تراژدی انقراض

براساس اطلاعاتی که سازمان حفاظت محیط‌زیست در اختیار جام‌جم قرار داده در سال 2015 تعداد گونه‌های جانوری کشور که در سه گروه بحرانی، در معرض خطر انقراض و آسیب‌پذیر طبقه‌بندی می‌شوند 76 گونه بود، اما برای سال 2017 و آن طور که رئیس گروه جانوران موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست به جام‌جم می‌گوید در رده مهره‌داران این آمار به 140 گونه رسیده یعنی چیزی حدود دو برابر.

فرحناز آذین می‌افزاید: بر‌اساس فهرستی که درباره مهره‌داران در معرض خطر تهدید منتشر شده، نام 8750گونه در این فهرست درج شده است. سال گذشته7600گونه در لیست قرمز IUCN قرار داشتند.

به گفته آذین در یک دهه گذشته جمعیت گونه‌های درمعرض خطر دنیا در رده مهره‌داران دو برابر شده است و تعداد مهره‌داران در معرض خطر ایران هم در این مدت حدود یک و نیم برابر شده است.

آن‌طور که او توضیح می‌دهد 140 گونه جانوری در کشورمان در معرض تهدید قرار دارد.

به گفته رئیس گروه جانوران موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست؛ یوز ایرانی همچنان در رده «به‌شدت در معرض خطر انقراض» قرار دارد و در طبقه آن تغییری ایجاد نشده است. اما در وضعیت برخی پرندگان و دوزیستان و پستانداران تغییراتی ایجاد شده است. مثلا سمندر قرمز به دلیل حفظ زیستگاه از گروه بحرانی خارج شده است.

انقراض ششم

گاهی از انقراض ششم به عنوان یکی از بزرگ‌ترین انقراض‌های روی کره زمین یاد می‌کنند. اگر انقراض‌های قبلی که همگی ریشه در تغییر عوامل طبیعی داشت، طی چند میلیون سال رخ داد، انقراض ششم در کمتر از یک قرن به وقوع خواهد پیوست. کسی نمی‌داند بعد از انقراض ششم چه بر سر کره‌زمین خواهد آمد، اما اصغر مبارکی مدیر کل پیشین دفتر موزه‌های تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با «جام‌جم» عنوان می‌کند: آنچه در اثر انقراض ششم از دسترس خارج می‌شود، همان منابع غذایی بشر است.

او انقراض ششم را ناشی از دخالت انسان در طبیعت می‌داند و می‌افزاید: در دوره‌های انقراض قبلی عللی مانند یخبندان و شهاب‌سنگ‌ها عامل از بین رفتن حیوانات بود. آن موقع انسانی نبود که فعالیتش منجر به انقراض گونه‌ها شود یا حداقل بهره‌برداری انسان از گونه‌ها به حدی نبود که به این خطر
دامن بزند.

مبارکی برداشت بی‌رویه و اشتباه از منابع کره‌زمین و همچنین انتخاب زمان نامناسب برای شکار و صید را عامل مهمی در انقراض حیات وحش می‌داند.

آن‌طور که او توضیح می‌دهد صید ماهیان در زمان تخم‌ریزی بدترین اقدام ممکن است. همچنین اگر لاکپشتی هنگام تخم‌ریزی در ساحل شکار شود یعنی دست کم 300 تخم این گونه حذف شده است. این درحالی است که حداقل 30 تا 40 سال طول کشیده که این گونه به مرحله به بلوغ برسد!‌

وضعیت بحرانی

هرچند وضعیت برخی گونه‌ها از نظر خطر انقراض، بهبود یافته، اما مدیر کل پیشین دفتر موزه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید: اگر شرایطی فراهم شود که همه گونه‌های روی کره زمین مورد ارزیابی قرار گیرند، قطعا تعداد گونه‌های در معرض تهدید انقراض، بشدت افزایش می‌یابد. تعداد گونه‌هایی که تا سال 2017 توسط لیست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) ارزیابی شده است، بیش از 46هزار گونه است این درحالی است که این آمار بیش از 68 هزار گونه برآورد می‌شود، بنابراین حدود 20هزار گونه مورد ارزیابی قرار نگرفته‌اند. به گفته او بر‌اساس آمار سال 2017، تعداد گونه‌های در معرض تهدید شامل سه رده بشدت در معرض خطر انقراض، در معرض خطر انقراض و آسیب‌پذیر برای پستانداران1024‌ گونه، برای پرندگان 1469‌ گونه، خزندگان 1215‌ گونه، دوزیستان 2100‌ گونه و ماهی‌ها2386گونه بوده است.

برخی به اشتباه تصور می‌کنند انقراض گونه‌های جانوری تاثیری در حیات بشر ندارد، این افراد نمی‌دانند زندگی انسان مانند حلقه و زنجیره به طبیعت گره خورده و گونه‌های جانوری حکم تار و پود زمین را دارند، برای نمونه حذف گونه‌ای مانند پلنگ، طغیان بیماری در گونه‌های علفخوار را در پی دارد و حذف این گونه‌ها حیات زیستگاه را به خطر می‌اندازد.

روز جهانی تنوع زیستی

شکار بی‌رویه حیوانات و تخریب زیستگاه‌ها نسل موجودات روی زمین را تهدید می‌کند. از بین رفتن منابع، حیات روی کره زمین را هم با مخاطره جدی روبه‌رو خواهد کرد. به همین دلیل 22 می‌هر سال در سراسر جهان به عنوان روز تنوع زیستی گرامی داشته می‌شود. شعار روز جهانی تنوع زیستی برای امسال «گرامیداشت ۲۵ سال اقدام برای حفظ تنوع زیستی» اعلام شده است.

لیلا مرگن

روزنامه نگار