ایران و مزیت‌های دست نخورده اقتصادی آسیای میانه

ایران با هفت کشور آذربایجان، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ارمنستان دارای مرزهای مشترک آبی و زمینی است. این شاخص تاثیرگذار که به نوبه خود بر بسیاری از شاخص‌های تجارت تاثیر می‌گذارد همواره موجب شده است کشورهای آسیای میانه جزو اولویت‌های نخست بازار هدف برای کشورمان باشد.

1ـ ویژگی‌های ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک

همجواری ایران با آسیای مرکزی و ویژگی‌های ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک این منطقه‌ جایگاه ویژه‌ای در ملاحظات امنیتی ـ اقتصادی کشورمان ایجاد کرده است.

موقعیت ژئوپلتیکی منحصر به فرد ایران که به واسطه آن با 15 کشور منطقه در چهار جهت جغرافیایی همسایه و هم‌مرز است موجب شده با توجه به قرار گرفتن در حد فاصل دو منطقه مهم دریای خزر و خلیج‌فارس، از گذشته‌های دور به عنوان چهارراه مواصلاتی غرب به شرق و شمال به جنوب و مسیر طبیعی تجارت بین شرق و غرب (جاده ابریشم) مطرح باشد. در حال حاضر مجموعه تاسیسات و تجهیزات دریایی و بندری، شبکه‌های فرودگاهی‌ خطوط راه‌آهن و شبکه‌های مواصلاتی ایران، آن را به‌عنوان گزینه‌ای غیرقابل انکار برای تبدیل شدن به محور ترانزیت کالا، خدمات و مسافر در منطقه تبدیل کرده است. وجود منابع مشترک، دستیابی به بازار منطقه و موقعیت منحصر به فرد ترانزیتی ایران از جمله مواردی است که همکاری و همگرایی بیشتر منطقه‌ای را میان ایران و کشورهای آسیای میانه ایجاب می‌کند.

2ـ مشترکات فرهنگی و مذهبی

ایران با کشورهای آسیای میانه دارای مشترکات فرهنگی و مذهبی عمیقی است. وجود جمعیت قابل توجه مسلمان در جمهوری‌‌های تاجیکستان، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان و ارتباطات تاریخی و فرهنگی که از دیرباز و از زمان وجود راه ابریشم میان این کشورها جاری و برقرار بوده است، موجب سهولت ارتباط و اعتماد تجار منطقه به یکدیگر خواهد بود.

3ـ وضعیت اقتصادی کشورهای آسیای میانه

وضعیت صنایع برجای مانده از زمان شوروی سابق، نوع و میزان منابع موجود اولیه‌ وضعیت اقتصادی متفاوتی را بر این کشورها حاکم کرده است. ترکمنستان و قزاقستان با داشتن منابع قابل توجه نفت و گاز نسبت به دیگر کشورها از موقعیت بهتری برخوردارند. ازبکستان نیز با داشتن منابع قابل توجه گاز، طلا و اورانیوم دارای جاذبه‌های خاص خود است. وابستگی محض کشورهای قرقیزستان و تاجیکستان به درآمدهای بخش کشاورزی و نداشتن جاذبه برای سرمایه‌گذاری نسبت به دیگر کشورهای منطقه، آنان را در پایین‌ترین وضعیت اقتصادی نسبت به بقیه کشورها قرار داده است. نکته قابل توجه در این جدول، شباهت تقریبی تولیدات اقتصادی این کشورها در هریک از بخش‌های اقتصادی از یک طرف و همچنین وجود تفاوت‌های بسیار فاحش در حجم اقتصادهای آنهاست. به طوری که میزان تولید ناخالص داخلی کشور ترکیه حدودا بیش از 200 برابر کشور قرقیزستان است.

پس از فروپاشی شوروی و ظهور جمهوری‌های تازه استقلال یافته در منطقه آسیای مرکزی، ایران به‌عنوان یک کشور همسایه و توانمند در زمینه‌های اقتصادی تلاش خود را برای حضور در بازارهای کشورهای آسیای میانه به انجام رسانده است؛ اما به‌رغم وجود مزیت‌های همجواری همواره حجم تجارت کشورمان با کشورهای آسیای میانه بسیار ناچیز بوده است . برای مثال در سال گذشته 418 میلیون دلار کالا از کشورهای آسیای مرکزی به ایران وارد شد، در حالی که حجم صادرات ایران به این کشورها حدود دو میلیارد دلار اعلام شده است.

کالاهای دارای مزیت نسبی در استان‌های همجوار بر اساس کارایی تجاری

چه باید کرد؟

درراستای بازسازی بازار و استفاده بهینه ایران از ظرفیت‌های اقتصادی آسیای میانه پیشنهادات زیر قابل توجه است:

1ـ بازارسازی از طریق تجارت الکترونیک

برای نیل به بسیاری از اهداف تجارت الکترونیک می‌تواند ابزار بسیار مناسبی باشد. استفاده از این ابزار می‌تواند علاوه بر پایین آوردن قیمت تمام شده کالاها، موجب کاهش هزینه صادرات، افزایش کیفیت و سرعت انتقال کالاها شود.

2ـ تقویت بازارچه‌های مرزی

تقویت و رونق اقتصادی مناطق مرزی و راه‌اندازی و فعال‌سازی بازارچه‌های مرزی موجب رونق تجارت میان کشورهای آسیای میانه شده و علاوه بر آن موجب رشد اقتصادی در مناطق محروم مرزی کشورمان می‌شود. در ذیل برخی کالاهای دارای مزیت نسبی برای ارائه در بازارچه‌های مرزی استان‌های کشورمان آورده شده است.

3ـ توسعه مبادلات تهاتری

با توجه به این که کشورهای آسیای میانه دارای منابع طبیعی گاز و نفت و انرژی هستند و از طرفی تبدیل پول‌های رایج کشورهای منطقه کار آسانی نیست مبادلات کالا به کالا می‌تواند مبادله‌ای پر سود و از نظر اقتصادی به صرفه باشد.

4ـ تقویت بخش‌های دارای مزیت نسبی ایران

عمده تجارت کشور ما با کشورهای آسیای میانه، محصولات غذایی و فرآورده‌های گیاهی و حیوانی است. تولید این محصولات به‌عنوان صنایع مکمل بخش کشاورزی می‌تواند موجب توسعه این بخش شود. در بخش خدمات نیز در سه رشته جهانگردی، خدمات بهداشتی، خدمات مشاوره ساختمانی جزو بخش‌های اولویت‌دار در ارتباط با توسعه بازار آسیای میانه است که اتفاقا به دلیل نیاز آن کشورها زمینه‌های همکاری مساعد و مناسب را در کشورهای آسیای میانه نیز دارد.

5ـ توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی

کشورهای آسیای میانه هریک به تناسب ضعف در برخی زیرساخت‌های فنی نیازمند دریافت خدمات فنی و مهندسی هستند. با رشد و توسعه کشورمان در زمینه خدمات فنی و مهندسی بخصوص در تولید برق آبی و توربین‌های پیشرفته می‌توان صدور خدمات فنی و مهندسی به کشورهای آسیای میانه را در اولویت همکاری‌های دوجانبه میان کشورمان و کشورهای مذکور قرار داد.

الهام حیدری

کارشناس ارشد اتاق بازرگانی ایران