تکانه‌های ارزی ناشی از اقتصاد غیرمقاوم

تغییرات نرخ ارز در وضعیت معیشت مردم تأثیر می‌گذارد و خطری که وجود دارد، تأثیر آن بر قیمت کالاهای اساسی است. اکنون قیمت برخی کالاها مانند لبنیات و حبوبات رشد داشته که می‌تواند ناشی از افزایش قیمت دلار باشد. برخی دیگر از عرضه‌کنندگان کالا هم از عرضه کالا خودداری می‌کنند تا زمانی که دلار با قیمت ثابتی در بازار عرضه شود و چشم‌انداز تغییرات قیمت آن مشخص شود.

یکی از دلایل افزایش نرخ دلار می‌تواند وعده‌های داده‌ شده درباره بهبود وضعیت اقتصادی کشور با اجرای برجام باشد. زمانی که مذاکرات هسته‌ای با کشورهای غربی آغاز شد، برخی بهبود شرایط اقتصادی ایران را به مذاکرات و توافق با غرب گره زدند.

یکی از مشکلاتی که ایران در سال 90 با آن مواجه شد و قیمت دلار رشد چند برابری و چشمگیری داشت، اعمال تحریم علیه بانک مرکزی و قطع شدن ارتباط با بانک‌های بین‌المللی بود. در آن زمان به دلیل این‌که اقتصاد، مقاوم نبود و دولت نیز ابزار لازم برای کنترل بازار را در اختیار نداشت و نمی‌دانست چه اقدامی انجام دهد، مشکلاتی به وجود آمد. در آن زمان اقتصاد کشور آماده چنین شوکی نبود و قیمت دلار بالا رفت و رشد تورم را به دنبال داشت. اما زمانی که دولت یازدهم وارد کار شد قول داد با استفاده از پتانسیل توافق هسته‌ای این مشکلات را رفع کند، اما با وجود انجام تعهدات ایران در موضوع هسته‌ای، طرف‌های غربی با بدعهدی مانع برقراری ارتباط اقتصادی ایران با کشورهای دیگر شدند و به تعهدات خود عمل نکردند. تمدید قانون ده ساله داماتو آخرین نمونه از این بدعهدی‌هاست.

افزایش قیمت دلار یکی از نشانه‌های بدعهدی غربی‌ها در اقتصاد ایران بوده و به دلیل تسهیل نشدن روابط بانکی همچنان نرخ دلار در بازار گران است.

علاوه بر این با توجه به ساختار درآمدهای ارزی ایران که بیش از 60 درصد آن توسط صادرات نفت و گاز تعیین می‌شود، به نوعی بازار در انحصار عرضه درآمدهای ارزی دولت نیز هست. آنچه تاکنون دولت در تعیین نرخ ارز مورد توجه قرار می‌داده، تعیین ریال حاصل از درآمدهای نفتی در بودجه است که نرخ ارز در آن، نقش اساسی بازی می‌کند. اگر نگاهی به قیمت دلار در بودجه هر سال داشته باشیم، رشد قیمت را شاهد خواهیم بود.

این درحالی است که اگر دولت از تجربه شوک ارزی سال 90 درس می‌گرفت و وابستگی بودجه به نرخ ارز را در راستای اقتصاد مقاومتی، کاهش می‌داد و هم بازار ارز را نسبت به شوک‌های ناگهانی مقاوم می‌کرد، دیگر شاهد بروز چنین اتفاقی در بازار ارز نبودیم. اگر بودجه و بازار ارز، مقاوم شده بود دیگر با هر شوکی، بازار ارز از دست دولت خارج نمی‌شد؛ بنابراین عامل اصلی شوک‌های ارزی را باید عدم مقاوم‌سازی اقتصاد دانست.

دکتر حسین صمصامی - سرپرست اسبق وزارت اقتصاد