شاهنامه آخرش چند؟

می‌گویند مردم سرزمین‌هایی که توسط سپاه اسلام فتح شد، با از دست دادن زبانشان در اعراب استحاله شدند، به گونه‌ای که امروزه مردم مصر را با تمدن 4000 ساله‌شان عرب می‌خوانند. در این میان ایران و ایرانی با زنده نگه داشتن زبان پارسی بر پایه دین مبین اسلام، تمدنی ساخت که دنیای اسلام را به اوج و شکوه خود رساند، تمدنی که امروزه ایرانی ـ اسلامی‌اش می‌نامند.

اما شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی، تا چه اندازه مورد توجه ما ایرانیان است؟ شاید بهترین جا برای قضاوت در این باره، نمایشگاه کتاب باشد که کم‌کم به روزهای پایانی خود می‌رسد. با گشت و‌ گذاری در میان غرفه‌های ناشران عمومی، می‌توان به چشم دید که بیش از یک‌پنجم این ناشران در غرفه خود شاهنامه را برای فروش در معرض دید عموم مردم قرار داده‌اند، حتی اگر این شاهنامه خودشان را از نشر دیگری به عاریت گرفته باشند. اما برای خرید یک جلد شاهنامه چقدر باید هزینه کرد؟ بستگی به جیبتان دارد. با 20 هزار تومان یک شاهنامه ساده و معمولی به خانه می‌برید و با 2 میلیون تومان یک شاهنامه نفیس و اعلا.

اگر می‌خواهید از نمایشگاه کتاب یک جلد شاهنامه ساده به سوغات ببرید، بین 20 تا 100 هزار تومان هزینه کنید. هرچند قیمت پشت جلد این شاهنامه‌ها که اکثرا نسخه مسکو را سرلوحه خود قرار داده‌اند، از 40 هزار تومان شروع می‌شود. به هر حال نمایشگاه است و شاهنامه را با تخفیف 20 تا 50 درصدی می‌توان تهیه کرد. وقتی از ناشری که شاهنامه را با 50 درصد تخفیف عرضه می‌کند، پرسیدم: «چگونه در این اوضاع نابسامان نشر چنین تخفیفی می‌دهید، مگر به مالتان آتش زده‌اید؟» پاسخ می‌دهند: «کتاب را با چنین قیمتی دست توزیع‌کننده می‌دهند و با همین قیمت آن را در نمایشگاه به صورت مستقیم به فروش می‌رسانند.»

اما چرا قیمت این شاهنامه‌های معمولی متغیر است؟ این مسأله باز به ویژگی‌های آنها برمی‌گردد. با تورق این شاهنامه‌ها متوجه می‌شوید که در برخی چند صفحه کاغذ گلاسه آثار مینیاتور وجود دارد، برخی دارای شرح و تفسیر مختصری هستند و برخی دیگر پیوست‌هایی چون واژه‌نامه دارند. برخی در یک مجلد منتشر شده‌اند و برخی دیگر در 2 مجلد عرضه شده‌اند. برخی از این شاهنامه‌ها همراه با قاب به مشتری تحویل داده می‌شوند.

این از شاهنامه‌های ساده، اما آن‌قدر نزد ما ایرانیان از عظمت و شکوه شاهنامه گفته‌اند که همواره آن را به صورت یک کتاب نفیس و زیبا تصور می‌کنیم. با وجود این، تعداد ناشرانی که شاهنامه‌های نفیس و اعلا چاپ می‌‌کنند کمتر از انگشتان 2 دست است. در نمایشگاه کتاب که این‌گونه به نظر می‌رسد. اما قیمت یک شاهنامه نفیس چند است؟ ناقابل! بین 100 هزار تا 2.5 میلیون تومان. به غرفه بیشتر ناشرانی که شاهنامه یا آثار نفیس منتشر می‌کنند سر می‌زنیم. کارگاه فیلم و گرافیک سپاس که تنها در انتشار نسخه‌های نفیس فعال است، 2 نسخه شاهنامه دارد؛ یکی 200 هزار تومان و دیگری 105 هزار تومان. جلد هر دو زیباست. حسین طایفه، مدیر فروش غرفه می‌گوید طرح جلد این آثار به ثبت کتابخانه ملی نیز رسیده است. درباره بازخورد این نسخه‌های نفیس بین مخاطبان می‌پرسم. طایفه با بیان این‌که این آثار مشتری خودش را داد، از فروش آنها ابراز رضایت می‌کند. به گفته او، علاوه بر افراد حقیقی، سازمان‌ها و نهادها از مشتریان این نسخ‌های نفیس هستند که به عنوان هدیه از آن استفاده می‌کنند.

خانه فرهنگ و هنر گویا با بیش از 30 سال سابقه از دیگر ناشران فعال در عرصه کتب نفیس است. این ناشر چند نوع شاهنامه نفیس دارد که نگارگری همه آنها به عهده حجت‌الله شکیبا بوده است. داستان‌های شاهنامه در قطع سلطانی و با جلد چرم و قاب بازشو، با قیمت پشت جلد یک میلیون و 300 هزار تومان یکی از آنهاست. این ناشر قطع رحلی همین شاهنامه را 50 هزار تومان ارزان‌تر به فروش می‌رساند. قطع‌های سلطانی و رحلی شاهنامه با جلد کنفی و قاب بازشو 550 هزار تومان قیمت دارد. خانه فرهنگ و هنر گویا 2 شاهنامه با نگارگری محمدباقر آقامیری نیز دارد که قطع رحلی با قاب بازشو آن را 550 هزار تومان قیمت زده و قطع رحلی‌ با جلد طرح چرم و قاب بازشو را 650 هزار تومان و قطع وزیری را 180 هزار تومان قیمت‌گذاری کرده است. اگر برای خرید شاهنامه نمی‌توانید تا این اندازه از جیبتان مایه بگذارید، این ناشر شاهنامه‌های دیگری نیز دارد با جلد گالینگور و قاب کشویی که در قطع‌های مختلف از 25 هزار تومان تا 70 هزار تومان فی می‌خورد.

انتشارات پیام عدالت هم که دستی در عرضه آثار نفیس دارد، چند مدل شاهنامه چاپ کرده است. حمید هادی مسئول فروش غرفه این انتشارات می‌گوید: «ما آثارمان را با40 درصد تخفیف در نمایشگاه به مخاطبان ارائه می‌کنیم، یعنی با قیمتی که به پخش تحویل می‌دهیم.»

یک مدل از شاهنامه‌های این ناشر بر کاغذ معطر منتشر شده که 400 هزار تومان قیمت دارد. شاهنامه‌های دیگر پیام عدالت روی کاغذ گلاسه منتشر شده است که جلد چرم منبت‌‌کاری آن 450 هزار تومان قیمت دارد و جلد معمولی آن 250 هزار تومان.هادی درباره تعداد تیراژ این نسخه‌ها می‌گوید: «ما سالی 15 هزار تیراژ شاهنامه داریم. البته کمترین شمارگان آثار علوم قرآنی ما 100 هزار نسخه است.» او اشاره می‌کند که 3 ماه پیش 5000 شاهنامه منتشر کردیم و قرار است بزودی 5000 نسخه دیگر به زیور طبع بیاراییم. به گفته او، این ناشر در آینده نزدیک 2 نوع شاهنامه جدید به بازار عرضه خواهد کرد.

اما گران‌ترین شاهنامه‌ها متعلق به انتشارات کلهر و یساولی است. انتشارات یساولی شاهنامه‌ای منشتر کرده که 5/2 میلیون تومان قیمت دارد و در نمایشگاه با 20 درصد تخفیف آن را به فروش می‌رساند. یکی از فروشندگان غرفه این انتشارات می‌گوید تاکنون بیش از 15 نسخه از این شاهنامه را در نمایشگاه به فروش رسانده است. البته او اشاره می‌کند که این نسخه‌های نفیس در خارج از کشور نیز فروش دارد و کلکسیون‌دارها از مشتریان پر و پا قرص این آثار هستند.

انتشارات کلهر که به گفته مسئول غرفه‌اش شاهنامه منتخب یونسکو را عرضه می‌کند، شاهنامه‌ای دارد که آن را با قیمت 2 میلیون و 150 هزار تومان به فروش می‌رساند. این شاهنامه با مقدمه محمدعلی اسلامی‌ندوشن و خوشنویسی غلامحسین امیرخانی و رسول مرادی و نگارگری حمدالله کتال به عنوان اثر برگزیده جشنواره صنعت چاپ سال 92 انتخاب شده است. البته به گفته مسئول غرفه انتشارات کلهر 1100 نسخه این شاهنامه که جلد چرم طبیعی دارد، در طول یک سال گذشته تمام شده است. به هر حال، فردا روز بزرگداشت فردوسی است. اگر در خانه شاهنامه ندارید، الان وقتش است.

کمیل انتظاری / گروه فرهنگ و هنر