گردوغبارزدایی با دیپلماسی

محیط‌زیست از مقوله‌های بدون مرز است. یعنی وقتی با پدیده‌ای مانند گردوغبار یا چالش‌های بین‌المللی مانند حقابه رودخانه‌ها و تالاب‌های مرزی، بیماری‌های حیات وحش، آلاینده‌های دریایی و مانند اینها مواجه می‌شویم، نمی‌توانیم آن را صرفا در چارچوب‌های داخلی و بدون دیپلماسی محیط‌زیستی حل و فصل کنیم. اگرچه همگرایی جهانی به‌منظور کنترل گردوغبار از اولویت‌های ملی برای ایران است، ولی باید توجه داشت که عملکرد کشورهای منطقه بخصوص ترکیه، عراق و افغانستان از اهمیت خاصی برخوردار است و به همین دلیل مشارکت نهادهایی نظیر سازمان ملل ضروری است.

تردیدی نیست که کشورهای صنعتی در بروز پدیده‌هایی مانند تغییر اقلیم و گرم شدن کره زمین مسئولیت زیادی دارند و منصفانه نیست کشورهایی که نظم طبیعی کره زمین را بر هم زده‌اند، حتی از نشستن سر میز مذاکره و یافتن راه حل سرباز بزنند. سوالی که این روزها زیاد پرسیده می‌شود این است که چرا کشورهای کمتر توسعه یافته باید خسارت توسعه ناپایدار دیگران را بدهند؟

مطالعات نشان می‌دهد حدود یک‌چهارم از بالغ بر 4 میلیارد تن گرد و غباری که موجب بروز مشکلات محیط‌زیستی جهان شده، با فعالیت‌های انسانی مرتبط است. البته توفان‌های گردوغبار در استان‌های شرقی و جنوب غربی ایران سابقه تاریخی دارند ولی در طول سال‌های گذشته بر شدت و توالی آن افزوده شده است. ذراتی که به‌دلیل اندازه، وزن و حجم بسیار کم، امکان حرکت در طول هزار کیلومتر و ارتفاع چند هزار متری را دارند. به همین دلیل غبارهای ناشی از فرسایش خاک از شمال آفریقا برخاسته و می‌توانند تمام خاورمیانه را طی کنند و هر جا شرایط برای فرودشان مناسب است بر سر شهرها و روستاها و زمین‌های کشاورزی کشورهای مسیر فرود آیند. فرآیندی که نه فقط استان‌های مرزی بلکه مناطق مرکزی و پایتخت را نیز بی‌نصیب نگذاشته است، تا جایی که تعداد زیادی از مردم را روانه بیمارستان‌ها کرده و حتی تاسیسات انتقال نیرو و تامین آب را نیز از کار انداخته و به تعطیلی ادارات، مدارس و دانشگاه‌ها منجر شده است. پدیده درد سرساز گرد و غبار به بارزترین شکل نشان داده که بسیاری از مسائل محیط‌زیستی خاستگاهی فراسوی مرزها دارند و مقابله با آنها نیز یک اراده بین‌المللی می‌طلبد. اجلاس تهران دریچه‌ای است که پیام این اراده ملی را به آن سوی مرزها مخابره می‌کند.

اصغر محمدی‌فاضل
کارشناس محیط‌زیست