رژیم پهلوی روی خط سقوط

هرچند سرکوبگری رژیم شاهنشاهی در بدو نهضت توانست با قدرت نمایی، لیبرال‌هایی چون جبهه ملی و نهضت آزادی را تا سال‌ها به انزوا بکشاند، اما فشارها بر امام و مردم مبارز نتیجه معکوس داد. ارتشبد قره‌باغی در خاطراتش می‌گوید:

«آقای احمد میرفندرسکی، وزیر امور خارجه، گزارش جریان کنفرانس گوادلوپ را به شورا ارائه و آن‌ را قرائت کرد. منظور این بود که به اعضای شورای امنیت ملی نشان بدهند تصمیم خروج اعلیحضرت از ایران در گوادلوپ با توافق چهار دولت آمریکا، ‌انگلیس، فرانسه و آلمان اتخاذ شده است.»

در دی 1357، محمدرضا شاه برای خروج از کشور دچار تردید بود، زیرا به تصور او اگر می‌رفت بین ارتش و انقلابیون درگیری خونین رخ می‌داد و اگر می‌ماند هیچ راهی برای خروج از بن بست وجود نداشت. در نهایت وی تصمیم می‌گیرد در 26 دی از ایران خارج شود. فرماندهان نظامی او نیز تا زمانی که خود شاه در کشور بود، می‌توانستند به او تکیه کنند. اما زمانی که وی کشور را ترک ‌کرد چنانچه آنها در ایران می‌ماندند و خود را به سلطنت طلب‌ها منتسب می‌کردند، هدف اصلی انتقام انقلابیون قرار می‌گرفتند. لذا عده‌ زیادی از آنها نیز از کشور فرار کردند و این حرکت، یکی از زمینه‌های ورود امام خمینی(ره) شد.

ژنرال هایزر که در این روز خود شاهد عینی ماجرا بود، شادی مردم بعد از رفتن شاه را این گونه توصیف می‌کند:

«جمعیت زیادی در خیابان‌های سراسر شهر جمع شده بود و زمانی که شاه رفت، گویی تیر شروع مسابقه شلیک شده است . همه یکباره واکنش نشان دادند به بالکن رفتیم، بوق‌ها به صدا درآمده بودو راهپیمایان بیرون ریخته بودند.»

رادیو بی.بی.سی حال و هوای آن روز ایران را این گونه انعکاس می‌دهد:

«شاه ایران امروز بی‌خبر از ایران خارج شد و اکنون در مصر به سر می‌برد. زمان حرکت شاه را پنهان کردند و در بین مردم تردید‌هایی در مورد زمان و مکان حرکت او وجود داشت. در فرودگاه تشریفات معمولی و مختصری برگزار شد و مصاحبه مطبوعاتی مورد نظر او صورت نگرفت. شاه در مصاحبه خود دلیل ترک کشور را انجام معالجه ابراز کرد و به سوال تاریخ بازگشتش به ایران پاسخ صریحی نداد. به محض این‌که خبر رفتن شاه در تهران پخش شد، صحنه‌های وجد و سرور برپا گردید و هزاران نفر وارد خیابان‌ها شدند.»

امام در مصاحبه خبری خود در 26دی، در جواب خبرنگاری که پرسید: اولین قدم سیاسی شما بعد ازخروج شاه چیست؟ فرمودند: «خروج شاه اولین مرحله پیروزی ملت ماست و ما مشکلات زیادی در پیش داریم و ملت ما باید بداند که مجرد رفتن شاه، پیروزی نیست بلکه طلیعه پیروزی است.» امام بارها این اصطلاح «طلیعه پیروزی» را حتی تا مدت‌ها بعد از 22 بهمن به کار می‌برند.

پس از خروج شاه و در نتیجه‌ خلأ به‌وجود‌آمده در اوضاع سیاسی کشور، هر یک از گروه‌ها و جریانات سال‌های استبداد رژیم پهلوی، بیدار شدند و قصد بهره‌برداری از شرایط به‌وجود آمده را برای منافع حزبی خود داشتند. لذا همزمان با ورود امام به ایران، تعداد زیادی از این گروه‌ها شروع به فریبکاری کردند و در حالی که مارکسیست، التقاطی، غربگرا و ... بودند و اعتقادی به انقلاب اسلامی نداشتند و فقط به دلیل مخالفتشان با شاه با یکدیگر متحد شده بودند؛ شروع به پخش اعلامیه، مبنی بر طرفداری از انقلاب اسلامی! کردند، از میان این گروه‌ها، مجموعه نهضت آزادی و جبهه ‌ملی، تلاش می‌کردند با همکاری دولت‌ از سقوط سلطنت جلوگیری کنند.

دیگر گروه‌ها نیز در این بین ساکت نماندند و گروه‌هایی مانند حزب توده و سازمان مجاهدین خلق به امام اعلام وفاداری و همکاری کردند.

به‌عنوان مثال، سازمان مجاهدین خلق (منافقین)،‌ تلاش فراوانی کردند که در جریان ورود امام به ایران، مسأله مهم حفاظت از جان ایشان را به عهده بگیرند.

امام با هوشیاری شورای انقلاب و با توجه به شناختی که در زندان‌های ساواک از این گروه به دست آمده بود، آنان را در این اقدام ناکام گذاشتند.

جواد منصوری

مورخ