سوگلی‌های «کــــــن»

در طول ادوار گذشته هم فیلمسازان مشهوری بوده‌اند که نام خودشان را با جشنواره جنوب فرانسه پیوند زده‌اند. برای نمونه جوزپه تورناتوره، کارگردان مشهور ایتالیایی سال 1988 با دومین فیلم خودش، «سینما پارادیزو» راهی کن شد و توانست جایزه «ویژه هیات داوران» را به خود اختصاص دهد. یا کارگردان سرشناسی مثل کوئنتین تارانتینو که دومین اثرش، «پالپ فیکشن» در سال 1994 با وجود اعتراضات حاضرین و هو شدن فراوان نخل طلا را به خود اختصاص داد و بعد‌ها هم با «ضدمرگ» و «حرامزاده‌های لعنتی» باز نامزد این جایزه شد. در میان بزرگان سینمای جهان که فیلمسازان جشنواره کن به حساب می‌آیند می‌توان به نام‌هایی مثل کن لوچ، نوری بیلگه جیلان، عباس کیارستمی و میشائیل‌هانکه هم اشاره کرد. افرادی که تصاویرشان با نخل طلایی رنگ جشنواره، خود تبدیل به برند کن شده است.

18 کارگردان از میان 21 هنرمندی که امسال در بخش مسابقه جشنواره کن حضور پیدا کردند، حداقل یک‌بار سابقه راه رفتن روی فرش قرمز آن را داشته‌اند. این 18 کارگردان برخی اکتشافات خود کن هستند و برخی دیگر شاید اولین جایزه قابل اعتنای خودشان را از کن نبرده باشند اما با حضور مداوم در ادوار متعدد، تبدیل به ویترین این رویداد مهم سینمایی جهان شده‌اند. به‌عنوان مثال هیروکازو کورئیدا، کارگردان مشهور ژاپنی و برنده نخل طلای امسال، اولین جایزه اش را از ونیز برد اما در میان 13 فیلمی که ساخته، هفت اثر را به کن فرستاده و در هیچ جشنواره‌ای به اندازه کن حضور نداشته است. شاید از این حیث بتوان جشنواره امسال را جشنواره قدیمی‌ها و فرزندان کن دانست که برخی از آنها در روز پایانی هم با دستی پر سواحل کوت دازور را ترک کردند.

یکی از این اکتشافات، جعفر پناهی است. کارگردانی که جشنواره کن ثابت کرده به او علاقه ویژه‌ای دارد. رابطه خوب کن و پناهی با همان فیلم اولش آغاز شد. او سال 1995 با «بادکنک سفید»، به جشنواره فرانسوی‌ها رفت. اثری که توانست «دوربین طلایی» را ببرد و دو سال قبل از نحل طلای عباس کیارستمی برای فیلم «طعم گیلاس»، سینمای جشنواره‌ای ایران را به اولین جایزه مهمش در کن برساند. البته نمی‌توان در موفقیت فیلم نخست پناهی، از نقش کیارستمی هم غافل ماند.

خالق سه گانه کوکر، فیلمنامه نویس «بادکنک سفید» بود. پناهی با دو فیلم بعدی‌اش به لوکارنو و ونیز رفت تا آن که همکاری مجدد با کارگردان «کپی برابر اصل» در «طلای سرخ» اثرش را به بخش «نوعی نگاه» جشنواره فرستاد و در روز پایانی هم با بردن جایزه اصلی این بخش به ایران برگشت.

پناهی در 9 سالی که از سال 88 و اتفاقات منجر به دستور عدم‌فیلمسازی او، می‌گذرد چهار فیلم سینمایی دیگر ساخته. اثر اول او در این مقطع، «این فیلم نیست» بود که ادعا می‌شود به وسیله یک کیک تولد، به شکل مخفیانه از مرز رد شده و به فرانسه رسیده!

در آن سال جایزه «کالسکه طلایی» به صورت غیابی به وی اهدا شد. «پرده» و «تاکسی» دو فیلم بعدی پناهی در مدت ممنوعیت فیلمسازیش، به برلین رفت که به ترتیب خرس نقره‌ای بهترین فیلمنامه و خرس طلایی بهترین فیلم را بردند. «سه رخ» ساخته جدید اوست که در هفتاد و یکمین دوره جشنواره کن حاضر بود و در اختتامیه، به صورت مشترک جایزه بهترین فیلمنامه را برد.

علاقه کن به پناهی فقط به اکران و جایزه دادن به آثار او خلاصه نمی‌شود. مسئولان جشنواره سال 2010 او را عضو هیات داوران کردند که به‌دلیل ممنوعیت خروج وی از کشور نتوانست در این رویداد حاضر شود و برگزارکنندگان به صورت نمادین صندلی وی را خالی گذاشتند. از سوی دیگر در چندین دوره هم فیلمسازان شرکت کننده در جشنواره جایش را خالی کرده و در حمایت از او طومار، نامه و بیانیه امضا کرده‌اند یا مثل ژولیت بینوش نام وی را هنگام دریافت جایزه برده‌اند.

او نه تنها با هر فیلمش ـ فارغ از خوب یا بد بودن کیفیت اثر ـ توانسته جوایز مهم بین‌المللی را ببرد بلکه توجهات زیادی را هم به خود جلب کرده.به نظر می‌رسد دوره ممنوعیت برای پناهی کاملا خوش یمن بوده است.

مهدی مافی

روزنامه‌نگار سینما