جراحی مغز بدون نیاز به بیهوشی

دکتر میثم علیمحمدی، متخصص جراح مغز و اعصاب و یکی از اعضای تیم در تشریح این عمل جراحی ویژه می‌گوید: در این روش، بیمار حین جراحی هوشیار است و در این مدت اندام و همچنین تکلم بیمار به‌طور مرتب تحت پایش و مراقبت قرار دارد. برخلاف آنچه ممکن است تصور شود، در این روش فقط لازم نیست بیمار حین انجام جراحی بیدار شود بلکه لازم است نواحی کارکردی مغز با استفاده از الکترود تحریک شود تا بتوان از مغز نقشه‌برداری کرد.

این روش در مراکز معدودی در سطح دنیا انجام شده است و کشورهای پیشرفته اروپایی و آسیایی و همچنین کشور ژاپن از کشورهای پیشرو در این زمینه هستند. البته این روش جراحی پیش از این نیز یک‌بار با حضور متخصصان خارجی در کشور انجام شده بود. اما این نخستین بار است که جراحی مغز حین بیداری توسط تیمی از متخصصان داخلی انجام می‌شود.

این بیمار فرد جوانی مبتلا به تومور گلیوم در ناحیه اینسولای مغز بود. اینسولا ناحیه‌ای در عمق مغز است که مراکز مختلف تکلم و فعالیت‌های اساسی حسی ـ حرکتی مغز درون این ناحیه قرار گرفته است یا در مجاورت این ناحیه هستند. در این روش برای این که بتوان از سالم‌بودن و سالم ماندن این مراکز حین جراحی اطلاعاتی به‌دست آورد، لازم است بیمار هنگام جراحی بیدار باشد و حین تکلم از نظر عصبی تحت کنترل قرار گیرد.

نقشه‌برداری از مغز حین بیداری

محدودیت‌های بسیاری از نظر پزشکی وجود دارد که بر این اساس پزشک متخصص به ناچار تصمیم می‌گیرد از این روش جراحی پیچیده استفاده کند. برای مثال چنانچه تومور ایجاد شده در مغز در مجاورت نواحی‌ای از مغز قرار داشته باشد که بینایی، تکلم و حرکات بدن را کنترل می‌کند، جراحی این تومور فقط حین بیداری ممکن است. چنانچه از دست دادن عملکرد حسی و حرکتی بیمار از پیامدهای احتمالی جراحی تومور باشد در این صورت بهتر است از روش جراحی حین بیداری برای برداشتن تومور استفاده کرد. علاوه بر این برای جراحی تومورهای مغزی که در مغز توسعه یافته و مرز مشخصی نداشته باشد نیز جراحان مغز و اعصاب، جراحی حین بیداری را به عنوان روش درمانی مناسب انتخاب می کنند. پزشکان بر این باورند جراحی مغز حین بیداری موثرترین روش برای کاهش ابعاد و اندازه این تومورها در سطح مغز است.

جراحی چطور انجام می شود؟

در این روش پس از بی‌حس کردن پوسته سر بیمار جراحی آغاز می شود. در این مرحله معمولا بیمار در حالت خواب یا نیمه‌بیهوشی است. پس از آن پزشک جراح مغز و اعصاب با همکاری متخصص بیهوشی تصمیم می‌گیرند برای این بیمار خاص بهتر است از چه روش جراحی استفاده شود. چنانچه براساس شرایط بیمار بهترین روش، جراحی مغز حین بیداری باشد در این صورت از این روش برای جراحی استفاده می‌شود.

این تصمیم به عوامل مختلفی بستگی دارد. اهمیت جراحی مغز حین بیداری در برداشتن تومور بدون آسیب‌دیدن بخش‌های حیاتی و حساس مغز است. سلامت عمومی بیمار از دیگر عواملی است که در این تصمیم‌گیری نقش بسیار مهمی دارد. برای مثال جراحی مغز حین بیداری برای آن دسته از افرادی که به آپنه خواب مبتلا هستند یا آن دسته از بیمارانی که چاق هستند، توصیه نمی‌شود.

این‌که بیمار حین جراحی بتواند آرامش خود را حفظ کند و بتواند نسبت به آنچه مورد نظر پزشک جراح مغز و اعصاب است، به موقع پاسخ مناسب بدهد از دیگر عوامل مهمی است که در تصمیم‌گیری برای انتخاب روش جراحی مغز حین بیداری نقش بسیار مهمی دارد. در ادامه این جراحی، چنانچه پزشک انجام جراحی حین بیداری را توصیه کند و بیمار نیز با این جراحی موافق باشد، پزشک متخصص بیهوشی همه جزئیات این روش جراحی را برای بیمار توضیح می‌دهد و در ادامه نیز به سوالات وی در این زمینه پاسخ خواهد داد تا بیمار در‌باره این روش جراحی شناخت کافی پیدا کند.

بیهوشی؛ چطور و چگونه؟

پس از آمادگی بیمار، پزشک متخصص جراح مغز و اعصاب و متخصص بیهوشی اعصاب مناسب‌ترین نوع بیهوشی را برای بیمار در نظر می‌گیرند. ممکن است بیمار در همه مراحل انجام این جراحی بیدار باشد. در این شرایط برای جلوگیری از احساس درد، دارویی به بیمار تزریق می‌شود که مانع از احساس درد ایجاد شده در عصب‌ها و پوسته سر خواهد شد. همچنین ممکن است براساس تشخیص تیم جراحی از روش بی‌حسی موضعی استفاده شود که در این صورت برای بی‌حس کردن پوسته سر بخش مورد نظر با استفاده از تزریق دارو به‌طور موضعی بی‌حس می‌شود.

ممکن است پزشک متخصص بیهوشی براساس شرایط بیمار تصمیم بگیرد بیمار در ابتدای جراحی بیهوش و در دیگر مراحل جراحی کاملا بیدار باشد. در این روش پوسته سر بیمار بی‌حس می شود و بیمار برای بیهوشی در ابتدای این فرآیند مقدار کمی داروی آرامبخش دریافت می‌کند. زمانی که جراح مغز و اعصاب برای برداشتن تومور مغزی بیمار اعلام آمادگی می‌کند، متخصص بیهوشی اعصاب دریافت داروی آرام‌بخش را متوقف می‌کند تا پزشک بتواند در حین جراحی، تومور را از مغز جدا کند.

در ادامه این فر‌آیند که در حقیقت مرحله پایانی جراحی است بار دیگر متخصص بیهوشی با تزریق داروی آرامبخش بیمار را در حالت بیهوشی نگه می‌دارد.

یکی از دیگر روش‌های مورد نظر برای بیهوشی بیمار در این روش، به خواب بردن بیمار در مرحله ابتدایی و انتهایی جراحی و بیدار‌نگهداشتن بیمار در دیگر مراحل این فرآیند است. در این روش بیمار در ابتدای جراحی بیهوشی عمومی را تجربه می‌کند. در حقیقت با تزریق داروی بیهوشی بیمار به‌طور موقت بیهوش می‌شود. زمانی که جراح برای انجام جراحی و برداشتن تومور مغزی اعلام آمادگی می‌کند، پزشک متخصص بیهوشی بیمار را بیدار می‌کند و در پایان نیز بیمار بار دیگر جراحی عمومی کوتاه مدتی را تجربه می کند.

همکاری بیمار و جراح

حین انجام جراحی، جراح مغز و اعصاب نواحی اطراف تومور را با استفاده از الکترودهای کوچک تحریک می کند. در ادامه جراح برای این که از وارد شدن هرگونه آسیب به بخش‌های کنترل‌کننده عملکردهای حسی ـ حرکتی مغز اجتناب کند، از بیمار می‌خواهد حین انجام جراحی صحبت کند، بشمارد یا به تصاویر نگاه کند. جراح مغز و اعصاب پیش از جراحی و همچنین حین انجام جراحی از تصاویر رایانه‌ای ثبت شده از مغز و همچنین واکنش‌های ایجاد شده در مغز بیمار استفاده می‌کند تا بر این اساس بتواند از بخش‌های کارکردی مغز نقشه‌ای تهیه کند.

پس از این مرحله، جراح مغز و اعصاب در حالی که در تلاش است از وارد شدن هر گونه آسیبی به بخش‌های کارکردی مغز اجتناب شود، تا جایی که امکان داشته باشد تومور را از مغز جدا می‌کند. یکی از مهم‌ترین وظایف متخصص بیهوشی در انجام این جراحی پیچیده این است که باید اطمینان داشته باشد بیمار هیچ‌گونه دردی احساس نمی‌کند. متخصص بیهوشی باید علائم حیاتی بیمار مانند ضربان قلب، تنفس و فشار خون وی را کنترل و حین جراحی با بیمار صحبت کند تا به این طریق به او کمک کند در حین انجام جراحی بتواند آرامش خود را حفظ کرده و دچار اضطراب نشود.

چرا در این روش جراحی بیمار را بیهوش نمی‌کنند؟

این روش جراحی در سطح دنیا به عنوان یکی از روش‌های پیچیده جراحی مغز و اعصاب شناخته می شود. در بسیاری از مراکز درمانی مطرح و شناخته شده در سطح دنیا جراحی تومورهای مغزی در حالی انجام می‌شود که بیمار حین جراحی بیدار است. با این حال شرایط بیمار توسط متخصصان بیهوشی کنترل می‌شود تا بیمار با درد و دشواری کمتری در حین جراحی مواجه شود. در شرایطی که به علت محدودیت‌های موجود پزشک متخصص جراح مغز و اعصاب نتواند حین بیهوشی تومور را از مغز بیمار خارج کند به ناچار از این روش درمانی برای برداشتن تومورهای مغزی استفاده می‌کند.

فرانک فراهانی‌جم

دانش