همه رازهای دیده شدن

امسال ابر و باد و مه و خورشید و فلک دست به دست هم دادند تا برنامه‌های ترکیبی بدرخشند و جلوتر از کارهای نمایشی حرکت کنند. سریال‌ها در همه جای دنیا آثار پرخرج و زمان‌بری هستند. هفته‌ها و ماه‌ها طول می‌کشد تا یک قصه به سرانجام برسد و تعدادی بازیگر نقش آدم‌های مختلف را جلوی دوربین ببرند، اما کارهای ترکیبی چون در یک استودیو ساخته می‌شوند و غالبا ضبط شده هستند خرج کمتری برای مدیران تلویزیون می‌تراشند. نوروز امسال اتفاق عجیبی افتاد. برنامه‌های ترکیبی گوی سبقت را از سریال‌ها ربودند و بیشتر از همه برنامه‌های نوروزی دیده شدند. دورهمی، شب کوک، خندوانه و برنامه‌های ویژه سال تحویل جزو آثار پرمخاطب امسال بودند. با تعدادی از هنرمندان درباره رمز و راز این موفقیت گفت‌وگو کردیم و نظرشان را جویا شدیم. بیشترشان بر این عقیده هستند که جو شاد و مفرح برنامه‌های ترکیبی راه موفقیت را برایشان هموار کرده است.

سوژه اهمیت اساسی در تولید برنامه‌های ترکیبی دارد

اسماعیل عفیفه، تهیه‌کننده سریال‌هایی همچون همسایه‌ها، پس از باران، جوانی، رسم عاشقی، میوه ممنوعه، مامور بدرقه، پریا در این‌باره می‌گوید: هر برنامه‌ای پرمخاطب می‌شود دلیلش خوش‌ساخت بودن آن اثر است، یعنی علاوه بر دارا بودن سوژه خوب اجرای درستی هم داشته است. برنامه خندوانه از این ویژگی‌ها برخوردار بود و در دوره‌های پیشین پخشش هم اثر پرمخاطب و جدیدی بود و مردم هم استقبال کردند.

او ادامه می‌دهد: در حال حاضر به نظر می‌رسد بعضی از سریال‌های نمایشی مخاطب خود را از دست داده است و به همین دلیل بخشی از بار تلویزیون را برنامه‌های گفت‌وگومحور بر دوش می‌کشند و جزو گونه‌هایی است که در تلویزیون همه جای دنیا به وفور ساخته می‌شود؛ چون تولید این آثار کم‌هزینه است، همچنین سرعت ساختش هم بالاست و هم با توجه به گفت‌وگومحور بودن برنامه می‌توانند مسائل روز مردم را در آن برنامه‌ها منعکس کنند و این از دلایلی است که سبب موفقیت برنامه‌های گفت‌وگومحور می‌شود.

این تهیه‌کننده می‌افزاید: سوژه، اهمیت اساسی در تولید این‌گونه برنامه‌ها دارد، در مرحله بعدی اجراکننده، مجری یا شخصیت اصلی باید مسلط و توانا به کارش باشد و این دو عامل از عوامل تعیین‌کننده یک برنامه ترکیبی خوب هستند.

به گفته او، نگاهی گذرا به شبکه‌های تلویزیونی موفق سراسر دنیا نشان می‌دهد که حجم زیادی از برنامه‌ها با هدف آرامش بخشیدن به مخاطب تولید می‌شود، یعنی حتی آنها در تولید آثار نمایشی این نکته را رعایت می‌کنند، یعنی سهم کارهای کمدی، شیرین، ملودرام‌های ملایم و لطیف در برنامه‌سازی خیلی زیاد است. هدف اصلی شبکه‌ها آرامش بخشیدن به مردم و بالا بردن روحیه آنهاست. در کنار اینها گاهی آثار اجتماعی، ملودرام‌های اجتماعی با موضوعات اندکی جدی‌تر ساخته می‌شود، ولی در تلویزیون ما این تقسیم‌بندی‌ها صورت نگرفته است و حال دارد اتفاقاتی رخ می‌دهد.

فکر می‌کنم به عنوان هدف اساسی تلویزیون یعنی شاد ساختن مردم و ساخت برنامه‌های گرم و لطیف را باید در اولویت قرار دهیم، اما نکته اساسی این است که به بهانه خندان مردم نباید هر چیز سخیف و سطح پایین تولید شود، بلکه تولید این‌گونه آثار نیازمند افراد متخصص و آگاه است تا برنامه‌های سطح بالایی تولید شود.

مهران مدیری برند است

امرالله احمدجو، کارگردان سریال‌های تفنگ سرپر، روزی روزگاری و پشت کوه‌های بلند هم می‌گوید: برنامه خندوانه رامبد جوان در گذشته هم پربیننده بود و جای خود را در بین مخاطبان باز کرده بود و از اطراف بازتاب‌های خوبی از برنامه دورهمی هم شنیده‌ام. مهران مدیری دو بخش دارد.

او هر اثر خوب یا بدی بسازد بیننده دارد و مردم کنجکاو و مشتری‌اش هستند، یعنی مهران مدیری برند است. بخش دیگر هم به کیفیت برنامه برمی‌گردد. او سال گذشته برنامه «در حاشیه2» را ساخت که مورد رضایت نبود و خیلی محافظه‌کاری دیده می‌شد. افرادی مانند مدیری باید خیلی احساس آزادی، شادی و شعف در وجودشان باشد و از احتیاط‌های معمول مبری باشند تا بتواند کارهای به دل مردم بنشیند. وقتی همه جور دست آنها را ببندند تلخ‌تر از آدم‌های معمولی می‌شوند.

کارگردان سریال «روزی روزگاری» ادامه می‌دهد: وظیفه مردم انتخاب است و آنها بیشتر کمدی‌های مدیری را پسندیدند و قبول کردند. وظیفه آن طرف هم ساختن و تحلیل درست از برنامه‌سازی مثل مدیری است که متاسفانه نه در مطبوعات و نه در سازمان هرگز دقت نشده که او را در چه وضعیتی قرار دهند تا از حداکثر توانش استفاده کند. او را مانند دیگر برنامه‌سازان می‌دانند؛ در صورتی که مدیری نیاز دارد تا آزادش بگذارند تا هر طور که دوست دارد شوخی کند. مگر شوخی بد است؟

شادی و خنده که بد نیست و همه آدم‌ها به آن نیاز دارند. اگر به خاطر داشته باشید «ساعت خوش» مدیری بخش‌های شاد و زیبا داشت و در زمان پخش آن هر جا بودم حتما این برنامه را تماشا می‌کردم. وقتی مدیری را درست نشناسی و تحلیل درست از کارش نداشته باشی او را در چاله‌ای مانند «در حاشیه2» می‌اندازید.

وی خاطرنشان می‌کند: شاید ما تنها ملتی باشیم که ضرب‌المثل داریم. یکی از این مصرع‌هایی که خیلی جاودانه شده و عامه مردم به کار می‌برند این است: «خنده بر هر درد بی‌درمان دواست» شاید زبان فارسی تنها زبانی باشد که چنین ضرب‌المثل جا افتاده‌ای دارد و درک بسیار قوی از خواص خندیدن و شاد بودن داریم و جامعه ما این قضیه را شناخته و به آن بها داده است و از عبید زاکانی و بسیاری از طنازان بزرگ مثل مولانا و شمس و خیلی‌های دیگر سر درآورده‌اند یا شخصیت‌های خیالی مثل نصرالدین که می‌بینید از حکایت‌هایش چقدر ضرب‌المثل استخراج شده است.

به گفته احمدجو، وقتی ملتی این‌قدر با خنده آشناست و جزو هویتش است، در هر عصری باید یک مدیری پیدا شود، پس به افرادی مانند مدیری، رامبد جوان و دیگران که آشنایی به این مقوله دارند اجازه دهند هر گونه دوست دارند کار کنند و شوخی کنند.

ایام نوروز برنامه‌ها طرفدار داشت

امیرحسین قهرایی، سازنده برنامه‌های دوربین مخفی، نیز از تماشای برنامه «دورهمی» در ایام نوروز ابراز رضایت دارد و می‌گوید: برنامه خندوانه هم خوب بود و رامبد جوان کارش را بدرستی انجام می‌دهد. از این که در ایام نوروز مردم بیننده تلویزیون بودند متعجب شدم، چون آنها در این ایام فرصت تماشای تلویزیون را ندارند. امسال در ایام نوروز برنامه‌ها خیلی خوب دیده شد، شاید دلیلش این بود که برنامه‌ها خوب ساخته شد و طرفدار داشت.

به گفته قهرایی، اگر برنامه‌ای طرفدار داشته باشد مردم به تماشای آن می‌نشینند. خوشبختانه برنامه‌سازان ما کم‌کم یاد می‌گیرند و بخصوص چند نفر از آنها هستند که خوب این کار را یاد گرفته‌اند و مردم آنها را دوست دارند.

سازنده برنامه‌های دوربین مخفی در ادامه می‌گوید: سریال‌های در دست تولید همه با تعجیل ساخته می‌شود، ممکن است قصه‌های خوب داشته باشند، ولی اثر با تعجیل ساخته می‌شود و با بودجه کم. اکنون تلویزیون بودجه زیاد در اختیار تهیه‌کننده نمی‌گذارد و آنها متاسفانه مجبور هستند با بودجه خیلی کم برنامه را بسازد، در نتیجه روی کیفیت کار اثر می‌گذارد و میزان مخاطب را هم پایین می‌آورد، اما برنامه‌های ترکیبی چون وان من شو هستند و افرادی مانند مهران مدیری و رامبد جوان و در گرداندن برنامه‌شان تخصص دارند، مردم به خاطر آنها برنامه را نگاه می‌کنند و موفق هم هستند چون سوژه‌هایی که انتخاب می‌کنند به دل مردم می‌نشیند.

وی می‌گوید: نوآوری‌هایی در برنامه‌های خندانه و دورهمی دیدم و این دو شومن و کمدین خوب کشور موفق و نبض مردم در دستشان است و می‌دانند مردم چه دوست دارند و آنچه که می‌سازند با استقبال روبه‌رو می‌شود.

بیننده برنامه خندوانه هستم

عبدالحسن برزیده، کارگردان سریال «دولت مخفی» و فیلم سینمایی «مزار شریف» هم در این باره می‌گوید: من بیننده برنامه خندوانه هستم و برای این که خستگی‌ام در برود و روز مفرح و شرایط خوب روحی برای کار داشته باشم این برنامه را می‌بینم اتفاقا خندوانه نوعی ابداع در برنامه‌اش دارد، تکرار نمی‌کند و باز است. کار را به کاردان سپرده‌اند.

به گفته او، اگر به برنامه سازان اجازه دهند می‌توانند برنامه مفرح و سرگرم‌کننده‌ای را تولید کنند که سرگرمی هم می‌تواند با خود سازندگی‌های اخلاقی و اعتقادی داشته باشد و خندوانه هم این ویژگی‌ها را داراست یعنی ته خندیدن، یک نکته اخلاقی یا فکری، اعتقادی و انسانی و یکجور رفتار تربیتی دارد.

برزیده تصریح می‌کند: خندوانه جزو نمونه آثار خوب است و خیلی از اتفاق‌هایی که در این برنامه رخ می‌دهد اگر در جاهای دیگر رخ دهد دچار ممیزی می‌شود و شاید پخش نشود، ولی دست و بال عوامل اجرایی و سازنده این برنامه باز است، برای همین اثر جذاب و خوبی است و شاید اگر شرایط بهتر بود بهتر از این هم می‌شد.

همه جای دنیا برنامه‌های ترکیبی مخاطبان خاص دارد

امیرحسین علم‌الهدی، منتقد و دبیر شورای سیاستگذاری سینمای «هنر و تجربه» هم با توضیح این که همه جای دنیا برنامه‌های ترکیبی مخاطبان خاص خود را دارد، می‌گوید: برخی از برنامه‌های ترکیبی‌مان تقلید یا کپی برنامه‌های معتبر جهانی است و این فی نفسه چیز بدی نیست، اما اگر بخواهد به روز شود باید وسایل فرهنگ عمومی و بومی را مدنظر قرار دهد. خندوانه توانسته گوی رقابت را از دیگر رقبای داخلی خود برباید و به نظر می‌رسد اگر دوز برنامه‌های ترکیبی رعایت نشود و بخواهد هر شبکه‌ای برنامه ترکیبی داشته باشد و مقلد یک برنامه باشند، درست نیست.

وی در ادامه می‌گوید: تاکید می‌کنم که رنگین‌کمانی از برنامه‌های متنوع، سریال، فیلم، خبر، مستند و فیلم کوتاه و همه آنهایی که در شاکله تلویزیون می‌گنجد باید با یکدیگر دیده شود، ولی خندوانه نسبت به دیگر برنامه‌های ترکیبی توانسته رو به جلو باشد و موفق‌تر عمل کند.

بازگشت موفق عمو فیتیله‌‌ای‌ها

شهرام خرازی‌ها، منتقد سینما و تلویزیون هم با اشاره به فراز و فردهای رسانه ملی در ایام نوروز می‌گوید: برنامه «هفت سین را بچین» در شبکه اول سیما که عمو فیتیله‌ای‌ها در آن ایفای نقش می‌کردند و یک نوع بسترسازی برای بازگشت فیتیله‌ای‌ها به رسانه ملی بود و از حیث برنامه‌سازی موفق بود و تعامل خوبی بین عمو فیتیله‌ای‌ها با عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی برقرار می‌شد که به نظرم جذاب‌ترین بخش برنامه بود.

بها دادن تلویزیون به تئاتر در ایام نوروز در این برنامه سبب شده بود هفت‌سین رو بچین، به لحاظ کیفیت هنری در رده آثار خوب تولیدی سیما قرار بگیرد. برنامه خوب، گرم و دلنشینی بود و سوژه‌پردازی خوبی صورت گرفته و عروسک گردانی، صداپیشگی بخوبی در برنامه اتفاق افتاده بود.

خرازی‌ها همچنین درباره برنامه دورهمی هم می‌گوید: شهرت و محبوبیت مهران مدیری یکجور توجیه برای پخش هر نوع برنامه‌ای در هر ساعت از شبانه‌روز دارد و نیاز به رده‌بندی سنی هم ندارد، چون این کمدین محبوب قلب‌هاست و همه دوستش دارند و صرف حضور او مجوز برای تماشای همه اقشار سنی و هر جور تماشاگری است.

مریم محمدی