دکترین روح‌الله

مواضعی که به تعبیر رهبر معظم انقلاب، معیار آن وصیت‌نامه امام‌خمینی(ره) است: «شاکله مجلس شورای اسلامی باید بنای مرتفع مواضع اصولی باشد. معیار هم فرمایش‌های امام و وصیت‌نامه امام و همین بیست و چند جلد بیانات امام است؛ این معیار است. نگاه کنیم، مجموعه بیانات امام چه رفتاری، چه جهتگیری‌ای برای انقلاب و برای نظام جمهوری اسلامی ترسیم می‌کند؛ روی این مواضع باید ایستاد؛ شاکله مجلس باید این باشد. اگر این شد، آن‌وقت در پرتگاه هولناک فروغلتیدن در نظام سلطه دچار نخواهیم شد؛ در چنین پرتگاه هولناکی فرونخواهیم غلتید؛ خطرات در این زمینه زیاد است.»

بررسی این هشدار در شرایطی که به عنوان پیچ تاریخی نظام اسلامی شناخته می‌شود و همچنین دوران پایه‌گذاری تمدن نوین اسلامی نامگذاری شده، بیش از همیشه اهمیت دارد زیرا شناخت دقیق مواضع اصولی برای تکیه بر آنها و جلوگیری از ایجاد انحرافات، لازمه چنین شرایط مهمی است. نگاهی به وصیت‌نامه الهی - سیاسی بنیانگذار انقلاب اسلامی از این رهگذر می‌تواند در زمینه بیان مواضع اصولی، چراغ راه فعالیت سیاستمداران و پویایی نظام اسلامی قرار گیرد. پیش از بررسی دیدگاه امام در این باره باید گفت یکی از نقاط ضعف در زمینه تدوین اسناد بالا دستی، توجه لازم و کافی نداشتن به پشتوانه‌هایی همچون وصیت‌نامه امام، سخنان و ابلاغ‌های رسمی و غیررسمی ایشان و حتی در برخی موارد رهنمود‌های رهبر معظم انقلاب است. هرچند از این مواضع و بیانات در تریبون‌های رسمی و غیررسمی بسیار شنیده می‌شود، اما در مرحله سیاستگذاری گاهی اصول و فروع سیاست‌نویسی چنان مسئولان را مشغول می‌کند که غفلتی سیستمی موجب کاهش سهم نگاه‌های بنیادین در زمینه مواضع اصولی جمهوری اسلامی می‌شود. البته نباید از اقدامات بزرگ و اثربخش در این زمینه‌ها غافل شد و نقاط قوت را در توجه به این رهنمودها نادیده گرفت، اما برخی اسناد همانند سندهای توسعه در زمینه‌هایی هرچند کم تعداد از این مواضع اصولی فاصله می‌گیرند یا دست‌کم می‌توان گفت در برخی موارد دچار غفلت می‌شوند. از این حیث، بازخوانی مواضع اصولی در آستانه تدوین برنامه ششم توسعه نیز اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.

وحدت کلمه با درونمایه همدلی و همزبانی

امام خمینی(ره) در بیان این مواضع اصولی ابتدا در وصیت‌نامه خود به حکومت اسلامی و ویژگی‌های آن اشاره می‌کند؛ ویژگی‌هایی که فاصله گرفتن از آنها نشانه‌ای از افول سیاست‌های اصلی حکومت اسلامی است. ایشان با اشاره به الهی بودن این پدیده، به کار بستن آن را موجب سعادت دنیا و آخرت انسان‌ها می‌دانند و علاوه بر این حکومت اسلامی را رساننده انسان به کمال مطلوب برشمرده‌اند. در این زمینه امام به دو رکن مهم در زمینه بقای انقلاب اسلامی اشاره می‌کنند و انگیزه الهی و مقصد عالی حکومت اسلامی؛ و اجتماع ملت در سراسر کشور با وحدت کلمه برای همان انگیزه و مقصد را رمز بقای انقلاب می‌دانند. وحدتی که شاید امروز بیش از هر زمان دیگری به آن احتیاج است و از همین رو رهبر معظم انقلاب در قالب همدلی و همزبانی دولت و مردم بر آن تاکید می‌کنند.

هرچند در جای جای کلمات بنیانگذار جمهوری اسلامی بر اسلامی بودن این نظام تاکید می‌شود ولی این تاکید در زمینه قانونگذاری و در توصیه به نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی دوچندان است. کوشش برای منحرف نشدن از قوانین اسلام با وفاداری به اسلام و احکام آسمانی آن، یکی از مهم‌ترین تاکیدات در این زمینه است. ایشان همین توصیه‌ها را در قالب دیگری برای رعایت شئون اسلامی و انسانی به دولت یادآور می‌شوند که در این باره به دو موضع اصولی مورد اشاره امام می‌توان اشاره کرد.

فساد ستیزی و استکبار ستیزی شاخصه‌های پیروی از امام

امام حکومت اسلامی را دارای قدرت مبارزه با ستمگری، فساد و تجاوز می‌دانند و به عنوان یک ویژگی مهم به آن اشاره می‌کنند.

روحیه استکبارستیزی امام زبانزد همگان بوده است، به گونه‌ای که جزو چند ویژگی مهم و برجسته ایشان قلمداد می‌شود. این روحیه نه‌تنها در بیان ارادتمندان ایشان که از زبان رهبران سیاسی دیگر کشورها نیز به‌مراتب شنیده شده بود. یکی از دو موضع اصولی مورد اشاره امام برای دولت، تاثیر نپذیرفتن از تبلیغات دوقطب سرمایه‌داری و کمونیستی است؛ موضعی که امروز در میانه تحولات سیاست خارجی و ارتباطات بین‌المللی ایران یک اصل مهم تلقی می‌شود و همان طور که رهبر معظم انقلاب بر آن تاکید دارند، باید از سوی دولت با دقت نظر پیگیری شود. امام در زمینه سیاست خارجی توصیه می‌کنند: «من اکنون به ملت‌های شریف ستمدیده و به ملت عزیز ایران توصیه می‌کنم که از این راه مستقیم الهی که نه به شرق ملحد و نه به غرب ستمگر کافر وابسته است، بلکه به صراطی که خداوند به آنها نصیب فرموده است، محکم و استوار و متعهد و پایدار پایبند بوده، و لحظه‌ای‌ از شکر این نعمت غفلت نکرده و دست‌های ناپاک عمال ابرقدرت‌ها، چه عمال خارجی و چه عمال داخلی بدتر از خارجی، تزلزلی در نیت پاک و اراده آهنین آنان رخنه نکند...».

امام این محور را در دو توصیه خود به وزرای خارجه نیز مطرح می‌کنند و از آنها می‌خواهند استقلال و منافع کشور را حفظ کرده و از هر امری که شائبه وابستگی دارد، احتراز کنند.

همین توصیه‌ها در اشکال دیگری از سوی امام به ملت‌های دیگر نیز انجام شده است، به گونه‌ای که در وصیت‌نامه ایشان مقابله با ابرقدرتان چپاولگر بین‌المللی و به جای خود نشاندن حکومت‌های جائر دو توصیه مهم در این زمینه به شمار می‌آید.

خدمت به مردم بویژه مستضعفان

علاوه بر این فروگذار نکردن از خدمت به ملت بخصوص مستضعفان و محرومان نیز همپایه مهم‌ترین اصول حکومت اسلامی مورد تاکید ایشان است؛ اصلی که باید به عنوان یک شاخص سنگ محک عملکرد دولت‌ها قرار گیرد. این اصل نه‌تنها در باره قوه مجریه بلکه درباره همه دستگاه‌ها اولویت انکارناپذیری دارد تا جایی که امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب مردم را ولی نعمت انقلاب و مسئولان می‌دانند. این مهم در جای جای بیانات ایشان دیده می‌شود. «به مجلس و دولت و دست‌اندرکاران توصیه می‌نمایم که قدر این ملت را بدانید و در خدمتگزاری به آنان خصوصا مستضعفان و محرومان و ستمدیدگان که نور چشمان ما و اولیای نعم همه هستند و جمهوری اسلامی رهاورد آنان و با فداکاری‌های آنان تحقق پیدا کرد و بقای آن نیز مرهون خدمات آنان است، فروگذار نکنید و خود را از مردم و آنان را از خود بدانید.»

رویکرد اسلامی به تعلیم و تربیت برای اداره و ساخت جامعه

توجه ویژه امام خمینی(ره) به تعلیم و تربیت اسلامی در برابر تعلیم و تربیت استعماری در وصیت‌نامه ایشان از نکات قابل تاملی است که نشان از اهمیت این موضوع در دیدگاه ایشان دارد. بررسی این محور در وصیت‌نامه امام آن هم با جزئیات در زمینه اهداف، عرصه‌ها و الزامات آن نشان می‌دهد این موضوع باید به عنوان یک راهبرد اصولی در سیاست‌های حکومت اسلامی مورد توجه باشد.

از اقتصاد اسلامی تا تحقق عدالت اجتماعی

سیاست‌های اقتصاد اسلامی در وصیت‌نامه امام با اشاره به اصل بسط عدالت اجتماعی و کوتاه کردن دست غارتگران با زمینه‌های پیشروی به سمت خودکفایی و استقلال مورد توجه قرار گرفته است. امام در این فراز‌ها از وصیت‌نامه خود توصیه‌هایی به مردم، ثروتمندان و مسئولان می‌کنند و فرصت‌ها و چالش‌های این حوزه را برشمرده‌اند. اسلام و سیاست‌های اقتصادی آن در نگاه امام «اگر به حق به آن عمل شود، چرخ‌های اقتصاد سالم به راه می‌افتد و عدالت اجتماعی که لازمة یک رژیم سالم است، تحقق می‌یابد.»

یکی از موارد جالب توجه در وصیت‌نامه امام توجه به مساله تحریم‌هاست. آنجا که ایشان درباره آثار جنگ تحمیلی صحبت می‌کنند، به تحریم‌های اقتصادی و اخراج کارشناسان خارجی اشاره می‌کنند و می‌نویسند: «این جنگ و تحریم اقتصادی و اخراج کارشناسان خارجی، تحفه‌ای الهی بود که ما از آن غافل بودیم. اکنون اگر دولت و ارتش کالاهای جهانخواران را خود تحریم کنند و به کوشش و سعی در راه ابتکار بیفزایند، امید است که کشور خودکفا شود و از دریوزگی از دشمن نجات یابد.»

چشم‌های ناپاک در پی قوای نظامی

نگاه امام به قوای مسلح آن هم در وصیت‌نامه خود، نشان از دقت نظر ایشان در رویکرد جامع به حکومت اسلامی دارد. امام بدرستی قوای مسلح را بازوان قدرتمند جمهوری اسلامی برمی‌شمرند و وظیفه مردم و مسئولان را توجه ویژه به این مساله می‌دانند. ایشان قوای مسلح را در معرض بهره‌برداری قدرت‌های بزرگ و سیاست‌های مخرب می‌دانند و در فرازی از وصیت‌نامه خود این گونه به آن اشاره می‌کنند: «وصیت برادرانه من در این قدم‌های آخرین عمر بر قوای مسلح به طور عموم، آن است که ‌ای عزیزان که به اسلام عشق می‌ورزید و با عشق لقاءالله به فداکاری در جبهه‌ها و در سطح کشور به کار ارزشمند خود ادامه می‌دهید، بیدار باشید و هوشیار که بازیگران سیاسی و سیاستمداران حرفه‌ای غرب و شرق‌زده و دست‌های مرموز جنایتکاران پشت پرده لبه تیز سلاح خیانت و جنایتکارشان از هر سو و بیشتر از هر گروه متوجه به شما عزیزان است و می‌خواهند از شما عزیزان که با جانفشانی خود انقلاب را پیروز نمودید و اسلام را زنده کردید بهره‌گیری کرده و جمهوری اسلامی را براندازند.»

***

علاوه بر این محورهای اصلی که خود شامل جزئیات فراوانی برای دستیابی به مواضع اصولی مورد اشاره امام است، می‌توان با مطالعه دیدگاه‌های بنیانگذار انقلاب اسلامی به تشریح اصول دیگری نیز پرداخت. نکته قابل توجه این است که نشانه‌های فراوانی از تداوم این راهبردها متناسب با ادبیات روز و تحول شرایط کشور و جهان در رهنمودهای رهبر معظم انقلاب نیز وجود دارد، مواضعی که اگر به طور اصولی مورد توجه مسئولان باشد مسیر هموارتری پیش روی انقلاب اسلامی خواهد بود.

حسین اسماعیلی ‌/‌ جام‌جم