ستایش سوگ سترگ

اما سوگواری ایران زمین در این زمینه حکایتی یکسره متفاوت با عزاداری دیگر مسلمانان در سایر نقاط جهان دارد و به دلیل تفاوت اقلیمی و فرهنگی شاهد تنوع چشمگیری هستیم. سرزمین پهناورمان با پشتوانه فرهنگی و تاریخی غنی چنان ابعاد هنرمندانه و چشم نواز و روحبخشی به مراسم عزاداری محرم بخشیده که تاثیرگذاری‌اش از یک سوگواری صرف فراتر رفته و به یک آیین و حتی فرهنگ تبدیل شده است. عزاداری ایام محرم اگرچه ریشه‌ای مشترک و مبتنی بر عشق به اباعبدالله دارد و در کل کشور می‌توان نمونه‌هایی واحد از متون نوحه‌سرایی و برنامه‌هایی ثابت و نهادینه شده شبیه به هم مثل سینه‌زنی، زنجیرزنی، روضه، تعزیه، علم‌کشی و طبل و سنج‌زنی را یافت، اما بومی‌گرایی و مولفه‌های اقلیمی و فرهنگی خاص مناطق مختلف جلوه‌هایی متفاوت به سوگواری و عزاداری نواحی مختلف کشور داده است.

گوناگونی و تنوع مراسم عزاداری استان‌ها و حتی شهرها و روستاهای مختلف کشور به قدری زیاد است که هنوز شاید بسیاری از هموطنانمان از شیوه‌های مختلف سوگواری نقاط دیگر کشور بی‌اطلاع باشند و با دیدن عزاداری‌های خاص جاهای دیگر شگفت‌زده شوند و برایشان جالب باشد. آگاهی از این مراسم متنوع و غنی بیش از هر چیز با رفتن به مناطق مختلف کشور و مواجهه بی‌واسطه و مستقیم با آنها پیش می‌آید، اما اگر امکان این سفر سوگ شناسانه و آشنایی ملموس با انواع و اقسام عزاداری حسینی برای بسیاری افراد وجود نداشته باشد، اطلاع و شناخت پیدا کردن نسبت به این مناسک و آیین‌ها از طریق رسانه‌هایی چون تلویزیون، مطبوعات و فضای مجازی امکان می‌یابد.

اما یکی از مهم‌ترین و موثرترین راه‌هایی که می‌تواند به انعکاس مراسم گوناگون عزاداری در نقاط مختلف کشور و انتقال آن به مردم مناطق دیگر ایران و حتی جهان کمک کند و مهم‌تر از هرچیز نسبت به ثبت همیشگی این آیین‌ها که برخی از آنها متاسفانه در آستانه فراموشی قرار دارند، اقدام شایسته‌ای انجام دهد، بهره‌مندی از ظرفیت عظیم سینمای مستند است. اگرچه پیشتر برخی فیلمسازان مستندهایی درباره محرم و عزاداری ساخته‌اند ـ ازجمله «اربعین» ساخته ناصر تقوایی ـ اما مجموعه «آیین هم‌آوایی» که به همت موسسه رسانه‌های تصویری ساخته شده تا اینجا به عنوان مهم‌ترین اقدام جدی و هنرمندانه برای ثبت شیوه‌های مختلف عزاداری و سوگواری برخی نقاط کشور محسوب می‌شود. تهیه‌کنندگی این مجموعه را مونا زندی حقیقی، کارگردان سینما و سازنده فیلم «عصر جمعه» به عهده داشته است.

این مجموعه شامل ده فیلم مستند است که مراسم آیین‌های عاشورایی چند استان کشور شامل آذربایجان شرقی، اصفهان، تهران، خراسان، خوزستان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، گلستان، گیلان، لرستان و یزد را دربرمی‌گیرد. فیلم‌هایی که تلاش می‌کند نگاه هنرمندانه‌ای به مراسم و برنامه‌های عاشورایی و ایام محرم داشته باشد؛ به خاطر همین تهیه‌کننده مجموعه به درستی تصمیم گرفت برای ساخت بخش‌های مختلف سراغ چهره‌های شاخص عرصه سینمای مستند برود تا نگاه متفاوت و ظریف این سینماگران موجب شکل‌گیری اثری ماندگار در زمینه ثبت و انعکاس آیین‌های عاشورایی نقاط مختلف کشور شود. فقط ای کاش شرایطی برای ساخت دیگر فیلم‌های این مجموعه فراهم شود تا مراسم سوگواری بقیه استان‌ها هم در قالب فیلم‌های مستند هنرمندانه به ثبت برسد و نکته مهم تر این که این مجموعه ارزشمند راهگشایی باشد برای ساخت آثار دیگری از این دست. ضمن این که امیدواریم هم موسسه رسانه‌های تصویری اقدامات مهم‌تری برای معرفی و عرضه این مجموعه انجام دهد تا عده زیادی موفق به تماشای آن شوند و نیز مردم برای دیدن چنین مجموعه‌های ارزشمندی که هم واجد ظرایف هنرمندانه است و هم قابلیت تاثیرپذیری و عزاداری برای امام حسین(ع) را دارد، رغبت و اشتیاق خوبی از خود نشان دهند.

محرم سسی (صدای محرم)

آذربایجان شرقی (شهر تبریز)

کارگردان: یونس مقدم، تصویربردار: مجید صباغ بهروز، صدابردار و صداگذار: هادی سلیمان‌زاده منفرد، تدوین: بهزاد شاهدی، مشاور پروژه: فرهاد ورهرام، تهیه‌کننده: مونا زندی حقیقی

این مستند در ارتباط با مداحان اهل‌بیت(ع) در تبریز است و تلاش می‌کند سبک نوحه‌خوانی مداحان و ویژگی‌های زبان ترکی در مداحی را در قالب گفت‌وگو با مداحان پیشکسوت واکاوی کند.

پیشینه کارگردان: یونس مقدم متولد 1352 در تبریز است. او فیلمسازی را به صورت جدی از سال 78 شروع کرد و ساخت فیلم‌های کوتاه داستانی لکه‌ای از عمر، او نبود، یول (راه) و مستندهای فیتیله خاموش، روایت ناتمام، ارسباران، عروس ایران، پله‌پله تا خدا، ماندگاران، وارستگان و در سرای بامدادان را در کارنامه دارد.

بلاکشان

اصفهان

کارگردان، پژوهشگر و تدوینگر: شهروز توکل، تصویربردار: علی جعفری، صدابردار: سروش عزیزی، مشاور پروژه: فرهاد ورهرام، تهیه‌کننده: مونا زندی‌حقیقی

این مستند نگاهی به تغییر و تحولات مداحی اصیل و سنتی در شهرستان‌های اصفهان و گز از گذشته تاکنون دارد.

پیشینه کارگردان: شهروز توکل متولد 1357 در تهران است. او مدرک کارشناسی حسابداری دارد و فارغ‌التحصیل مدرسه عالی فیلم تهران است. توکل علاوه برکارگردانی فیلم مستند، مدرس سینمای مستند و تدوینگر تعدادی فیلم‌های کوتاه و مستند هم بوده است. او سابقه چند اثر مستند را در کارنامه دارد.

سوگ و سرود

تهران

کارگردان و طراح: مجید برزگر، تصویربرداران: هومن حسنی، وحید الوندی‌فر، منصور ناصری‌پور، حمیدرضا برزگر، مرتضی جوان، علی خضری، صدابردار: صدرا صدری، تدوین: وحید صادقی صفت، صداگذار: حبیب آرمان، مشاور پروژه: فرهاد ورهرام، تهیه‌کننده: مونا زندی حقیقی

این فیلم نگاهی دارد به مداحی و مدیحه‌سرایی در محرم تهران.

پیشینه کارگردان: مجید برزگر متولد 1351 در همدان و دارای مدرک کارشناسی کارگردانی و کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی است. او بیش از 15 فیلم کوتاه، داستانی و مستند را کارگردانی کرده و فیلم‌های تحسین شده و متفاوت پرویز و فصل باران‌های موسمی را هم در کارنامه دارد. برزگر همچنین چند نمایشگاه انفرادی عکاسی نیز از مجموعه عکس‌هایش برگزار کرده است.

نوای خورشید

خراسان رضوی و خراسان جنوبی

کارگردان، طراح و پژوهشگر: محسن استادعلی، تصویربردار: فرهاد طالبی‌نژاد، صدابردار: شاهین پورداداشی، تدوین: بابک حیدری، مشاور پروژه: فرهاد ورهرام تهیه‌کننده: مونا زندی حقیقی

این مستند به بررسی و نمایش مداحی و مراسم آیینی ماه محرم در استان‌های خراسان رضوی و خراسان جنوبی می‌پردازد.

پیشینه کارگردان: محسن استادعلی متولد 1361 در تهران و دارای مدرک کارشناسی سینماست. او تاکنون بیش از 15 فیلم کوتاه، نیمه‌بلند و بلند مستند ساخته است. در کارنامه استادعلی دریافت سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی بخش مستند جشنواره فیلم فجر و تندیس بهترین کارگردانی جشن مستند خانه سینما به چشم می‌خورد.

مداحان نیمروز

سیستان و بلوچستان

کارگردان: مازیار مشتاق گوهری، تصویربردار: سامان لطفیان، تدوین: سوگند فداکار، مشاور پروژه: فرهاد ورهرام، تهیه‌کننده: مونا زندی حقیقی

مداحان نیمروز به معرفی مداحان اهل تشیع در شهرستان‌های زاهدان، زهک، زابل، هیرمند و محمدآباد می‌پردازد که تنوعی در برگزاری مراسم آیینی شان دارند. نیمروز یکی از نام‌های قدیم سیستان و بلوچستان است.

پیشینه کارگردان: مازیار مشتاق گوهری متولد 1357 از شهرستان جیرفت است و مدرک کارشناسی هنر از دانشگاه هنر سیستان و بلوچستان را دارد. او فعالیت حرفه‌ای خود را از سال 74 در زاهدان شروع کرد و تاکنون بیش از ده مستند ازجمله گاندو، مچ، میرزا، پرواز در آب، جان مرجان و دست بافت‌های سیستان و بلوچستان را ساخته که در جشنواره‌های مختلفی موفقیت‌هایی به دست آورده است.

پاتوق

گلستان (شهر گرگان)

کارگردان: مهدی باقری، تصویربردار: محمدرضا جهان‌پناه، صدابردار و صداگذار: حسن شبانکاره، تدوین: فرحناز شریفی، مشاور پروژه: فرهاد ورهرام، تهیه‌کننده: مونا زندی حقیقی

این مستند با نگاهی به آیین‌های بومی و مردمی گرگان، اهمیت مداحی در ایام محرم در این شهرستان را یادآوری می‌کند.

پیشینه کارگردان: مهدی باقری متولد 1360 در تهران و فارغ‌التحصیل کارگردانی سینما از مدرسه فیلم تهران است. او علاوه بر مستندسازی، داستان‌نویسی هم می‌کند. باقری تاکنون مستندهایی همچون پیرپسر و اهالی خیابان یکطرفه را ساخته که موفق به کسب جایزه از چند جشنواره شده است.

مداحان جنوب

خوزستان و بوشهر

کارگردان و پژوهشگر: فرهاد ورهرام، تصویربردار: محمدرضا تیموری، صدابردار: احمدرضا طایی، تدوین: شهرو توکل، تهیه‌‌کننده: مونا زندی حقیقی

استان‌های خوزستان و بوشهر به دلیل تنوع قومی و تاثیرپذیری از دیگر فرهنگ‌ها از مراکز مهم برگزاری آیین‌های عاشورایی است. مستند مداحان جنوب درباره نقش مداحان سنتی در برگزاری مراسم دهه اول ماه محرم است. مداحان استان‌های خوزستان و بوشهر در هر منطقه‌ای که زندگی می‌کنند با زبان، لهجه و سنت همان ناحیه آیین‌های مداحی را برگزار می‌کنند.

پیشینه کارگردان: فرهاد ورهرام مستندساز، عکاس و پژوهشگر برجسته کشور متولد 1327 در بروجرد و فارغ‌التحصیل رشته کارگردانی سینما از دانشکده هنرهای دراماتیک است. کارگردانی مستندهای نخل، بازار اردهال، آبگینه، تاراز، قتل شتر، عروسی مقدس، گذر شهر برآب، خلوت جنگل، ویونا، ایستگاه، سرزمین خانه خورشید، صدا، دو آیین، از آلپ تا دماوند و اگر باران به کوهستان نبارد ازجمله آثار ورهرام است.

پیرغلامان

گیلان

کارگردان و پژوهشگر: بابک بهداد، تصویربردار: صادق سوری، داوود اشرفی، صدابردار: ساسان زالی، تدوین و صداگذاری: شهرزاد درفشه، مشاور پروژه: فرهاد ورهرام، تهیه‌کننده: مونا زندی حقیقی

مستند پیرغلامان پیرامون مداحی در شهرها و روستاهای استان گیلان است که همزمان با ایام محرم میان مساجد و کوچه‌ها و دسته‌های آیینی برگزار می‌شود. این فیلم همچنین روایت مداحانی است که واقعه عاشورا را در روایات گوناگون و جذاب برای مردم نقل می‌کنند.

پیشینه کارگردان: بابک بهداد متولد 1352 در شهر تهران است و مدرک کارشناسی کارگردانی سینما دارد. او تاکنون بیش از ده فیلم مستند ساخته که در خانه پدربزرگ، نخل روز دهم و 578 روز از آن جمله‌اند. آثار بهداد در چند جشنواره داخلی و خارجی درخشیده است.

لحظه‌های دلتنگی

لرستان

کارگردان و تهیه‌کننده: مونا زندی حقیقی، تصویربردار: محمد حدادی صدابردار و صداگذار: مهرشاد ملکوتی تدوین: میثم مولایی، کاوه مظاهری مدیر تولید لرستان: محمد حافظی، مشاور پروژه: فرهاد ورهرام

این مستند به مداحی قدیمی و از یادرفته در شهرهای خرم‌آباد و بروجرد و پیوند مردم با آیین بومی و قدیمی گِل مالی در این استان و همچنین به آواهای لری که به تدریج با آمدن مداحی‌های مدرن در حال منسوخ شدن است، می‌پردازد.

پیشینه کارگردان: مونا زندی حقیقی متولد 1351 در تهران است. او فعالیت حرفه‌ای خود را با عکاسی شروع کرد و پس از آن به ساخت فیلم‌های مستند و داستانی پرداخت. رازنگاه، عکس بدون قاب، صبح روز بعد و صدای خاموش نام برخی از این فیلم‌ها هستند که در جشنواره‌های مختلف تحسین شده‌اند. او فیلم سینمایی عصر جمعه با بازی رویا نونهالی، هانیه توسلی و مهرداد صدیقیان را هم در کارنامه دارد.

سوگ‌خوانی در یزد

یزد

کارگردان و تدوینگر: حسن نقاشی، تصویربرداران: صادق میرپویا، جاوید مهریزی‌زاده، صدابردار: مهدی حاج‌زینلی، صداگذار: مینا مشهدی مهدی، مشاور پروژه: فرهاد ورهرام، تهیه‌کننده: مونا زندی حقیقی

مداحی و سوگواری سنتی مردم شهر کویری یزد با دستگاه‌های موسیقی ایران پیوندی دیرین دارد و همیشه با آیین‌های مردمی این استان عجین بوده است. سوگ خوانی در یزد به این ارتباط تنگاتنگ می‌پردازد.

پیشینه کارگردان: حسن نقاشی متولد 1354 در یزد است. او عضو پیوسته انجمن مستندسازان و مدرس سینماست و ساخت بیش از 20 فیلم مستند همچون مشی و مشیانه، درخت پارسیک، مهرا و شاه‌جهان را در کارنامه دارد. برخی آثار او موفق به کسب جوایز مهمی از جشنواره‌های مستند شده است.

علی رستگار

فرهنگ و هنر