نامه ای از یک جنگلبان

واقعیت آن است که در خلال چند دهه اخیر که از بحث ملی شدن جنگلها و مراتع گذشته است ، انواع و اشکال متفاوتی از اهداف ، سیاست ها ، انتخاب راهبردها و اتخاذ راهکارها بر حسب موقعیت های زمانی و مکانی برای حفاظت از منابع جنگلی کشور مطرح شده و طی زمان در آنها تغییر و تحولاتی به وجود آمده است.

کد خبر: ۱۰۲۳۱۳

این وضعیت فقط ویژه کشور ما نیست ، بلکه همزمان با تغییر نگرش و طرح مسائل نوین در سطح کشور یا جهان و متاثر از تحولات اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی تحولاتی نیز در مقولات مربوط به منابع طبیعی به وقوع پیوسته است . به هر حال در خلال این سالها کشور ما چون بسیاری از کشورهای جهان در مقوله جنگل با 2 فرآیند اساسی ، یک تهدید رویشگاه های جنگلی از طریق کاهش سطح و دیگری ، تغییر در کیفیت تنوع زیستی و کاهش گونه های مرغوب درون جنگلها و بروز ناهنجاری در وضعیت اکولوژیک با بومهای جنگلی روبه رو بوده است و به تبع ادامه این روند ، پایداری جنگل و تحقق توسعه پایدار در مناطق جنگلی کشور را در معرض تهدید و مخاطره قرار می دهد اما نکته دیگری که همزمان در این زمینه مطرح است و متاسفانه بسیاری از علاقه مندان به منابع جنگلی نیز ناخواسته به آن دامن زده اند ، ترسیم فضایی یاس آور از وضع جنگلها و در نتیجه ترس آور درباره آینده منابع جنگلی کشور است . امروز ، مجموعه ادبیاتی که به تشریح اوضاع و احوال منابع طبیعی اعم از جنگلها و مراتع کشور می پردازد موضوع را از زاویه تقصیرکارانه یا حداقل ایده آلیستی مورد توجه و تحلیل قرار می دهد و در این رهگذر دوستداران و طرفداران منابع طبیعی نیز تنها با نگاه به نیمه خالی ظرف هرچند خالصانه و صادقانه اما عملا به نوعی خودزنی مشغول هستند. این وضعیت به طور طبیعی به ایجاد فضایی منتج می شود که دوستان منابع طبیعی را ناامید و دلسرد و دشمنان آن را حریص تر و آزمندتر می کند. این اصل طبیعی جنگل را از یاد نبریم که وقتی درختی در جنگل ضعیف می شود ، نوبت آفات و امراض است که به آن حمله کنند تا از پا درآورندش . برای این که نتایج از این شیوه نگاه را دریابیم ، می توان از باب مقایسه به موارد مشابه دیگری در جاهای دیگری که به نحوی با مسائل طبیعی و ساختارهای محیطی درگیر هستند اشاره کرد ، مثلا اگر امروز تشکیلاتی موفق شود به کمک دوربین های عکاسی خودکار استقرار یافته در عرصه های بیابانی ، عکسی از یک گونه جانوری در معرض انقراض بگیرد ، وظیفه حفاظت و حمایت از آنها نیز به عهده همین تشکیلات است . از این عکس به عنوان یک موفقیت چشمگیر و جهانی در حفاظت از یکی از گونه های نادر نام می برد. برای آن پوستر چاپ و همایش هایی برگزار می شود. (به راستی آیا ما برای 330 هزار هکتار جنگلکاری در شمال ، نیم میلیون هکتار عملیات مراقبت ، یک میلیارد نهال جنگلی تولید شده ، هیچ عکس و پوستری چاپ می کنیم).
امروز اگر تشکیلاتی که متصدی حفاظت و بهره برداری بهینه از منابع آبهای سطحی و زیرزمینی کشور است ، با صدها دشت ممنوعه و بحرانی و هزاران حلقه چاه و قنات خشک شده مواجه می شود، در مقابل به نتایج اقدامات خود در موضوع استحصال و ذخیره سازی آب و توانایی علمی و کارشناسی بخش ، در احداث سازه های بزرگ افتخار می کند و چندین و چند صفحه ویژه نامه های 4 رنگ را با شمارگان صدها هزار نسخه ای در تبلیغ اقدامات و معرفی دستاوردهای خود منتشر می کند. این در حالی است که در مقابل بسته شدن جاده ای زیر شن روان یا وقوع طوفانی در زابل به دلیل خشکی دریاچه هامون که وقوع آن هیچ ارتباطی با مسوولیت و وظایف جنگلبانی ندارد صدها و صدها بار این سازمان را مورد خطاب و سوال قرار می دهیم ؛ اما در همین حال از چندین و چند میلیون هکتار عرصه های ماسه ای و اراضی کویری تثبیت شده که تا چند سال پیش بلای نان و قاتل جان مردم بیابان نشین بود، حرف و سخنی به میان نمی آوریم . آیا امروز به رغم مسائلی که از بی کفایتی و ناکارآمدی فعالیت های حفظ و احیای جنگلها به زبان می آوریم ، نیم نگاهی هم به نتایج کارهای کسانی داریم که پایداری و بالندگی منابع طبیعی را وجه همت خود قرار داده اند. واقعیت گریزناپذیر آن است که موضوع حفاظت از جنگلها در مدیریت پایدار بیش از آن که نقش و وظیفه یک دستگاه مجری و متولی باشد ، مقوله ای ملی و فراگیر است که پرداختن به آن مستلزم یک عزم همگانی است عزمی که طیف وسیعی از مردم یا سازمان های اداری را در سطح و رده های مختلف شامل می شود. آیا نیازی به تکرار این مکررات هست که عامل تباهی جنگل ، آمیزه ای به هم پیچیده از فقر ، دست یازی به عرصه های جنگلی ، زیاده خواهی ، حرص سیری ناپذیر انسان صنعتی ، ضعف تشکیلاتی ، بی عدالتی ، اشکال و نارسایی در قوانین ، فروپاشی نظامهای اخلاقی مبتنی بر مدارا با طبیعت ، جایگزینی ارزشهای منحط مال پرستی و زراندوزی ، گسترش باندهای زمین خوار و چندین و چند مورد از این دست است مواردی که اغلب معلوم و شناخته شده هستند و برخورد و تعدیل یا حذف و تبدیل آنها در عمل و به طور منطقی ارتباطی با جنگلبانی و وظایف او ندارد اما اثر هر یک یا برآیند آثار آنها معمولا به حساب جنگلبانی گذاشته می شود. برای برون رفت از این گردگشت طی سالیان گذشته به طور مستمر دیدگاه هایی مطرح شده است اما بدون تردید جنبه های آن اهمیت بیشتری داشته است و آن این که موضوع حفاظت ، حراست و مدیریت بهینه منابع جنگلی ، موضوع بخش انحصاری و تعریف شده در قالب وظایف یک سازمان مشخص اداری مثل سازمان جنگلها و مراتع و آبخیزداری و حتی فراتر از آن در سطح وزارت جهاد کشاورزی نیست . مدیریت در عرصه منابع طبیعی مستلزم اقداماتی همه جانبه و فراگیر است و زمانی انجام و اجرای آن تحقق می یابد که هر یک از بخشهای درگیر با صداقت ، سلامت ، اعتقاد ، باور و ایمان به وظایف خود عمل کنند.