اعتدال در تولی و تبری

واژه‌ها راه ارتباط ما با دیگرانند. ما از طریق واژگان، مقصود خود را به دیگران منتقل می‌کنیم، اما همین واژگان گاه در انتقال مقصود ما به دیگران ناتوانند. گاهی مخاطبان و گاه خود ما مسئول این ناتوانی هستیم؛ چراکه رساندن مقصود به واسطه واژگان نیازمند توضیح، تبیین و تحلیل است. بت‌واره کردن واژگان و شعارسازی به واسطه آنها، بدون این که آنها را مبتنی بر شعور و آگاهی سازیم، می‌تواند زمینه سوءتفاهم و گمراهی و انحراف را ایجاد کند. این مساله یکی از معضلاتی است که هرازگاهی گفتمان‌های حاکم بر برهه‌های مختلف حیات سیاسی کشور به آن دچار می‌شوند. گفتمان امروز کشور، اعتدال است، اما این واژه به چه معناست و چه برداشت‌های درست و نادرستی از این واژه صورت می‌گیرد؟

برداشت‌های نادرست از یک گفتمان بویژه در بزنگاه اتفاقات خاص و حساسی که برای کشور و مردم رخ می‌دهند، خودنمایی می‌کنند. در هفته‌های اخیر، مساله مناسبات ایران با برخی کشورهای همسایه، به خاطر وقایع خاصی توجه‌های داخلی و خارجی را به خود معطوف کرده است. کشور ما در روزهای گذشته شاهد دو گونه توهین بوده است؛ اولی مربوط می‌شود به موضعگیری‌های سران برخی کشورهای همسایه و اتهام بی‌اساس مداخله ایران در منطقه و متهم کردن دولت به زیاده‌خواهی در برخی کشورها. در نتیجه این اتهام‌زنی‌ها، حمله عربستان به کشور یمن و تضعیف شیعیان این کشور، به نوعی تعرض و دهن‌کجی به دولت ایران محسوب می‌شود. تعرض دوم مربوط به حادثه اخیر فرودگاه عربستان و جسارت دو نفر از ماموران به دو نوجوان ایرانی است که می‌توان آن را با توجه به غیرت و حساسیت ملت ایران به این گونه مسائل، تعرض به ملت نامید.

در ارتباط با این دو رویداد، موضعگیری‌های متفاوتی صورت گرفته است، از آرام‌ترین و سهل‌گیرترین موضعگیری‌ها تا شدیدترین و تندترین آنها، اما کدام موضعگیری واقعا موضعگیری صحیح و از موضع اعتدال است؟ آیا اعتدال اقتضا می‌کند نسبت به دو رویداد مذکور هیچ عکس‌العمل شدیدی صورت نگیرد؟ تفاوت موضعگیری اعتدال محور با موضعگیری افراطی در مورد دو رویداد مذکور چیست؟ حضرت امیرالمومنین علی(ع) می‌فرمایند: «خیر الامور اوسطها»، اما چگونه باید حد وسط را تشخیص دهیم و به افراط و تفریط دچار نشویم؟ در دین اسلام تساهل و سهل‌گیری در برابر ظالم، عین ظلم است. اگر فرد یا افرادی به ما یا دیگران آشکارا ظلم و تعدی کردند، باید با ظلم آنها برخورد کرد و نباید اجازه داد ظالم برای تعدی‌های بعدی احساس امنیت کند. بنابراین هیچ ایرانی مسلمانی نمی‌تواند بپذیرد اگر دولت و ملت ایران مورد تعرض و دهن‌کجی دیگری قرار گرفتند، این تعدی بدون واکنش باقی بماند و انفعال در برابر تعدی‌های اینچنینی، به بهانه رعایت اعتدال و پرهیز از افراط‌گرایی بی‌معناست.

اما از سوی دیگر واکنش‌های احساسی و افراطی‌ نیز در برابر این رویدادها صورت گرفته است که هیچ سازگاری‌ با غیرت دینی ما ندارند. یکی از مهم‌ترین اموری که شایان توجه است، پرهیز از احیای گرایش‌های نژادپرستانه است. اقتضای غیرت دینی اعتراض و مقابله با افرادی است که به ما یا هموطنان ما یا همکیشان ما یا همنوعان ما ظلمی روا داشته‌اند، اما نباید به بهانه مقابله و برخورد با ظالمان، نژاد آنها را مورد اتهام قرار داد و آنها را متهم به بدذاتی کرد. این مساله نه شرعی است و نه اخلاقی و نه عقلانی.

اتهام‌های نژادپرستانه خلاف شرع است و در دین مبین اسلام نژادها نزد خداوند بر یکدیگر شرافت ندارند و قرآن کریم می‌فرماید: «ای مردم ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست. بی‏تردید خداوند دانای آگاه است.» (حجرات‌/ ‌13)

همچنین اتهام‌های نژادپرستانه خلاف اخلاق است، چراکه براساس دستورات اخلاقی، همه انسان‌ها دارای شأن اخلاقی هستند و باید به انسانیت آنها احترام نهاد. هر انسانی ذاتا و فطرتا بی‌گناه است و هیچ شرارتی از راه نژاد به افراد منتقل نمی‌شود. همچنین اتهام‌های نژادپرستانه خلاف عقل است، چراکه اگر ما در برابر ظلم ظالمان، نژاد آنها را مورد اتهام قرار دهیم، خودمان در معرض سوءظن قرار می‌گیریم و از جایگاه مظلوم به جایگاه ظالم منتقل می‌شویم.

تولی و تبری از ارزش‌ها و فروع دین اسلام است و دشمنی و مبارزه با ظلم شایسته و پسندیده هر انسان اخلاقی و معنوی است، اما دشمنی کردن و دوستی کردن با هر چیز ممکن است از مسیر اعتدال خارج شود. توجه به ارزش‌های اخلاقی و دینی، مسیر دشمنی‌ها و دوستی‌ها را برای ما روشن خواهد کرد.