دغدغه‌های یک پدیده جدید

یکی از این کسب و کارها انتشارات و کتاب است که چندسالی است تلاش می‌کند راه خود را به گوشی‌های تلفن همراه ایرانی‌ها باز کند. وجود گوشی‌های هوشمند آن هم در تعداد بالا و راه‌اندازی اینترنت پرسرعت تلفن همراه، بستر مناسبی را برای ورود چنین پدیده‌ای به ایران باز کرده است. از همین رو، نشر الکترونیک در جامعه فرهنگی ایران به پدیده‌ای مهم و قابل توجه تبدیل و مانند هر رویداد تازه‌ای با حرف و حدیث‌ها و مخالفان و موافقان جدیدی روبه‌رو شده است. براین اساس چندی پیش همایشی با نام «نشر الکترونیک؛ رویکردها و مسائل» به همت اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران (ادکا) بیست و یکم آبان در سالن علامه امینی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد که نظر ناشران، نویسندگان و کتاب‌دوست‌های زیادی را به خود جلب کرد. این همایش که با معرفی یک فروشگاه آنلاین کتاب همراه شده بود ابتدا با نشستی بین ناشران الکترونیک، ناشران کتاب‌های چاپی، نویسندگان و مسئولان برگزار شد و در این نشست فواید و نواقص ورود نشر الکترونیک به ایران مورد بررسی قرار گرفت.

دغدغه‌های فروش

از بزرگ‌ترین مشکلات پیش روی نشر الکترونیک در ایران باید به دغدغه‌های فروش، قیمت‌گذاری، حقوق مشتری و تقسیم ارزش کتاب بین ناشر، نویسنده و پایگاه فروش الکترونیکی اشاره کرد. برای مثال قوانین بدرستی تعریف نشده مالیاتی برای کسب و کار آنلاین، اجازه عقد قراردادهای منسجم و بی‌چون و چرا را نمی‌دهد. از طرف دیگر، مشتری نیز حاضر نیست برای یک نسخه الکترونیکی کتاب قیمتی برابر با قیمت چاپی آن پرداخت کند. ناشر و نویسنده نیز علاوه بر آن که باید نفر سومی را به مراودات مالی خود وارد کنند، باید ساز و کار جدیدی در تعهدات مالی‌شان در نظر بگیرند. تمام اینها باعث می‌شود معادله مالی نشر الکترونیک به یک گره بزرگ تبدیل شود. امنیت فایل‌های کتاب‌ها نیز دغدغه دیگر ناشر و نویسنده محسوب می‌شود. از آنجا که هنوز بحث امنیتی کتابفروشی‌های آنلاین چندان در ایران مورد بررسی و آزمایش قرار نگرفته، این نگرانی بین ناشران و نویسندگان وجود دارد که نسخه‌های الکترونیک کتاب‌هایشان دزدیده شود و به صورت غیرقانونی و بدون در نظر گرفتن حق ناشر در اختیار افراد قرار گیرد. این سیستم مالی و امنیتی تعریف نشده و غیرمطمئن باعث می‌شود ناشران کتاب‌های غیرچاپی بیش از پیش نسبت به این پدیده نوظهور جبهه‌گیری کنند.

ناشران مخالف، نویسندگان موافق

در نشست ناشران همایش نشر الکترونیک، ‌بیشتر بحث‌ها پیرامون مشکلات ورود به این تجارت آنلاین صورت گرفت و بیشتر ناشران با ورود چنین پدیده‌ای به بازار کتاب ایران مخالف بودند. دلیل مخالفت این ناشران، مشخص نبودن مراودات مالی و از طرفی نارضایتی از ورود یک رقیب تازه به بازار کتابفروشی، این پدیده را بیشتر به یک تهدید تبدیل کرده است تا فرصت. از طرفی دیگر وجود نسخه‌های مختلف از یک کتاب در چاپ‌های مختلف باعث می‌شود قیمتگذاری برای کتاب‌ها نیز با دردسر بزرگی همراه شود. این مساله که از طرف یکی از ناشران بیان شد، اشاره به این داشت که به‌طور مثال یک کتاب در سری چاپ اولش 300 صفحه بوده اما در نسخه‌های بعدی، حال به‌دلایل مختلف مانند نظرات وزارت ارشاد یا تفاوت در قطع و کاغذ در تعداد صفحه کمتری مانند 200 صفحه منتشر شده است. این مساله باعث می‌شود ناشر الکترونیک در قیمتگذاری با مشکل روبه‌رو شود و در طرف مقابل مشتری نیز با سردرگمی مواجه شود و نتواند به محصول مورد نظر خود برسد. اما نویسندگان حاضر در این همایش نظر متفاوتی نسبت به ناشران داشتند و وجود نشر الکترونیک را در ایران خوش‌یمن و لازم می‌دانستند. در بخشی از این نشست مصطفی رحماندوست، شاعر و نویسنده کودکان، ورود نشر الکترونیک به ایران را یک حرکت رو به جلو عنوان کرد و اعتقاد داشت چه ناشران بخواهند و چه نه این پدیده راه خودش را به بازار کتاب ایران باز خواهد کرد و در نهایت این امر به کتاب و کتابخوانی ایران کمک می‌کند. بازار کتاب ایران به هیچ وجه اشباع شده نیست که رقیبی بتواند آن را تهدید کند. علاوه بر این نشر الکترونیک با توجه به این که قشر جوان را بیشتر از دیگران مورد هدف قرار می‌دهد، می‌تواند گروه بالقوه‌ای از مخاطبان را به کتاب جذب کند.

پتانسیل نادیده شده

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد نشر الکترونیک استفاده از پتانسیل‌هایی است که این نوع کتاب‌ها نسبت به کتاب‌های چاپی دارند. قابلیت‌های تعاملی، در کنار ویژگی‌های چند رسانه‌ای از اتفاقاتی است که فقط در کتاب‌های الکترونیکی قابل اجراست و کتاب‌های چاپی توانایی پوشش چنین امکاناتی را ندارد. این کتاب‌های الکترونیک بیشتر با فرمت Epub عرضه می‌شود که قابلیت پشتیبانی از چند رسانه‌ای‌ها مانند ویدئو، موسیقی، فایل صوتی و لینک‌های اینترنتی را دارد. این پتانسیل از طرف ناشران چاپی کمتر دیده شده و در صورت تعامل درست نه‌تنها تهدیدی برای این نشر محسوب نمی‌شود بلکه می‌تواند به افزایش جذابیت این نوع نشر کمک کند. انتشار کتاب‌هایی با دو نسخه چاپی و الکترونیک که در نسخه الکترونیک آن فایل‌های چند رسانه‌ای نیز ضمیمه شده باشد، می‌تواند برای علاقه‌مندان آن بسیار وسوسه‌انگیز باشد. نبود نور، رنگ و صدا در کتاب‌های کاغذی نقطه ضعفی است که شاید در عصر جدید بیشتر از قبل احساس می‌شود. همین موضوع به نوعی می‌تواند عامل اصلی دوری نسل جدید از کتاب و کتابخوانی باشد. استفاده درست از پتانسیل‌های چندرسانه‌ای با استفاده از قابلیت‌هایی که نشر الکترونیک و کتاب‌های Epub در اختیار ناشران قرار می‌دهد، می‌تواند براحتی این خلأ را برطرف کند.

جایی برای ناشران مستقل

ناشران مستقل (Independent publishers) یا ناشران شخصی (personal publishers) در ایران نیز مانند بسیاری از جاهای دیگر جهان جزو دغدغه‌های اصلی جامعه فرهنگی و کتاب محسوب می‌شود، اما ورود نشر الکترونیک می‌تواند براحتی سنگ بزرگی را از جلوی پای این قشر از نویسندگان و ناشران برای ارائه کتاب‌های خود بردارد. این یکی دیگر از مسائلی بود که در این همایش به آن پرداخته شد و به نظر می‌رسد نشر الکترونیک در ایران، توجه زیادی به ناشران و نویسند‌گان شخصی و مستقل می‌کند و این افراد می‌توانند در بستری جدید به‌دنبال راهی برای ارتباط با مخاطبان و خوانندگان خود باشند؛ راهی که از طریق آن نویسنده بدون دردسر پیدا کردن ناشر یا در نظر گرفتن قیمت کاغذ بتواند کتاب خود را منتشر کند.

تاقچه؛ کتابفروشی آنلاین

در حاشیه اختتامیه همایش نشر الکترونیک از نرم‌افزار بومی کتابفروشی و کتابخوان الکترونیک «تاقچه» رونمایی شد؛ حاشیه‌ای که حتی بیشتر از متن به آن پرداخته شد. این اپلیکیشن با هدف ترویج قانونی نشر الکترونیک راه افتاده و با عقد قرارداد با ناشران به نشر کتاب‌ها می‌پردازد. رابط کاربری آشنا و آسان بودن خرید از این فروشگاه آنلاین از ویژگی‌های اصلی این اپلیکیشن است. اکنون مجموعه کتاب‌های مندرج در این فروشگاه چندان جامع نیست و افزوده شدن کتاب‌های جدید منوط به همسو شدن ناشرانی است که هنوز نسبت به این پدیده نوظهور جبهه دارند. اپلیکیشن تاقچه که برای هر دو سیستم‌عامل محبوب تلفن‌های همراه یعنی آی‌او‌اس و اندروید ارائه شده است، در دستگاه‌های اندرویدی عملکرد بی‌نقصی دارد و کاربران می‌توانند از همان وبسایت تاقچه یا فروشگاه نرم‌افزاری مایکت، نسخه اندرویدی تاقچه را دریافت کنند. برای آی‌او‌اس داستان جور دیگری است و نصب این نرم‌افزار با دردسرهایی همراه است. پس از نصب این نرم‌افزار روی گوشی‌تان ابتدا باید یک حساب کاربری برای خود بسازید، حساب کاربری‌ای که به‌صورت آنلاین و از نسخه سایتی تاقچه قابل دسترسی و استفاده است. پس از آن شما با ویترین اصلی تاقچه روبه‌رو می‌شوید که حاوی مجموعه‌ای از کتاب‌های منتخب است.

اگر دنبال ژانر خاصی از کتاب‌ها می‌گردید، می‌توانید به بخش دسته‌بندی بروید و از میان ژانرهای مختلفی مانند ادبیات، روانشناسی، مذهب و... کتاب مورد نظر خود را پیدا کنید. همچنین بخش جستجو نیز می‌تواند به شما کمک کند که البته عملکرد چندان مناسبی ندارد. بعد از پیدا کردن کتاب مورد علاقه خود، تاقچه این امکان را در اختیارتان قرار می دهد تا پیش‌نمایشی از آن را ملاحظه کنید و در صورت مورد پسند بودن به خرید آن اقدام کنید. همچنین می‌توانید کتابخانه شخصی‌ای از کتاب‌هایی را که خریده‌اید تشکیل دهید و به صورت آفلاین آنها را مطالعه کنید.

این نرم‌افزار قابلیت پشتیبانی از دو فرمت Pdf و Epub را دارد، اما نقص‌هایی مانند نبودن این اپلیکیشن در فروشگاه‌های رسمی اندروید و اپل مانند اپ‌استور و گوگل پلی و همچنین تاخیرهای طولانی در ارسال ایمیل فعالسازی در همان مرحله اولیه ثبت‌نام می‌تواند خیلی از کاربران را از استفاده از این اپلیکیشن دلسرد کند. برای دریافت این اپلیکیشن می‌توانید به وبگاه taaghche.ir سربزنید. در این وبگاه به غیر از کاربران، بخشی هم برای ناشران تعریف شده است تا بتوانند از همان جا برای ارائه کتاب‌ها و ثبت قراردادهای خود اقدام کنند.

آرش جهانگیری ‌/‌ جام‌جم