از جان گذشتگانی که حیات می‌بخشند

موضوع اهدای عضو همواره مجموعه‌ای از آدم‌های مختلف را به چالش نوعدوستی می‌کشاند. وقتی بیماری به پیوند عضو فوری نیاز دارد، آن وقت این نزدیکان بیمار و خانواده‌های داغدار قربانیان مرگ مغزی هستند که در امتحانی بزرگ قرار می‌گیرند. خیلی‌ها از این امتحان سربلند بیرون می‌آیند، اما وقتی پیوند عضو از هر کدام از این روش‌ها فراهم نباشد، آن وقت بیمار مجبور است در صف خرید عضو پیوندی قرار بگیرد.

از آنجا که حتی گاهی گذشت یک روز هم برای بیماران نیازمند به پیوند عضو حکم مرگ و زندگی را دارد، فرآیند پیدا شدن عضو پیوندی باید با سرعت انجام شود. همین تسریع در فرآیند پیدا شدن عضو پیوندی، کاملا منوط به این است که فرهنگ اهدای عضو در کشور نهادینه شود تا دسترسی بیماران به عضو پیوندی افزایش پیدا کند.

روزی 10 بیمار می‌میرد

با وجود اهدای عضو از سوی افراد زنده و همچنین افراد مرگ مغزی شده در کشور، همچنان از آمارهای رسمی ایران، غم و غصه می‌بارد. براساس آمارهای وزارت بهداشت، روزی هفت تا ده بیمار به دلیل پیدا نکردن عضو پیوندی از دنیا می‌روند.

این در حالی است که کتایون نجفی‌زاده، رئیس اداره پیوند و بیماری‌های خاص وزارت بهداشت به جام‌جم می‌گوید: اگر عضو پیوندی فقط از 20 درصد مرگ مغزی‌ها در کشور گرفته شود، می‌توانیم همه اعضای پیوندی بیماران نیازمند به پیوند عضو را تامین کنیم، اما مشکل اینجاست که اعضای بدن بسیاری از بیماران مرگ مغزی به دست بیمار نیازمند نمی‌رسد.

گفته می‌شود سالانه حدود 5000 تا 8000 مرگ مغزی در کشور ما روی می‌دهد، اما آن طور که وزارت بهداشت آمار داده، فقط 655 مورد از این مرگ مغزی‌ها به اهدای عضو به بیمار نیازمند منجر می‌شود. یعنی می‌شود گفت کمتر از 10 درصد خانواده بیماران مرگ مغزی، حاضر به اهدای عضو عزیزانشان می‌شوند.

به گفته متخصصان، هر بیمار مرگ مغزی می‌تواند جان شش تا هفت بیمار نیازمند به پیوند عضو را نجات دهد، اما متاسفانه خیلی از خانواده‌های بیماران مرگ مغزی راضی می‌شوند پیکر عزیزانشان در خاک بپوسد اما جان انسانی را نجات ندهند.

بیماران کلیوی، بیشترین دریافت‌کنندگان عضو پیوندی

هم‌اکنون حدود 27 هزار بیمار نیازمند به پیوند عضو در کشور داریم که بیشتر آنها به پیوند کلیه نیاز دارند، طوری که آمارها نیز از حدود 23 هزار بیمار کلیوی نیازمند به پیوند عضو خبر می‌دهد. قسمت بد ماجرا اینجاست که به گفته نجفی‌زاده، فقط سالی حدود 3000 عمل پیوند کلیه در کشور انجام می‌شود. یعنی از این 23 هزار بیمار منتظر دریافت عضو، هر ساله فقط 3000 نفر از آنها شانس دریافت کلیه پیوندی را دارند.

در شرایطی که این بیماران از شاخص پایین اهدای کلیه در کشور رنج می‌برند که به گفته کارشناسان، احتمال مرگ و میر بیمارانی که نیاز به پیوند عضو دارند، سه برابر بیشتر از افراد دیگر است.

بعد از بیماران کلیوی، بیماران نیازمند به پیوند مغز استخوان و بیماران نیازمند به پیوند کبد، در صدر نیازمندان عضو پیوندی هستند که رنج‌های آنها دست کمی از بیماران کلیوی ندارد.

آمارهای جهانی اهدای عضو

شاخص اهدای عضو در کشور ما 8/7 اعلام شده است؛ یعنی بر اساس این شاخص، از بین هر یک میلیون ایرانی 8/7 عمل پیوند در سال انجام می‌شود، اما براساس آمارهای جهانی، شاخص قابل قبول در جهان حدود 20 است.

در واقع می‌شود گفت کشور ما از شاخص‌های قابل قبول جهانی برای اهدای عضو، حدود سه برابر عقب‌تر است آن هم در حالی که سالانه حدود 20 هزار کشته حوادث رانندگی و حدود 8000 مرگ مغزی در سال داریم و در واقع با احتساب این آمارها، شاخص اهدای عضو در کشور ما باید از میانگین جهانی هم بیشتر باشد.

در بین کشورهای جهان نیز اسپانیا با ۳۴ اهداکننده در هر یک میلیون نفر، رکورددار آمار اهداکنندگان عضو در جهان است. در کشور خودمان هم استان چهارمحال و بختیاری با شاخص 13 اهداکننده عضو در هر یک میلیون نفر، رتبه اول را میان استان‌های کشور به خود اختصاص داده است.

قانون چه می‌گوید؟

پیوند اعضا در ایران، سابقه‌ای 80 ساله دارد. نخستین عمل پیوند عضو در ایران را به دکتر شمس، بنیانگذار چشم پزشکی نوین در ایران نسبت می‌دهند. این چشم پزشک نخستین عمل پیوند قرنیه را سال 1314 شمسی در یکی از بیمارستان‌های تهران با موفقیت به سرانجام رساند.

از لحاظ حقوقی و قانونی نیز قانون پیوند اعضا در فروردین ١٣٧٩ به تصویب مجلس وقت رسید. براساس این قانون اعضای بیماران فوت‌شده یا بیمارانی را که مرگ‌مغزی آنان مسلم است می‌توان به‌شرط وصیت بیمار یا موافقت ولی‌میت برای پیوند ‌به بیمارانی که ادامه حیاتشان به پیوند عضو یا اعضای فوق بستگی دارد استفاده کرد.

همچنین بر اساس قانونی دیگر، پیوند عضو از فرد ایرانی به بیمار خارجی ممنوع است، بنابراین بیمار خارجی نمی‌تواند به ایران بیاید و اعضای بدن یک فرد ایرانی را دریافت کند.

کارت اهدای عضو، شرط کافی نیست

بر اساس آیین نامه استخراج شده از قانون پیوند اعضا در سال 79، اجازه برداشت عضو با وصیت فرد فوت شده و اجازه رضایت ولی دم یا وراث کبیر که شامل پدر یا جد پدری یا فرزند ذکور به بلوغ رسیده خانواده است، امکان‌پذیر است، اما حتی اگر فردی وصیت کرده باشد که در صورت مرگ مغزی، اعضای بدنش را اهدا کنند، بدون اجازه اولیای دم، اهدای عضو انجام نمی‌شود. اگرچه هم اکنون دریافت کارت اهدای عضو، خیلی راحت تر شده و به صورت اینترنتی هم می‌توان به اهدای عضو پس از مرگ مغزی رضایت داد، اما این کارت اهدای عضو بدون رضایت اولیای فرد مرگ مغزی شده، اعتباری ندارد.

فرهنگسازی و آموزش به کمک رسانه‌ها و توجیه خانواده‌ها مبنی بر این که بیمار مرگ مغزی، هرگز دوباره به زندگی برنمی گردد، می‌تواند فرهنگ اهدای عضو را در کشور جا بیندازد و به کارت اهدای عضو منزلتی دیگر ببخشد.

قیمت فروش قانونی کلیه 15 میلیون

صف طولانی بیماران نیازمند به پیوند عضو به قدری شلوغ است که خیلی‌ها ترجیح می‌دهند قانون را دور بزنند و کلیه پیوندی را با هر قیمتی که شده است، به دست بیاورند. برای این تقاضا هم تا دلتان بخواهد عرضه وجود دارد. حتی در نزدیکی بیمارستان‌های مجری پیوند کلیه و اماکن عمومی می‌توانید تبلیغاتی را شاهد باشید که در آن فردی، به دلیل نیاز مالی، کلیه‌اش را به حراج گذاشته است.

حتی پای این تبلیغات غیرقانونی به فضای مجازی هم کشیده شده است و دلالانی وجود دارند که با دریافت مبلغی هنگفت از بیمار، کلیه پیوندی را فراهم می‌کنند.

اما اگر فرد دهنده و گیرنده کلیه پیوندی از مجرای قانونی و از طریق مراجعه به انجمن حمایت از بیماران کلیوی اقدام کنند، نرخ‌های قانونی به این صورت است که هم‌اکنون بیماران نیازمند پیوند از اهداکننده زنده غیرفامیل برای دریافت کلیه باید 14 میلیون بابت هدیه ایثار و فداکاری و هزینه‌های آزمایش قبل و پس از اهدای کلیه بپردازند و مبلغ یک میلیون تومان هدیه ایثار نیز از سوی دولت پرداخت می‌شود. البته متاسفانه از سال 75 تا الان این هدیه ایثار یک میلیون تومانی افزایش پیدا نکرده است.

بازار غیرقانونی اهدا در انحصار دلال‌ها

نرخ‌های خرید و فروش اعضای پیوندی در بازار غیررسمی خیلی بیشتر از رقم‌های خرید و فروش قانونی است. در این بازار بی حساب و کتاب، نرخ‌ها را دلال‌ها و انصافشان تعیین می‌کند. به همین علت نمی‌شود رقم دقیقی برای خرید و فروش غیرقانونی اعضای بدن اعلام کرد. در این بازار مکاره، نرخ کلیه از 30 میلیون تا حدود صد میلیون تومان متغیر است.

البته در صورتی که دلال احساس کند فرد گیرنده مشکل مالی ندارد، احتمال دارد نرخ‌ها را به بالای صد میلیون تومان هم برساند. در این میان، کمترین پول به فروشنده واقعی کلیه می‌رسد و عمده سود به جیب دلال می‌رود.

حتی در صف‌های قانونی پیوند عضو هم گفته می‌شود این دلالان نقش پررنگی دارند و با گرفتن مبلغی از بیمار، نوبت دریافت عضو پیوندی را جلو می‌اندازند.

شرایط جسمی اهدای عضو

قلب، ریه‌ها، کبد، روده‌ها، لوزالمعده، کلیه‌ها، قرنیه‌های چشم استخوان، غضروف، عروق، تاندون، پوست و مغز استخوان رایج‌ترین اعضای قابل اهدای انسان است. اهدای عضو به سن افراد ربطی ندارد و معمولا نیز حدود 70 درصد پیوندها موفقیت‌آمیز انجام می‌شود. سازگاری خونی و بافتی بیمار، وخامت شرایط بالینی، طول مدت انتظار در فهرست پیوند و فاصله مکانی شخص از واحد پیوند، تعیین می‌کند عضو پیوندی به کدام بیمار منتظر برسد. ابتلا به بیماری‌های عفونی حاد مثل ایدز و هپاتیت یا اختلالات مزمن جسمی، مانع اهدای عضو خواهد شد. بیمارانی که عضو پیوندی دریافت می‌کنند برای جلوگیری از پس زده شدن عضو پیوندی باید تا پایان عمر دارو مصرف کنند.

امین جلالوند

جامعه