شکوه اخلاق‌گرایی یک مرد

نمایشنامه پرومته در زنجیر نوشته اشیل، 468 سال پیش از میلاد مسیح به عنوان قدیمی‌ترین نمایشنامه تاریخ که به دست ما رسیده درباره قهرمانی تنهاست که آتش را برای آدمیان به زمین می‌آورد و برای این کار مجازات می‌شود؛ ادیپ، قهرمان نمایشنامه معروف ادیپ شهریار نوشته سوفوکل در برابر تقدیری که رقم خورده و مردمی که شهریار آنهاست، به سبب تقدیری که برایش رقم خورده تنها می‌ماند؛ چندین قرن بعد از یونان باستان، هملت قهرمان معروف شکسپیر در تنهایی مطلق به سر می‌برد و حتی مادرش او را تنها می‌گذارد؛ چند قرن بعد در نمایشنامه دشمن مردم نوشته هنریک ایبسن دکتر استوکمان پای حقیقت می‌ماند اما متهم می‌شود و در این اتهام هیچ کس یاور او نمی‌ماند جز خودش، نورا در نمایشنامه خانه عروسک نوشته دیگر ایبسن برای آرمان خود، برای حقایق بزرگی که کشف کرده، مجبور است در تنهایی خانه خود را ترک کند و... این قهرمان‌ها همین‌طور تا امروز ادامه دارند.

سر توماس مور، مرد اخلاق و قانون، مردی که قانون را همچون معبری برای امنیت و اخلاق را یگانه آرمان می‌بیند، در برابر همه مدعیان، در مقابل همگان از شاه هنری و ملازمانش گرفته تا دوست قدیمی خود طرف حقیقت می‌ماند. او تنها می‌ماند اما از آرمان خود دست نمی‌شوید و اصولش را رها نمی‌کند، سکوت می‌کند و در این سکوتی که در جهت نه گفتن به قدرت است و پشت کردن حقیقت می‌میرد.

نمایشنامه مردی برای تمام فصول نوشته رابرت بولت یکی از نمایشنامه‌های معروف و بسیار جذابی است که از دیالوگ‌های به یادماندنی سرشار است. امکان ندارد با خواندن این نمایشنامه یا دیدن فیلم بسیار خوب فرد زینه‌مان بر اساس این نمایشنامه، جملات زیادی از دیالوگ‌ها به یاد نماند. سر توماس مور که یک شخصیت واقعی در تاریخ است و کتاب آرمانشهر او (که ترجمه خوبی هم به فارسی دارد) هنوز کتابی مرجع و مهم در اندیشه سیاسی محسوب می‌شود، در نمایشنامه رابرت بولت انسانی با حرف‌های حکمت‌آموز، فرهیخته و خیرخواه است که با متر و معیار اخلاق قدرت را می‌پذیرد و حاضر به هرگونه مصالحه و توافق هست. بسیاری از جملات او جملات مسیح هم است که به تناوب توسط او در شرایطی مشابه به کار می‌رود.

این نمایشنامه مدتی است در تالار وحدت به عنوان اولین کارگردانی بهمن فرمان‌آرا روی صحنه است. در اجرا کارگردان تلاش کرده کمترین تغییری در متن ایجاد نکند و لذت آن را برای مخاطب زنده نگه دارد، بازی پخته و کنترل شده رضا کیانیان در نقش توماس مور ستایش‌برانگیز است. دیدن این نمایش با وجود زمان طولانی و ضعف‌هایی که در ریتم دارد، در هر حال تجربه‌ای دلپذیر از اجرا شدن یکی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین متن‌های تاریخ تئاتر جهان با کیفیتی مناسب در ایران است که خود لذت کمی نیست.