آنچه درباره استانداردهای سوخت باید بدانیم

میزان بنزین مصرفی در شهر تهران حدود 15 تا 20 میلیون لیتر برآورد شده است. بر اساس این برآوردها در ایران روزانه بیش از 70 میلیون لیتر بنزین مصرف و به‌تبع آن هر روز حجم زیادی از مواد آلاینده وارد محیط زیست می‌شود. البته هنگام سفر و تعطیلات نیز مصرف بنزین افزایش می‌یابد. بر این اساس در چنین شرایطی ضرورت دارد به‌روزرسانی خودروها یا به عبارتی بهینه‌سازی موتور خودروها و به تناسب آن استانداردسازی سوخت مصرفی در خودروها توسط شرکت‌های خودروسازی و منابع تامین‌کننده سوخت مورد توجه قرار گیرد. استاندارد آلایندگی یورو که از یورو 1 شروع شده و اکنون به یورو 6 رسیده است، حداکثر مقدار مجاز برای انتشار گازهای آلاینده خودروهای جدید راکه در اتحادیه اروپا فروخته می‌شود، تعریف می‌کند.

پیش به سوی یورو 6

یکی از مهم‌ترین استانداردهای مورد توجه در زمینه تولید سوخت مناسب این است که این سوخت تا حد امکان فاقد هر گونه آلایندگی باشد تا بتوانیم بدون محدودیت از این سوخت استفاده کنیم. مهندس علی‌اصغر پاسبان، عضو هیات علمی پژوهشگاه صنعت نفت و سرپرست پروژه‌های نفت خام در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: هر سوختی که تولید می‌شود دارای مشخصاتی است که این مشخصات باید با استانداردهای ملی یا جهانی مطابقت داشته باشد. در زمینه تولید خودرو نیز هر روز شاهد تغییر و تحولاتی هستیم که در مسیر رعایت استانداردهای تدوین شده در عرصه خودروسازی پیش می‌رود. یکی از بخش‌هایی که به لطف فناوری‌های جدید دچار تغییر و تحول شده، طراحی موتور خودروست. بنابراین با توجه به این که صنعت خودروسازی به استقبال فناوری‌های روز دنیا رفته است منابع تامین‌کننده سوخت یعنی پالایشگاه‌ها نیز باید بتوانند با بهره‌گیری از دستگاه‌ها و روش‌های جدید، سوختی تولید کنند که با فناوری‌های جدید مطابقت داشته باشد. بر این اساس هر سال با تغییر استانداردهای سوخت مواجه هستیم. در گذشته این تغییرات هر 10 تا 15 سال ایجاد می‌شد، اما اکنون تغییر استانداردها بر اساس برنامه‌های زمانی سالانه انجام می‌شود. پس از گذشت یک تا دو سال از ارائه استاندارد یورو 4 استاندارد جدید یورو 5 معرفی شد و اکنون نیز استاندارد جدید یورو 6 در سطح دنیا معرفی شده است که به‌عنوان یکی از الزامات در زمینه تولید سوخت خودروهای بنزینی و دیزلی مورد توجه قرار گرفته است.

وی درباره لزوم رعایت حداقل استانداردها در تولید سوخت می‌افزاید: وقتی سوختی را داخل موتور خودرو می‌ریزیم باید به این نکته توجه داشته باشیم که این سوخت باید از حداقل استانداردهایی که از سوی سازنده خودرو مدنظر بوده، برخوردار باشد. اگر این استانداردها را رعایت نکنیم موتور خودرو کار می‌کند، اما بازدهی خودرو در مقایسه با آنچه خودروساز پیش‌بینی کرده است به مراتب کمتر خواهد بود. در نتیجه مقداری هیدروکربن و دیگر مواد آلاینده به دنبال احتراق سوخت در موتور خودرو ایجاد می‌شود. سوخت مصرفی که اکنون در جایگاه‌ها عرضه می‌شود سوخت یورو 4 است. این سوخت بر اساس استانداردهای یورو 4 تولید می‌شود.

شاخص‌های استانداردسازی چیست؟

مهندس پاسبان درباره تفاوت استانداردهای معرفی شده در این زمینه این طور توضیح می‌دهد: میزان ترکیبات موجود در سوخت‌ها بر اساس استانداردهایی که در فرآیند تولید آن مورد توجه قرار می‌گیرد، متفاوت است. برای مثال در بنزین یورو 4 مقدار گوگرد موجود بسیار بالاست. این در حالی است که در بنزین یورو 4 شاخصه‌هایی که به افزایش انتشار آلاینده‌ها منجر می‌شود تحت کنترل قرار گرفته و کاهش یافته است. در بنزین یورو 2 میزان گوگرد بیش از 500PPM (500 قسمت در میلیون) است. این در حالی است که در بنزین یورو 4 میزان گوگرد به‌عنوان یکی از عوامل اصلی انتشار گازهای آلاینده که به بارش باران‌های اسیدی منجر می‌شود به 50ppm کاهش می‌یابد. در بنزین یورو 5 میزان گوگرد به پنج برابر کاهش یافته و بر اساس این استاندارد میزان گوگرد در بنزین باید حداکثر 10ppm باشد.

وی با اشاره به آلاینده‌های دیگری که در بنزین وجود دارد، می‌گوید: در بنزین آلاینده‌های دیگری هم وجود دارد. وجود ترکیبات آروماتیک در بنزین موجب می‌شود بر اثر احتراق سوخت درموتور، ذرات معلق ایجاد شود که اندازه این ذرات کمتر از 5 میکرون است. در روزهای سرد زمستان که با پدیده وارونگی هوا مواجهیم، این پدیده بیشتر به چشم می‌خورد؛ بنابراین کنترل میزان ترکیبات آروماتیک در بنزین ضروری است. در بنزین یورو4 بر اساس استانداردهای در نظر گرفته شده مقدار ترکیبات آروماتیک باید حداکثر 35 درصد باشد در حالی که پیش از این حد مجاز این ترکیبات بیش از 35 درصد بوده است. در بنزین یورو 4 میزان این ترکیبات آروماتیک باید کنترل شود. از سوی دیگر افزایش میزان ترکیبات الفینی در بنزین به تولید ازن منجر می‌شود. اگرچه وجود ازن در طبقات بالای جو مزایایی دارد، اما وجود این گاز در لایه‌های پایینی جو با مخاطرات زیادی همراه است. در بنزین یورو 4 میزان ترکیبات الفینی تحت کنترل قرار می‌گیرد. بر این اساس میزان مجاز این ترکیبات در بنزین حداکثر 18 درصد است که این استاندارد اکنون در بنزین یورو4 رعایت می‌شود.

عضو هیات علمی پژوهشگاه صنعت نفت، از دیگر مشخصه‌هایی که باید در استانداردهای بنزین مورد توجه قرار گیرد، به درجه آرام‌سوزی بنزین اشاره کرده و می‌افزاید: این مشخصه به‌عنوان عدد اکتان مطرح بوده که از شاخصه‌های مهم بنزین است. در بنزین‌های قبلی یا به‌عبارتی بنزین یورو 2 عدد اکتان حداکثر 87 بوده است. اکنون در استانداردهای جدید عدد اکتان حداقل باید 91 باشد. آرام‌سوزی موجب کاهش مصرف سوخت می‌شود. از طرف دیگر این ویژگی موجب می‌شود هنگام احتراق سوخت آسیب کمتری به موتور خودرو وارد شود. این ویژگی در حمایت از اقتصاد ملی هم نقش بسیار مهمی دارد. زمانی که موتور خودرو کمتر در معرض آسیب‌های احتمالی قرار می‌گیرد، هزینه تعمیر و نگهداری از موتور خودرو نیز به مراتب کاهش پیدا می‌کند و این به نفع جامعه است. هرچه میزان لوازم وارداتی برای تعمیر خودرو کمتر باشد، بهتر است. یکی از دیگر مواردی که در تولید بنزین باید مورد توجه قرار گیرد میزان ترکیبات اکسیژن‌دار است. در بنزین یورو 4 حد مجاز برای ترکیبات اکسیژن‌دار حداکثر 7/2 درصد است. اگر مقدار ترکیبات اکسیژن‌دار از این مرز عبور کند، میزان ترکیبات ناکس یا اکسیدهای نیتروژن و گوگرد افزایش می‌یابد که می‌تواند سلامت افراد را تحت تاثیر قرار دهد. در بنزین‌های یورو 4 و یورو 5 این مشخصه‌ها کنترل می‌شود. به طور کلی می‌توان گفت بنزین یورو4 بر اساس استانداردهایی تولید می‌شود که به نفع سلامت مردم است، پیامدهای زیست محیطی کمتری دارد و آلودگی کمتری ایجاد می‌کند.

ضرورت استانداردسازی موتور خودرو

یکی از ویژگی‌های مهم در این زمینه لزوم تناسب بین سوخت و موتور خودروست. به‌عبارت دیگر فقط توجه به استانداردسازی سوخت کفایت نمی‌کند، بلکه باید این استانداردسازی در فرآیند تولید خودروهای جدید نیز مورد توجه قرار گیرد. مهندس پاسبان با اشاره به اهمیت این موضوع می‌گوید: متناسب نبودن استاندارد سوخت و موتور خودرو از دو دیدگاه قابل بررسی است؛ گاهی سوخت خوب و استاندارد را داخل یک موتور قدیمی می‌ریزیم و گاهی نیز در موتورهای جدید از سوخت نامناسب استفاده می‌کنیم. این ویژگی در هر دو حالت موجب افزایش انتشار آلاینده‌ها می‌شود. بخشی از این آلاینده‌ها را هیدروکربن‌های نسوخته تشکیل می‌دهد و بخش دیگری از این آلاینده‌ها نیز در نتیجه احتراق ناقص سوخت ایجاد می‌شود.

وی درباره تلاش‌های خودروسازان داخلی برای رعایت استانداردها در تولید خودرو تصریح می‌کند: در کشور ما اکنون خودروسازان به دنبال طراحی و ساخت موتورهای یورو 4 و یورو 5 هستند. خودروسازان لزوم روزآمد بودن خودروهای امروزی را درک کرده‌اند. از این‌رو در خودروهای امروزی از فناوری‌هایی استفاده می‌شود که با سوخت یورو 4 و 5 مطابقت داشته باشد. آنها برنامه‌های خود را به گونه‌ای طراحی کرده‌اند که بتوان در موتورهای آینده از بنزین یورو 4 و 5 استفاده کرد. اکنون استانداردهای مورد توجه در سطح دنیا و برنامه‌های شرکای این خودروسازان در خارج از کشور به این سمت رفته است که از استانداردهای روز دنیا در زمینه طراحی خودرو استفاده شود. در کشور ما نیز خودروسازان در تلاشند موتورهای جدیدی را برای خودروها طراحی کنند که با این استانداردها مطابقت داشته باشد.

گازوئیل در مسیر استانداردسازی

اکنون 50 درصد سوخت مصرفی در کشور به خودروهای دیزلی اختصاص دارد. در این موتورها از گازوئیل استفاده می‌شود. عضو هیات علمی پژوهشگاه صنعت نفت درباره لزوم توجه به استانداردسازی برای گازوئیل این طور توضیح می‌دهد: متخصصان وزارت نفت در تلاشند در گازوئیل نیز استانداردهای مشابه آنچه درباره بنزین مورد توجه قرار گرفته است را به‌کارگیرند. در گازوئیل نیز ترکیباتی وجود دارد که موجب افزایش انتشار آلاینده‌ها می‌شود. یکی از آنها ترکیبات گوگردی است. بر اساس طرح‌هایی که اکنون در پالایشگاه‌های معتبر اجرایی شده، استانداردهایی برای سوخت گازوئیل در نظر گرفته شده است.

بسیاری از کارهایی که در زمینه تعیین استاندارد بنزین مورد توجه قرار گرفته را می‌توان با سهولت بیشتری برای گازوئیل به اجرا در آورد.

به گفته مهندس پاسبان، مهم‌ترین آلایندگی گازوئیل از وجود ترکیبات گوگردی ناشی می‌شود. بر اساس استاندارد یورو 2 در زمینه گازوئیل، میزان مجاز گوگرد در این سوخت می‌تواند به 5000ppm یا حتی بالاتر هم برسد. اکنون مقدار مجاز گوگرد در گازوئیل بر اساس استانداردهای جدید به کمتر از 50ppm رسیده است که در پالایشگاه‌های شهرهای بزرگ می‌توانند گازوئیل تولید شده بر اساس این مشخصات را در اختیار جایگاه‌ها قرار دهند.

لزوم تعیین استانداردهایی برای سوخت خودروها

بنزین و گازوئیل از پرمصرف‌ترین سوخت‌هاست و بر همین اساس روز به روز تلاش می‌شود استانداردهایی که برای سوخت خودرو‌ها در نظر گرفته شده بازنگری شود تا به این ترتیب استانداردهای سختگیرانه‌تری برای بنزین و گازوئیل در نظر گرفته شود. هدف از در نظرگرفتن این استانداردها این است که در نهایت مصرف این سوخت‌ها برای بشر و محیط زیست با آلودگی کمتری همراه باشد. بدون تردید افزایش کیفیت سوخت مصرفی خودروها در بهبود شرایط کیفی هوای کلانشهرها و در نتیجه سلامت ساکنان این شهرها نقش بسیار مهمی دارد.

فرانک فراهانی‌جم

دانش