سقوط آزادِ «یار مهربان»

به گزارش جام جم آنلاین ، این که وضع کتاب و کتابخوانی در کشور ما چندان شرایط خوبی ندارد، حرف تازه ای نیست، اما اگر بدانید که آمارها می گویند سه ماهه نخست امسال رکود و سقوطی وحشتناک در انتشار کتاب رخ داده است دیگر باورتان خواهد شد که نفس های یار مهربان واقعا به شماره افتاده است.

بر اساس آماری که خانه کتاب به طور اختصاصی در اختیار خبرنگار ما قرار داده است، در آمارهای نشر سال 95 هیچ روزنه امیدی به چشم می خورد.

همان طور که در جدول شماره یک می بینید، شمارگان کل کتاب در سه ماهه نخست سال 95 به عدد 22 میلیون و 264 هزار و نسخه جلد رسیده است که در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته بیش از 6 میلیون نسخه کاهش داده است:

جدول شماره یک

اما شمارگان متوسط کتاب که به عنوان یکی از مهمترین آمارها و شاخص ها برای میزان مطالعه و اقبال مردم به کتاب همواره مورد استناد قرار گرفته است، به پایین ترین سطح خود در سال های گذشته رسید، عدد 1579 شمارگان متوسط کتاب در سه ماهه نخست امسال بوده است، اگرچه در برخی حوزه ها آمارهای خانه کتاب گواهی می کند که تعداد شمارگان حتی به زیر 1000 نسخه رسیده است که در جدول شماره دو این آمار را می بینید:

جدول شماره دو

تعداد عناوین منتشر شده هم یکی دیگر از شاخص های مهم ارزیابی وضعیت نشر در کشور است که این شاخص که معمولا در سال های گذشته روندی رو به رشد داشت، امسال به یکباره کاهشی بیش از 2 هزار نسخه داشته است، تعداد کل کتاب های منتشر شده در سه ماهه نخست سال 95 عدد 14222 را نشان می دهد که در همین مدت مشابه در سال گذشته بیش از 16 هزار کتاب منتشر شده بود. جدول شماره سه مرتبط با این شاخص است:

جدول شماره سه

تحلیل کارشناسان

اما این اتفاق ریشه در چه مسائلی دارد، مهدی شادکام که مدیریت نشر ادبی اقلیما را بر عهده دارد و از طرفی خودش نیز به عنوان مولف از چهره های شناخته شده به حساب می آید، معتقد است چنین روندی را در دو مساله باید مورد بررسی قرار داد،‌ نخست آن که هزینه های بالای چاپ کتاب در ایران و نبود مخاطب بالقوه و بالفعل باعث می شود تیراژ کتاب در ایران روز به روز کاهش پیدا کند.

او می گوید: از یک سو ناشر با تحمل هزینه های بالا کتابی را منتشر می کند ولی چون مخاطبی بطور ثابت برای کتاب وجود ندارد ، این کتاب عملا به سود آوری نمی رسد. از سوی دیگر پروسه پخش کتاب وجود دارد که بصورت مافیایی هر کتابی را در پروسه پخش قرار نمی دهد و با برخورد گزینشی عملا مانع از ورود کتابهای انتشار یافته یک نشر در سیستم پخش و نهایتا رسیدن به دست مخاطب می شود در این صورت ناشر یا مجبور است تیراژ کتاب را کم کند یا نهایتا اقدام به تاسیس فروشگاهی کند که حداقل خودش بطور مستقل و مستقیم کتابهایش را به دست مخاطب برساند که مستلزم هزینه های بالایی برای نشر است و هم ایجاد آن در سرتاسر کشور ممکن نیست .

نکته دیگری که شادکام به آن اشاره می کند گسترش شبکه های مجازی است، که به باور او باعث شده که مخاطب از سمت کتاب بعنوان یک کالای فرهنگی به سمت متن های داخل گوشی موبایل یا تبلت کشیده شود که خب از آنجایی که شبکه هایی مثل تلگرام و عضویت در کانالها و گروه ها عملا هزینه بردار نیستند اقبال به سمت آنها و دوری از کتاب را منجر می شود.

نکته دومی که این ناشر به آن اشاره می کند موضوع مهمی است که حسن علایی مدیر انتشارات روایت فتح هم بر آن تاکید دارد، علایی با بیان این که مسیر رسیدن مردم به دانایی و آگاهی و به طور کل کسب اطلاعات و سرگرمی های مکتوب تغییر کرده است، می گوید: شما اگر از آمار حضور مردم ایران در فضای مجازی مطلع باشید، قطعا شگفت زده خواهید شد، اگر مسیر دانایی و آگاهی را فقط قلم و کتاب بدانیم آن هنگام باید گفت فاجعه در راه است ، اما من فکر می کنم ما در یک دوران گذار هستیم، وضعیت نشر ما خوب نیست، اوضاع کتاب واقعا بحرانی ست، اما نباید مردم را متهم کنیم، وقتی ارتباط با کتاب یک سویه است و مخاطب نمی تواند دخل و تصرفی در آن داشته باشد و از طرفی در مقابل فضای مجازی با تعاملی چند جانبه وجود دارد، مشخص است که مخاطب به آن سمت کشیده می شود.

با این حال علایی تاکید می کند که این شرایط طولانی مدت نیست و با طی کردن دوران گذار باز هم مردم به اصالت دانستن که در کتاب است باز می گردند چراکه کتاب جزء لاینفک دانایی است و هر چیزی از جمله یک فیلم خوب، یک موسیقی تاثیرگذار ، برگزاری یک همایش، یک رویداد حتی علمی و سیاسی و ... قطعا ریشه اش در کتاب است.