قربانیان خاموش

روز بعد ماهیگیران، جسد او را پیدا و به ساحل منتقل کردند. شخصیت این ماجرا نام ندارد و هر اسمی ‌را می‌توان برایش گذاشت، همین طور هر زمان و هر مکانی را؛ زیرا این حادثه تاکنون بارها تکرار شده است.

***

تابستان و آب بازی، مترادف است. هوا که گرم می‌شود بازار استخر و دریا، داغ داغ می‌شود. نمی‌خواهیم درمورد ویژگی‌های مسافرت به شمال و جنوب حرف بزنیم. این‌بار می‌خواهیم آن روی دردناک سکه آب‌بازی را نشان بدهیم؛ طرفی که از مرگ و خفگی حرف می‌زند و آمارهای بالایی که نشان می‌دهد دریا همچنان طعمه‌هایش را می‌بلعد و آب بازی در دریا و دریاچه‌ها پشت سد‌ها و حتی رودخانه‌ها چقدر می‌تواند خطر ناک باشد. بالا رفتن نشانگر دماسنج و گرمای هوا زنگ‌ خطر را برای شناگران دریا و آنهایی که در رودخانه تن به آب می‌زنند، به صدا در آورده است.

آمار‌ها چه می‌گوید؟

آمار‌های سازمان پزشک قانونی نشان می‌دهد 812 نفر در 9 ماهه سال 93 به‌دلیل غرق‌شدگی جان خود را از دست دادند. در 9 ماهه اول سال گذشته 712 مرد و یکصد زن بر اثر غرق شدگی جان خود را از دست دادند، این در حالی است که در مدت مشابه سال قبل (92) تعداد مردان فوت شده براثر غرق‌شدگی 818 و تعداد زنان 146 نفر بود.

در این مدت استان‌های مازندران با 132، خوزستان با 130 و گیلان با 87 فوتی بیشترین و استان‌های سمنان با چهار، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گلستان و مرکزی با پنج و یزد و زنجان هرکدام با هفت فوتی کمترین آمار تلفات ناشی از غرق‌شدگی را داشته‌اند.

آمارهای موجود بیشترین موارد مرگ براثر غرق‌شدگی در رودخانه‌ها با 244 فوتی ثبت شده که از این تعداد 188 نفر مرد و 26 نفر زن بوده‌اند. پس از رودخانه‌ها محدوده‌های خارج از طرح سالم سازی دریا با 180 فوتی شامل 162 مرد و 18 زن بیشترین تلفات ناشی از غرق‌شدگی را داشته‌اند.

آمار تلفات ناشی از غرق‌شدگی در محدوده ایمن‌سازی شده دریا فقط شش مرد بوده است.

همچنین آمار تلفات غرق‌شدگی در دریاچه‌های مصنوعی و سدها 73 نفر ، در دریاچه طبیعی 21 نفر، استخر 113 نفر، کانال 72 نفر، چاه 21 نفر و سایر مکان‌ها 102 نفر بوده است.

دریا 3 عضو یک خانواده را بلعید

عصر 28 مرداد سال گذشته، مرد 45 ساله‌ای که ساکن شهرستان انزلی بود، تصمیم گرفت همراه فرزندان و چند نفر از فامیل برای شنا و تفریح به ساحل انزلی بروند.

او همراه چهار دختر خردسال و نوجوان خود و دو دختر فامیل عازم یکی از سواحل بندر انزلی شد و ساعتی بعد آنها یکی پس از دیگری وارد دریا شدند.

در همین موقع یکی از دختران از دیگر اعضای خانواده فاصله گرفت و وارد دریا و دقایقی بعد ناگهان زیر پایش خالی شد و شروع به دست و پا زدن میان امواج آب کرد. پدر این دختر که متوجه خطر شده بود، همراه دو دختر 19 و 17 ساله‌اش خود را به آب زدند تا کودک خردسال را نجات دهند.

در پی این حادثه پدر توانست کودکش را به ساحل برساند. اما متوجه شد دو دختر جوان که به کمک او آمده‌اند، خود گرفتار امواج دریا شده و در شرایط خطرناکی قرار دارند. از طرفی، دو دختر خردسال و دیگر دختر نوجوانش نیز با دیدن حادثه، ناخواسته برای کمک وارد دریا شده‌اند و آنها نیز در حال غرق شدن هستند. او سعی می‌کرد بچه‌ها را نجات دهد، اما آنها در میان گرداب امواج دست و پا می‌زدند و کمک می‌خواستند. صدای فریاد آنها همزمان با تاریکی شب فضای ساحل را پر کرده بود. چند نفر که در حال عبور از کنار دریا بودند با دیدن حادثه از غواصان و امدادگران که در منطقه دیگری بودند، کمک خواستند. امدادگران همراه غواصان و غریق نجات‌ها خود را به محل حادثه رسانده و تلاش برای نجات اعضای این خانواده را آغاز کردند.

سرانجام با تلاش فراوان، آنها توانستند دو دختر خردسال و یک دختر نوجوان را نجات دهند و در ادامه برای نجات دیگر غرق شدگان بار دیگر وارد دریا شوند، اما متاسفانه مرد میانسال، همراه دو دختر 17 و 19 ساله‌اش جان باختند.

4 دختر نجات یافته توسط تکنسین‌های اورژانس به بیمارستان شهید بهشتی انزلی اعزام و اجساد سه قربانی حادثه نیز به پزشکی قانونی منتقل شد.

دریا، جان جوان 29 ساله را گرفت

حمید و فرشاد برای تعطیلات آخر هفته به محمودآباد رفتند که این اتفاق برایشان افتاد، فرشاد که هنوز هم در شوک حادثه است، می‌گوید: از تهران تا محمودآباد را بکوب رانندگی کردیم، قرار بود هر جا که دریا دیدیدم، بپریم داخل آب و خستگی‌مان را به امواج بسپاریم. حمید شنا گر ماهری بود؛ داخل استخر که خیلی خوب شنا می‌کرد. تازه وارد آب شده بودیم که ناگهان موج‌ها شدت گرفت. فرشاد ادامه می‌دهد: به خودم که آمدم حمید داخل آبی گل آلود دریا اندازه یک نقطه شده بود، به خیال این‌که برمی‌گردد از آب بیرون آمدم اما خبری از حمید نشد. امدادگران بعد از 24 ساعت جستجو جسد مرد تهرانی را از تور یک ماهیگیر محلی بیرون کشیدند که براثر خفگی غرق شده بود.

کمک‌های اولیه در غرق‌شدگی

هر سال، تابستان که می‌شود صفحه حوادث روزنامه‌ها و سایت‌های خبری از غرق شدن تعدادی از هموطنان در دریای شمال و جنوب یا سدها و رودخانه‌ها خبر می‌دهند. هیچ‌کس با شنا کردن مخالف نیست اما همان‌طور که در هر کاری رعایت نکات ایمنی و توجه به اخطارها ضروری است، در شنا کردن نیز رعایت این نکات لازم است. کافی است کمی‌احتیاط را چاشنی تفریحات خود و خانواده‌مان کنیم تا سفری که می‌تواند برای ما و خانواده لذت‌بخش و خاطره‌انگیز باشد، تلخ نکنیم. دریای خزر بزرگ‌ترین دریاچه جهان است و ۷۴۰ کیلومتر خط ساحلی دارد. این دریاچه یکی از مقاصد محبوب برای گردشگران ایرانی، بخصوص در تابستان است ولی هر سال حدود ۳۰۰ نفر در سواحل آن جان‌شان را از دست می‌دهند. هر چند در بسیاری موارد غرق‌شدگی، در دقایق ابتدایی احتمال نجات جان افراد بسیار زیاد است، اما با گذشت زمان یا ناآشنایی همراهان غریق با کمک‌های اولیه و تنفس مصنوعی و عملیات احیا، فرد جان خود را از دست می‌دهد. بیشترین خطر در فصل تابستان مربوط به نوجوانانی است که از اصول صحیح شنا و شیرجه اطلاعی ندارند و در آب‌های رودخانه و دریا و بدون مراقبت اقدام به شنا می‌کنند.

به محض این‌که مصدوم را بتوان به قایق یا خشکی منتقل کرد، باید به او تنفس دهان به دهان داد. فقط زمانی به ماساژ خارجی قلب روی می‌آوریم که از نبض نداشتن بیمار مطمئن شویم. اگر بیمار می‌لرزد، نباید اقدام به فشردن قفسه سینه کرد چون او دچار سرمازدگی شده و در معرض خطر فیبریلاسیون بطنی است. اگر غریق استفراغ کرده یا در دهانش چیزی وجود دارد، با کمک انگشت آن را خارج کنید. قبل از تنفس دهان به دهان مطمئن باشید گردن غریق نشکسته باشد.

در فردی که به داخل آب‌های کم عمق شیرجه رفته و با سر به زمین برخورد کرده، خطر قطع نخاع گردنی و فلج اندام‌ها وجود دارد. در مواجهه با چنین مواردی هنگام جا به جایی و عمل احیاء باید احتیاط کرد و توجه داشت تا کوچک‌ترین حرکتی به سر و گردن وی وارد نشود. اگر طی عملیات احیاء، فرد مصدوم استفراغ کرد، او را به پهلو برگردانید تا مواد خارج شده وارد ریه‌ها نشود.

گاهی ممکن است طی تنفس مصنوعی مقداری هوا وارد معده شود که خطر استفراغ دارد. در چنین مواردی فرد مصدوم را به شکم خوابانیده و دست‌های خود را به‌صورت ضربدر به دور شکم حلقه کنید و مختصری بالا بکشید تا هوا و آب از معده خارج شود. باید توجه داشت این عمل فقط در مواردی که اشکال تنفسی وجود دارد، انجام می‌شود.

طرح ممنوعیت شنا اجرا می‌شود؟

هرچند طرح سالم‌سازی دریا، یکی از اقدامات کاهش تلفات شناست؛ اما دریا هنوز متولی خاصی ندارد و مهم‌ترین مشکل آن، نبود ساحل آزاد و مدیریت واحد است. علاوه بر نقاط حادثه‌خیز و آلودگی سواحل، آلودگی آب‌های خزر هم سبب شده تا در چند سال اخیر، زمزمه ممنوعیت شنا در برخی سواحل شنیده شود. براساس اخبار موجود، این زمزمه‌ها در پی مرگ‌ومیر موجودات زنده دریایی آغاز شد که شناگاه‌های محمودآباد، خزرآباد ساری، بندر ترکمن، بندر گز، کیاشهر، انزلی و آستارا را در معرض آلودگی قرار دارد که دستورالعمل کاهش آلودگی این سواحل با گذشت 2 سال هنوز به نتیجه نرسیده و مسافران براحتی در آنها شنا می‌کنند. اکنون سازمان‌های میراث فرهنگی و گردشگری، نیروی انتظامی ‌و شهرداری‌ها هریک بخشی از سواحل را مدیریت می‌کنند که گاه نبود هماهنگی میان آنان مشهود است.به هر حال گزارش نشان می‌دهد هنوز 86 نقطه حادثه‌خیز در سواحل استان گیلان خارج از طرح سالم و ایمن‌سازی است و بیش از 95 درصد از غرق‌شده‌ها در این نواحی شنا کرده‌اند.

توصیه‌های ایمنی را جدی بگیرید

از آنجا که بر اساس آمار‌های موجود تعداد قابل‌توجهی از موارد غرق‌شدگی در رودخانه‌ها و آب‌های کم عمق اتفاق می‌افتد، با رعایت چند نکته کلیدی می‌شود تا حد چشمگیری آمار تلفات را کاهش داد :

آشنایی با فنون اولیه شنا،آشنایی با محدودیت‌ها و رعایت آنها از ابتدایی‌ترین الزامات قبل از شنا است.

اطلاع از وضعیت عمق آب قبل از تصمیم به شیرجه زدن و حتی قبل از ورود به آب ضروری است، زیرا شیرجه در آب‌های کم عمق خطر ضربه به سر و نیز شکستگی گردن را به دنبال دارد. همچنین ورود به آب‌های عمیق برای مبتدیان، خطر غرق‌شدگی را افزایش می‌دهد.

بررسی دمای آب نیز ضروری است، به‌عنوان مثال اگر مدت زیادی در آفتاب مانده‌اید، از وارد شدن ناگهانی به آب سرد خودداری کنید، علت این توصیه پیشگیری از شوک دمایی است.

به هیچ وجه تنها و در محیط‌هایی که نجات‌غریق وجود ندارد، شنا نکنید.

در آب و در موقع شنا از شوخی‌های خطرناک بپرهیزید.

پس از مصرف داروهایی که موجب خواب‌آلودگی یا شل شدن عضلات می‌شود، شنا نکنید.

به هیچ‌وجه تشت‌های آب و لگن‌ها یا حوضچه‌های کوچک آب را در جایی که کودک خردسال وجود دارد، بدون توجه رها نکنید.

در حمام و حین استفاده از وان مراقب کودکان و سالمندان باشید.

توانایی خود را در شناکردن بیش از حد در نظر نگیرید. یک سوم قربانی‌های غرق‌شدگی با فن شنا به‌طور کامل آشنا بوده‌اند.

در صورت مواجهه با یک غریق، اگر با فن نجات‌غریق آشنا نیستید، سعی کنید فقط با استفاده از چوب یا طناب یا جلیقه نجات یا تشکیل زنجیره انسانی به وی کمک کنید.

برای نجات یک غریق اول امنیت خود را در نظر بگیرید. از پشت به غریق نزدیک شوید و از او بخواهید تقلا نکند.

پس از رساندن غریق به ساحل، بسرعت با اورژانس تماس بگیرید.

بسیاری از رودخانه‌ها با وجود ظاهری آرام بسیار خطرناک و عمیق است به نحوی که فرد بعد از چند قدم جلو رفتن در رودخانه متوجه عمق زیاد آن شده و گرفتار گرداب می‌شود، بنابراین توصیه می‌کنیم بدون اطلاع از وضعیت رودخانه هرگز برای شنا در آن اقدام نکنید.

به یاد داشته باشیم بیشترین غرق‌شدگی در رودخانه‌های کشور اتفاق افتاده است.

در چه محل‌هایی نباید شنا کرد

بهروز اسفندیاری، نایب رئیس فدراسیون نجات غریق ایران و رئیس نجات غریق غرب آسیا در گفت‌وگو با «تپش» به بررسی دلایل غرق شدن افراد و کمبودها و اشکالات موجود در سواحل کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: آمار‌ها نشان می‌دهد که اوضاع و احوال امکانات خوب نیست.

هر سال تابستان با وجود همه هشدارها، باز هم شاهد تکرار حوادث غرق‌شدگی در دریا هستیم. دلیل این حوادث چیست؟

وقتی ساماندهی خوب وجود نداشته باشد، حوادث هم پیش می‌آید؛ البته خوشبختانه الان وزارت کشور در این ارتباط بسیار فعال است. در جهان سالانه یک میلیون و 560 نفر در دریا غرق می‌شوند و حتی در کشورهای بسیار پیشرفته مثل آمریکا که از نظر نجات غریق در سطح بسیار بالایی هستند، این حوادث وجود دارد. خارجی‌ها هم برای کاهش آمار تلفات بسیار تلاش می‌کنند و قانون و مقررات زیادی دارند. ما هم باید در این زمینه برنامه‌ریزی کنیم. ما ده سال به وزارت کشور مراجعه و این موضوع را پیگیری کردیم و برنامه دادیم. اگر با آن برنامه پیش می‌رفتیم، به نتیجه می‌رسیدیم، اما متاسفانه برنامه خوب پیش نرفت تا این‌که وزیر جدید آمد، او اقدامات جدی و خوبی را شروع کرده‌ است. سال گذشته تعداد تلفات به 70 ـ 60 نفر رسید. اما آمار امسال هنوز مشخص نیست.

برای کاهش آمارغرق‌شدگان، به چه امکاناتی نیاز است؟

متولی دریا، وزارت کشور است و نیروهای امداد و نجات باید از فدراسیون استفاده کنند. هم‌اکنون 105 هزار ناجی غریق در کشور داریم که 25 هزار نفر آنها بانوان هستند. بنابراین در سواحل مازندران، گیلان و گلستان به اندازه کافی ناجی غریق زن و مرد داریم، اما در سال‌های اخیر به‌دلیل پرداخت نشدن حقوق، کم بودن مبلغ آن یا تاخیر یک‌ساله در پرداخت، نیروهای خبره‌‌مان را از دست دادیم، اما امسال از نیروهای قدیمی‌ خواهش کرده‌ایم و از آنها کمک گرفتیم. وزارت ورزش و جوانان نیز حقوق آنها را در اختیار ادارات کل ورزش استان قرار داد و کارها خوب پیش رفت. از سوی دیگر، در 10 سال گذشته به این نتیجه رسیدیم که انجام سه کار لازم است؛ اول عقب‌نشینی 60 متر از ساحل، دوم ساخت و ساز ساحلی و ارتقای فرهنگی شناگران و سوم مجهز کردن منجیان غریق به وسایل نجات و امداد روز.

مردم تا چه حد مجاز هستند در عمق دریا پیشروی کنند؟

پستی و بلندی‌های دریا بسیار زیاد است و جای آنها با یک توفان عوض می‌شود. بنابراین بستگی به محل دارد و ناجی‌های منطقه مشخص می‌کنند شناگران چقدر جلو بروند، اما به‌طور کلی وقتی آب صاف باشد، اگر کسی تا سینه در آب برود و شنا کند اتفاقی برایش نمی‌افتد و ناجی غریق از سکوی دیدبانی، او را زیرنظر دارد، اما وقتی دریا مواج می‌شود، همین میزان پیشروی هم خطرناک است.

یکی از هشدارهایی که همیشه تکرار می‌شود، توصیه به شنا در طرح‌های سالم‌سازی دریاست. چرا این هشدار جدی گرفته نمی‌شود؟

تعداد زیادی از غرق‌شدگان خارج از محدوده طر‌ح‌های ما هستند. البته طرح‌های ما کارایی لازم را ندارد و خیلی ضعیف است، به همین دلیل قول داده‌اند برای طرح‌های قوی‌تر و کاراتر برنامه‌ریزی کنند تا گردشگران جذب شوند.

مردم اگر ببینند کسی در حال غرق شدن است، آیا مجازند به او کمک کنند یا نه؟

برنامه‌مان این است که از هر صد نفر یکی منجی غریق باشد. در چنین شرایطی فرهنگ از طریق فرد به خانواده منتقل می‌شود. حدود 20 سال است مدرسه نجات غریق دانش‌آموزی را برای دو گروه زیر 12 و زیر 16 سال دایر کرده‌ایم و آنها کمک منجی و بالاخره نجات غریق کامل می‌شوند، اما غیر از منجیان غریق هیچ‌کس نباید برای نجات دادن کسی، به آب بزند. می‌تواند برای کمک طناب یا وسیله‌ای مشابه پرت کند؛ ولی هیچ‌وقت نباید خود را به آب بزند زیرا خودش را هم در معرض غرق‌شدن قرار می‌دهد.

شنا در رودخانه و پشت سدها چه خطراتی دارد ؟

ما معمولا قبل از شروع فصل شنا به وزارتخانه‌های مربوط اطلاع می‌دهیم در این مناطق تابلوی شنا ممنوع نصب کنند، اما اگر مسئولان وزارت نیرو بخواهند درخصوص سدها برنامه‌ریزی کنند تا از این طریق برایشان درآمدزایی هم بشود، می‌توانند محل‌هایی را برای ورزش‌های آبی تدارک ببینند؛ البته اگر از نظر بهداشتی منعی نداشته باشد. ولی
شنا کردن در رودخانه در هر شرایطی ممنوع است و کسی نباید این کار را بکند. در رودخانه آب جریان دارد و شنا کردن در آب‌های روان بیشترین خطر را دارد به‌طوری که بیشترین قربانیان غرق‌شدگی مربوط به رودخانه‌هاست. پشت سدها هم عمق آب مشخص نیست و هر لحظه امکان دارد زیر پای فرد خالی شود.

مینا فرجی / تپش (ضمیمه چهارشنبه روزنامه جام جم)