را در جهت حمایت از تولیدات داخلی آغاز کرده و برای تنوع صادراتی و انتخاب شرکای تجاری مطمئن جایگزین‌هایی را به‌جای اروپا در نظر گرفته است.

متنوع کردن روابط و منافع

علیرضا شیخ‌عطار - سفیر پیشین ایران در آلمان: در حال حاضر باید بیشتر به دنبال منافع اقتصادی باشیم، شرایط فعلی نیز نسبت به چند سال گذشته مقداری بهبود یافته است چرا که در گذشته بهانه اجماع جهانی علیه ایران وجود داشت اما امروز اغلب کشورها با آمریکا مخالف هستند، بنابراین چه به طریق دیپلماتیک و چه اقتصادی باید روابط و منافع خود را متنوع کنیم. راهکار فعالیت اقتصادی در شرایط فعلی دشوار و سخت است اما بسته نیست و به طور قطع تحمل برخی سختی‌های اقتصادی ارزشمند است. همچنین حضورمان در ان‌پی‌تی می‌تواند موجب استفاده از مواردی در جهت منافع کشورمان باشد. از سوی دیگر رفتار همراه با حسن نیت از جانب ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز می‌تواند مورد اتکا قرار گیرد و مدیریت این نهاد را به گونه‌ای قانع کنیم که مانند دیگر کشورها از حقوق آژانس برخودار باشیم. باید خودمان را به عنوان کشور دارای توانمندی هسته‌ای صلح‌آمیز نمایش دهیم در این صورت جامعه جهانی ناچار به اعتراف به این توانمندی و حقوق ما خواهد شد.

دیپلماسی حقوقی در کنار دیپلماسی سیاسی

الهام امین‌زاده - استاد دانشگاه: در حال حاضر بعضی شرکت‌های اروپایی با توجه به تحریم‌های آمریکا امکان ادامه فعالیت با ایران را ندارند و دولت‌های اروپایی از مواجه شدن با آمریکا در این زمینه پرهیز دارند. بنابراین در چنین شرایطی باید از سایر ظرفیت‌های بین‌المللی و توانمندی هر یک از کشورها استفاده کرده و با آنها وارد تعامل شویم.

برای این کار نیازمند دیپلماسی قوی هستیم. در عین حال با توجه به اعمال محدودیت از سوی آمریکا علیه برخی کشورها در جهت معامله با ایران می‌توانیم در کنار دیپلماسی سیاسی، دیپلماسی حقوقی را نیز مدنظر داشته باشیم و به دلیل محدودیت‌های ایجاد شده از سوی آمریکا به نهادهای حقوقی شکایت کنیم، چرا که آزادی تجارت بین‌الملل را نمی‌توان محدود کرد.

تصور شرایط بدون برجام سخت است

عبدا... ناصری- فعال اصلاح طلب: در حال حاضر بخشی از سرنوشت کشور به برجام گره خورده است و به لحاظ شخصی تصور شرایط بدون برجام بسیار سخت و دشوار است. نمی‌توانم راه برون رفتی را تصور کنم، چرا که در شرایط بسیار سختی قرار گرفته‌ایم.

اگر نتوانیم در شرایط فعلی با دست پر از مذاکره با اروپا برگردیم شرایطمان مانند زمان پذیرش قطعنامه 598 خواهد بود. کارگزاران کشورمان نباید انتظار داشته باشند که بتوانیم خارج از اراده قدرت‌های بزرگ مستقل بوده و تصمیمی بگیریم.

در حال حاضر ماهیت کشورمان به گونه‌ای است که چندان نمی‌تواند خارج از هماهنگی با کشورهای قدرتمند دنیا مانند روسیه، چین و اروپا موقعیت مطلوبی برای خود فراهم کند.

تمرکز بر رونق اقتصادی در کشور

محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس: در حال حاضر مقامات مسئول کشورمان باید مطالبات قانونی خود را از برجام پیگیری کنند چرا که ایران به تعهدات خود مطابق برجام عمل کرده و باید حق و حقوق مردم را از برجام پیگیری کند و در این راستا دولت و مجلس نمی‌توانند از پیگیری حقوق ملت عقب‌نشینی کنند. بنابراین این موضوع می‌بایست در در دستور کار دیپلماسی سیاسی قرار گیرد.

اما در عین حال همان‌طور که رهبری فرمودند نسبت به طرف اروپایی خوشبین نیستیم و شاید آنها به‌دنبال فرصت سوزی بوده و در این مدت هم اقدام خاصی انجام ندهند، اما فرصت چند هفته‌ای ایران به اروپا اتمام حجتی میان ما و آنهاست. در کنار این موضوع، اگر دولت برای رسیدن به شرایط مطلوب اقتصادی، روی حوزه تحولات اقتصادی در درون کشور تلاش داشته و آن را پیگیری کند می‌توانیم شرایط بهتری داشته باشیم، چرا که هر چه نظام اقتصادی را تقویت کنیم قدرت ما در چانه‌زنی‌های اقتصادی نیز بالا می‌رود.

این موضوع باید راهبرد جمهوری اسلامی ایران باشد، تا به این ترتیب بتواند با اقتدار در مجامع حضور داشته باشد. باید در حوزه افزایش توانمندی اقتصادی با استفاده از منابعی که در اختیار داریم گام برداریم و این موضوع از اولویت‌های دولت باشد.

روی پای خودمان بایستیم

نوذر شفیعی - استاد دانشگاه: برجام راهکاری برای برون رفت از برخی مسائل و مشکلات داخلی و خارجی کشور بود، چرا که برخی کشورها تلاش داشتند ایران را در انزوای سیاسی قرار دهند. در عرصه اقتصادی نیز ایران در معرض تحریم‌های شدید بود. بنابراین برای برون رفت از اینگونه مشکلات، برجام نقطه مشترک ما و اروپا بود و می‌بایست دولت در جهت حفظ برجام در شکل کنونی آن تلاش کند اما در صورت عدم توافق با اروپا باید در نظر داشته باشیم که دیپلماسی تعطیل نمی‌شود و باید به دنبال راهکاری برای برون رفت از مشکلات بود. راه‌های متعددی در این زمینه وجود دارد، از جمله این‌که با دیپلماسی فعال روابط خود را با دنیای خارج بهبود بخشیده و متاثر از آن سرمایه‌های خارجی از جمله در حوزه‌های نفت و انرژی و...جذب اقتصاد کشور شود. همچنین می‌توانیم با استفاده از ظرفیت‌های داخلی به اقتصاد کشور رونق دهیم. نکته‌ای که وجود دارد ضعف مدیریت اقتصادی و فساد اقتصادی در کشور است. وابستگی و امید به خارج از کشور می‌تواند نتیجه‌ای مانند برجام برای کشور به همراه داشته باشد. بنابراین همزمان در پی بهره‌برداری از ظرفیت داخل و خارج باشیم. در این ارتباط می‌توانیم با کشورهایی مانند چین و روسیه ارتباط داشته باشیم همچنین باوجود نبود امکان همکاری با اروپا به صورت اتحادیه، می‌توان به صورت انفرادی با برخی کشورهای اروپایی همکاری کرد.