علل عمده آلودگی هوای پایتخت

حدود هشت سال است که ما با این ریزگرد آشنا هستیم، اما چندسالی است که بجز استان‌های گیلان، مازندران و قسمت‌هایی از گلستان شاهد بلند شدن ریزگرد‌های داخلی در سراسر کشور هستیم؛ چون چاه‌های عمیقی حفر کرده‌اند که عمق آنها به 575 متر می‌رسد، به همین دلیل آب‌های زیرزمینی بشدت در کشور کاهش پیدا کرده، در نتیجه گیاهی باقی نمی‌ماند تا خاک را حفظ کند.

بخشی از ریزگردها نیز از زمین‌های کشاورزی رها شده می‌آیند؛ چون منابع آب کاهش پیدا کرده است، خشک شدن تالاب‌ها را نیز باید علت دیگر ریزگردها دانست؛ چون در دریاچه بختگان اکنون کامیون‌هایی که سنگ آهن حمل می‌کنند، از درون این دریاچه رفت و آمد می‌کنند و سبب تولید ریزگرد می‌شوند.

اکنون اطراف تهران بیابان‌زدایی می‌کنند و با جنگل‌کاری یعنی کاشت نهال تاغ سعی در گسترش فضای سبز دارند که از دهه 1340 در ایران مرسوم است، اما این جنگل‌ها در حال خشک شدن هستند؛ چون سطح آب‌های زیرزمینی بشدت کاهش یافته است، بنابراین باید سازمان منابع طبیعی طرح‌های دیگری را در پیش بگیرد.

در واقع تهران بیابان ندارد، بلکه کویر دارد و تنها پایتختی است که بزرگ‌ترین کویر (نمک‌زار) در 40 کیلومتری آن قرار گرفته است. بیابان منطقه وسیعی است که از لحاظ آب و گیاه فقیر باشد و بارندگی آن در سال کمتر از 50 میلی متر است.

تهران به دو قسمت تقسیم می‌شود که بارندگی در آن به 550 میلی متر می‌رسد که منطقه نیمه‌خشک است، اما رباط‌کریم و اسلامشهر جزو منطقه خشک هستند. در روستاهای تهران به علت حفر چاه و گرم شدن زمین و پوشش گیاهی از بین رفته و سبب ایجاد ریزگرد می‌شود.

این در حالی است که تهران سه نهر فاضلاب دارد که به آلودگی هوای این شهر دامن می‌زند؛ رود سرخه‌حصار در شرق تهران رود فیروزآباد در مرکز شهر و رود کن در غرب تهران که چندسالی است شهرداری از آن برای دریاچه خلیج‌فارس استفاده می‌کند. باید گفت فاضلاب‌هایی که در شهر تهران جاری است، هوای تهران را آلوده می‌کند.

علاوه بر این باید از آب‌پاشی‌هایی که شهرداری در خیابان‌ها انجام می‌دهد به عنوان عامل دیگر آلودگی هوای تهران نام برد؛ چون شهرداری که نمی‌تواند از آب آشامیدنی برای این کار استفاده کند، بنابراین باید از سفره‌های آب سطحی استفاده کند که تمام آنها از فاضلاب‌های خانگی است که پر از میکروب بوده و با خشک شدن در معابر به هوا بلند می‌شود.

مساله دیگر که بر وارونگی دما در فصل‌های سرد سال دامن می‌زند، ساخت و سازهای بی‌رویه در شمال شهر است، زیرا بلند مرتبه‌سازی در شهرها باید در مناطق پست شهر صورت بگیرد، نه در شمال تهران چون این کار ریه تهران را از بین می‌برد و سبب آلودگی و کاهش آب در پایین دست می‌شود.

این در حالی است که بلند مرتبه‌سازی سبب از بین رفتن درختان نیز می‌شود؛ چون وقتی پنج طبقه زیرزمین پارکینگ می‌سازند، دیگر خاکی برای درختان باقی نمی‌ماند، به همین دلیل است که بسیاری از درختان به شکل ناگهانی از بین می‌روند.

باید پیشنهاد داد شهرداری با کاشت درخت سرو و کاج به بهبود کیفیت هوای تهران کمک کند؛ چون این گونه‌ها در فصل‌های سرد و بروز وارونگی دما سبز بوده و می‌توانند تولید اکسیژن کنند.

بنابراین برای کنترل آلودگی هوای تهران باید با کنترل منابع آب بازیافت‌پسماند، مدیریت ساخت و ساز ایجاد فضای سبز و جا‌به‌جایی صنایع به بهبود کیفیت هوا کمک کرد.

دکتر پرویز کردوانی - پدر علم کویرشناسی ایران