سیمین زراندود

این نقش مایه‌های تزیینی با بن مایه‌‌های تمثیلی بیانگر دیدگاه‌های اجتماعی ‌ـ ‌مذهبی ایرانیان و زرتشتیان ساسانی است. نقش‌هایی مانند ماهی، مرغابی، قوچ بالداری که قسمت قدامی آن به شکل باله ماهی است و نیز صحنه صید ماهی و حضور انسان‌های بالدار در لابه‌لای تصاویر به گونه‌ای روایتگر داستانی اسطوره‌ای هستند. پیشینه نقش ماهی که به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد بتدریج با فرم دوکی شکل و ساده در هزاره‌های بعدی زینت‌بخش آثار گوناگون شد. این موجود که با حرکات زیبایش پیام‌آور دنیای اسرارآمیز آب‌ها بود، دیری نپایید که در مقام نمادی از آب با رمز و راز باران و تازگی پیوند خورده و نشانه‌ای از برکت و باروری شد.

در سرزمین کم‌آب ایران زمین آرزوی آب با نماد ماهی بر کوزه‌ها نقش بسته، و آرزوی برکت و روزی را برای صاحبش طلب می‌کرد. ماهی در نقش نماد آب با ایزد بانوی آب‌ها یعنی آناهیتا همراه شد و در مقام مظهری از برکت و باروری به نقش مقدس تبدیل شد و در دین زرتشت در دریای اسطوره‌ای فراخکرت نقش نگاهبان ریشه‌های درخت زندگی را به عهده گرفت.

صید ماهی از دوره هخامنشی اهمیتی بسیار زیاد داشت. به گفته مورخان یونانی انواع ماهی از خلیج‌فارس و دجله صید می‌شد و به صورت خشک یا شوریده درون خمره به نقاط دوردست حمل می‌شد. همچنین مقداری از خراج مصر به صورت ماهی صید شده به امپراتوری هخامنشی ارسال می‌شد.

برخی از نقوش حیوانی مانند ماهی و قوچ ارتباطی تنگاتنگ با نجوم و صورت‌های فلکی پیدا می‌کنند. این نقوش در حقیقت با آسمان ارتباط ندارند و مفاهیمی هستند که از سوی زمینی‌ها به آسمان نسبت داده شده است. نقش یگانه ماهی به معنی زایش و بازایی است. جهش و پرش ماهی‌ها می‌توانست عاملی برای سوق دادن مفهوم این جانور به سوی حرکت بالارونده از عنصر آب به سمت عنصر نور و روشنایی باشد. نقش قوچ نمادی رمزگونه از باروری، دلاوری، پیروزی و شاخ آن سمبل آفرینش و نمادی از پرتوی نور خورشید، دانایی، رام کردن، صلح، محافظت، نیرومندی و وقار بوده که هنرمند با تابیدن هنرمندانه آن سعی در تحکیم این تصور و القای آفرینش و باروری و نیرومندی آن به بیننده داشته است.

اینگونه است که چنین ظروفی دربر گیرنده داستان‌هایی اساطیری از باورهای ایرانیان شدند و این نقوش را تا امروز در دل خود نگاه داشتند تا نسل به نسل روایتگر داستان‌های گذشتگان باشد.

معصومه دیودار / جام‌جم