زنان در خط مقدم فیلمسازی

در سال‌های اخیر حضور موثر زنان در سینما بیشتر به چشم آمده است؛ نمونه‌اش همین جشنواره اخیر فیلم فجر که زنان سینماگر سهم مهم، قابل توجه و تاثیرگذاری داشتند. سهمی که طبیعتا به‌دلیل تغذیه اکران سال آینده از این فیلم‌ها، در طول سال 96 و در زمان‌های مختلف نمایش عمومی فیلم‌ها هم مطمئنا به چشم می‌آید. نکته قابل توجه در این زمینه، حضور نسل جوان فیلمسازی است که از این میان می‌توان به درخشش دو فیلم «ویلایی‌ها» و «مادری» در سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر اشاره کرد؛ فیلم‌هایی که هر دو نخستین ساخته سینمایی سازندگانشان هستند. منیر قیدی در ویلایی‌ها، سراغ واقعیتی کمتر پرداخته شده در دوران دفاع مقدس می‌رود و فیلمی زن محور و قدرتمندانه می‌سازد و رقیه توکلی هم در گام اول فیلمسازی‌اش در سینمای حرفه‌ای، داستانی مبتنی بر حضور پررنگ و موثر زنان منتهی در فضایی عاشقانه را به تصویر می‌کشد.

در گزارش پیش‌رو، سعی کردیم با مروری فهرست وار به 55 فیلم حاضر در جشنواره سی و پنجم فجر ـ که تاکید می‌کنیم این تعداد بخش قابل توجهی از اکران سال آینده سینمای کشور را در برمی‌گیرد ـ (شامل 33 فیلم بخش سودای سیمرغ، 11 فیلم بخش چشم‌انداز سینمای ایران و 11 فیلم سینما حقیقت)، با آمار و ارقام به سهم و نقش موثر و غیرقابل انکار خانم‌های سینماگر ایران اشاره کنیم. البته ذکر این نکته ضروری است که به‌دلیل حجم بالای حضور خانم‌های سینماگر در فیلم‌ها، فقط به مسئولیت‌های مهمتر و تعیین کننده تر بسنده شده وگرنه واضح است که زنان نقش مهمی در مسئولیت‌هایی نظیر منشی صحنه، دستیاری کارگردان، عکاسی و شاخه‌های دیگر دارند.

همچنین در این گزارش از اشاره به بسیاری از بازیگران زن که نقش‌های نسبتا مهم و تعیین‌کننده‌ای در فیلم‌ها داشته‌اند، به‌دلیل تعداد بالا صرفنظر کرده‌ایم و فقط دایره این اشاره و تاکید را به فیلم‌های زن محور و یا آثاری که زنان نقشی موثر و همپای مردان قصه‌ها دارند، محدود کردیم.

حضوری همیشگی که امسال دیده شد

مستانه مهاجر امسال با دو فیلم نقش تعیین‌کننده‌ای در حضور موثر زنان سینماگر در جشنواره فیلم فجر داشت؛ او هم تهیه‌کننده فیلم یک فیلمساز زن بود و تهیه‌کنندگی اسرافیل ساخته آیدا پناهنده را به عهده داشت و هم تدوینگر فیلم خانه دیگری بود که اتفاقا این فیلم هم ساخته اول یک کارگردان زن به نام بهنوش صادقی است.

تدوینگر فیلم‌های سوپراستار و همه چیز برای فروش به جام‌جم گفت: به هرحال این احساس وجود دارد که زنها در همه مشاغل خیلی پیشروتر شده اند؛ این موضوع در سینما هم خیلی مشهود است.

مهاجر درباره ورودش به عرصه تهیه‌کنندگی هم توضیح داد: من تجربه سال‌ها تهیه‌کنندگی فیلم‌های کوتاه را داشتم و آثار مستند و داستانی را تهیه می‌کردم، اما اسرافیل اولین تجربه تهیه‌کنندگی من در سینمای حرفه‌ای است. او درباره حضور پررنگ زنان در جشنواره هم گفت: شاید در جشنواره امسال به‌دلیل انتخاب‌ها این موضوع بیشتر دیده شده و باعث شده همه به آن توجه کنند.

اما زنان سال‌هاست در سینما فعالیت پررنگی دارند، این‌که درباره آن صحبت می‌شود یا نمی‌شود، بحث دیگری است. این حضور موثر گرچه خوشایند است اما چیز جدیدی برای من نیست، چون سال‌هاست در سینما هستم و با خانم‌های خیلی قدرتمند کار می‌کنم. در همین بخش تدوین که خودم در آن فعالیت می‌کنم، خانم‌های خیلی قوی حضور دارند. در بخش‌های دیگر سینما مثل فیلمنامه، کارگردانی و مشاغل دیگر هم همین‌طور است. کارگردان‌هایی مثل خانم‌ها بنی‌اعتماد، میلانی، درخشنده، فرشته طائرپور، منیژه حکمت، ابوالقاسمی و... زنانی هستند که خیلی پیشتر از ما در بخش‌های کلانتری چون تهیه و تولید حضور پررنگی در سینما داشتند. حضور این افراد، باعث دلگرمی دیگر سینماگران زن است که به سینما ورود کنند. تدوینگر فیلم‌های مستانه و کنعان گفت: نسل نو در حال ورود به عرصه فیلمسازی است و خانم‌ها هم حضور پررنگی در این میان دارند که بخشی از آن در جشنواره امسال فیلم فجر به چشم آمد. باعث خوشحالی من است که حضور موثر زن‌های سینماگر که همیشه وجود داشته، در این رویداد دیده شد.

مبارک باشد

انسیه شاه‌حسینی، نویسنده و کارگردان سینما و فیلم‌هایی چون شب بخیر فرمانده و زیباتر از زندگی، از جمله کسانی بود که امسال به عنوان تماشاگر حضور موثری در جشنواره و در برج میلاد (کاخ اهالی رسانه و هنرمندان) داشت و برای دیدن نتیجه تلاش‌های همکاران خود در سالن نمایش حاضر می‌شد.

او که این روزها خود را برای ساخت یک فیلم سینمایی جدید آماده می‌کند، درباره نقش موثر و حضور پررنگ زنان سینماگر در جشنواره امسال فیلم فجر و اکران سال آینده سینما به جام‌جم گفت: حضور پرقدرت زنان سینماگر خیلی خوب است و ان‌شاءالله که این حضور موثر، اتفاقات خوبی را در اکران به دنبال داشته باشد.

شاه‌حسینی ادامه داد: البته من در مقوله سینما، زن و مرد نمی‌شناسم. اما به هر حال این‌که خانم‌ها بویژه فیلمسازان زن وارد میدان فیلمسازی شده‌اند، خیلی خوب است. قدمشان مبارک باشد و ان‌شاءالله که همگی موفق باشند. امیدوارم روز به روز هم تعداد سینماگران زن بیشتر شود.

این نویسنده و کارگردان در پاسخ به این سوال که آیا این حجم از حضور زنانه می‌تواند، فضای غالبا مردانه سینما را تلطیف کند، هم گفت: همه چیز در این زمینه بستگی به خود فیلمساز و فهم، شعور، درک و ایدئولوژی او دارد. گاهی پیش می‌آید که یک خانم روحیه خیلی خشن تر از مردان دارد و گاهی بالعکس یک مرد هم لطیف‌تر از خانم‌هاست. نمی‌توانید بگویید چون یک نفر، جسم زنانه‌ای دارد، لزوما سینمای لطیفی خواهد داشت. این‌که حضور کمی زنان باعث شود که کیفیت زنانگی فیلم‌ها بالا برود، قابل قضاوت نیست. بلکه باید فیلم‌هایی که آنها می‌سازند را دید و بعد از دیدن این فیلم‌ها و تاثیر آنها در جامعه اظهارنظر کرد. بعد از مشاهده نتیجه‌گیری فیلم‌هاست که می‌توان قضاوت کرد که آیا حضور زنان، فضای سینما را لطیف‌تر کرده یا نه.

شاه‌حسینی درباره این‌که برخی تهیه‌کننده‌های زن، بیشتر عوامل اصلی فیلمشان را هم از میان زنان سینماگر انتخاب می‌کنند هم نظر جالبی داد و گفت: این انتخاب آن دوستان است، اما خودم به‌عنوان یک زن فیلمساز ترجیح می‌دهم حتی منشی صحنه فیلم‌هایم هم مرد باشد! (می‌خندد) چون شرایط کاری فیلم‌هایم جنگی و مردانه است و گاهی با 2000 سیاهی لشکر سرباز در یک بیابان بی‌آب و علف سروکار دارم.

بنابراین ترجیح می‌دهم تنها زن آن محیط فقط خودم باشم، چون فقط من می‌توانم تحمل کنم و دیگران خیلی تحمل آن فضا را ندارند. به همین دلیل می‌گویم آدم خیلی نمی‌تواند از روی جنسیت قضاوت کند.

کارنامه درخشان

تیم هیات انتخاب و داوری 3

نرگس آبیار (هیات انتخاب)

رویا نونهالی (هیات داوران)

ژیلا ایپکچی (هیات انتخاب و داوران مسابقه تبلیغات و اطلاع‌رسانی)

کارگردانان 9

آیدا پناهنده (اسرافیل)

پوران درخشنده (زیر سقف دودی)

نگار آذربایجانی (فصل نرگس)

رقیه توکلی (مادری)

منیر قیدی (ویلایی‌ها)

بهنوش صادقی (خانه دیگری)

مریم دوستی (دریاچه ماهی)

سحر مصیبی (صفر تا سکو)

فرحناز شریفی (ناپدید)

تهیه‌کننده‌ها 6

نیکی کریمی (آذر)

مستانه مهاجر (اسرافیل)

پوران درخشنده (زیر سقف دودی)

سحر صباغ سرشت (فصل نرگس)

مهتاب کرامتی و طهورا ابوالقاسمی (صفر تا سکو)

تیم تولید و سرمایه‌گذاری 8

فیلمنامه 15

طراح لباس 23

چهره‌پرداز 9

تدوین 16

فیلم‌های زن‌محور 27

آباجان، آذر، اسرافیل، پشت دیوار سکوت، تابستان داغ، خانه، رگ خواب، شماره 17 سهیلا، سارا و آیدا، فراری، فصل نرگس، مادری، نگار، ویلایی‌ها، ترومای سرخ، خانه دیگری، شنل، ماجان، صفر تا سکو، ناپدید، یادم تو را فراموش و...

علی رستگار

سینما