... آن‌که گریخت

در میان شخصیت‌های تاریخی به تصویر کشیده شده از تاریخ معاصر، خانواده پهلوی و در راس آنها رضا شاه و پسرش محمدرضا بیش از بقیه مورد توجه بوده و به همین دلیل نیز در مجموعه‌ها و تله فیلم‌های مختلف شاهد حضور این دو بوده‌ایم. حال در آستانه روز فرار محمدرضا پهلوی از ایران در 26 دی ماه 1357، نگاهی به این آثار با محوریت شخصیت‌های یاد شده می‌اندازیم.

مرغ حق و دانیال حکیمی در نقش رضاخان

سال‌ها پیش و در نیمه دهه 60 فیلمی با عنوان «مرغ حق» به کارگردانی حسین مختاری روی آنتن تلویزیون رفت که در سال‌های بعد بارها بازپخش شده و مخاطبانی از طیف‌های سنی مختلف پای تماشای آن نشستند.

فیلمی درباره فعالیت‌های شهیدسیدحسن مدرس در مجلس بر ضد رضاخان و استعمارگران و عوامل دست نشانده‌شان که در آن هادی اسلامی و دانیال حکیمی به ترتیب در نقش‌های سیدحسن مدرس و رضاخان ظاهر شدند.

حکیمی که در آن سال‌ها بتازگی بازیگری در تلویزیون را آغاز کرده بود، شباهت چندانی با رضاخان نداشته و تنها به مدد گریم شباهت نسبی به وی پیدا کرده است.

در عین حال قد وی هم کوتاه‌تر از رضاخان بوده که این امر از چشم بینندگان تیزبین و نکته سنج مرغ حق پنهان نمانده و جزو نقاط ضعف کار به حساب می‌آید. با این حال حکیمی در فرم بازی خود تلاش زیادی برای القای خشونت درونی رضاخان به خرج داده که تا حدودی هم در این امر موفق
بوده است.

کودتای سیاه و طهمورث در قالب رضاخان

سیاوش طهمورث دیگر بازیگری است که در نقش رضاخان در فیلم «کودتای سیاه» ظاهر شده که به لحاظ آناتومی چهره شباهت زیادی به رضاخان آن هم در دوره‌ای که هنوز شاه نشده بود، دارد.

خشونت مستتر در چهره وی نیز در اینجا به کمکش آمده و یکی از متقاعدکننده‌ترین رضاخان‌های تاریخ تلویزیون ایران را به تصویر کشیده است.

این بازیگر کهنه‌کار بیشتر تمرکز خود را روی چشمانش گذاشته و در کنار آن زبان بدن را به کار گرفته که حاصل کار رضایت‌بخش بوده است. ورزی در مجموعه 15 قسمتی عمارت فرنگی تولید شده در شبکه دو سیما، بار دیگر سراغ همین دوره تاریخی (از سال 1296 تا 1320) رفته که رضا شاه نقش پررنگی در شکل‌گیری حوادث آن ایام داشته است.

احمد نجفی در عمارت فرنگی در این نقش ظاهر شده و به کمک یک چهره‌پردازی قابل‌قبول شباهت‌های زیادی به رضاخان پیدا کرده است. در عین حال قد بلند نجفی هم به کمکش آمده و شباهت‌ها را پرنگ‌تر کرده است.

هر چند که نجفی در شکل بازی خود می‌توانست اندکی از اغراق آن کاسته و هر چه بیشتر به نقش نزدیک شود.

محمدرضا پهلوی: از گیتی‌جاه و بنفشه‌خواه تا نورعلی و مهدی‌کیا

در میان مجموعه‌های تلویزیونی سه دهه اخیر علاوه بر رضا شاه به نمونه‌هایی از محمدرضا شاه هم برمی‌خوریم که توسط بازیگران مختلفی به تصویر کشیده شده است. در اوایل دهه 60ناصر گیتی‌جاه در مجموعه تلویزیونی «طبل توخالی» ساخته احمد نجیب‌زاده در این نقش ظاهر شده که با توجه به فرم قصه و کمدی بودن آن چندان جدی گرفته نشده و تنها به اندک شباهت‌های ظاهری وی بسنده شده است. رضا بنفشه‌خواه نیز به واسطه میمیک چهره یکی از بهترین انتخاب‌های موجود برای ایفای این نقش است که در مجموعه‌های فراموشخانه و شب چراغ به ایفای آن پرداخته است؛ اما این بازیگر کهنه‌کار در آثار یاد شده چندان از شباهت‌های ظاهری فراتر نرفته و بازی متوسطی را ارائه کرده است. پس از او به امیر مهدی‌کیا می‌رسیم که وی نیز شباهت‌های زیادی به لحاظ آناتومی صورت به محمدرضا پهلوی داشته که گریم به تشدید آن کمک شایانی کرده است. مجموعه پدرخوانده ساخته محمدرضا ورزی از جمله این آثار است که در آن مهدی‌کیا برای نخستین بار در نقش یاد شده حضور پیدا کرده است. وی دومین‌بار دوران میانسالی محمدرضا پهلوی را در معمای شاه ایفا کرده که چهره‌پردازی فوق‌العاده شهرام خلج، کمک شایانی به او در ایفای این نقش کرده است. دوران جوانی وی در این مجموعه را حسین نورعلی بازی کرده که به لحاظ شباهت ظاهری با شاه عالی از کار درآمده و به باور مخاطب نشسته است. در عین حال وی تلاش فراوانی به خرج داده که در ایست و حرکت‌ها و رفتارهای بیرونی هم شباهت‌ها را تشدید کند و در این کار نیز موفق عمل کرده است.

کسری همایونی افشار