زمانی که دسامبر سال گذشته برای تهیه گزارشی درخصوص دیپلماسی هسته‌ای جدید بین تهران و واشنگتن به تهران رفته بودم با موضوعی متفاوت مواجه شدم. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در گفت‌وگویی با من درباره ظهور گروه خطرناکی که منشأ آن در عراق بوده است، هشدار داد.
گروهی که چندان از سوی دیگر نقاط دنیا مورد توجه قرار نگرفته و از پایگاه‌هایش در سوریه عملیات خودش را انجام می‌دهد و با دارا بودن برخی جنبه‌های جذب‌کننده فرقه‌ای، آشکارا سعی در بازگشت به عراق دارد. او به من گفت: «این گروه ـ داعش ـ در بغداد بیش از دمشق دست به کشتار زده است. اینها گروه‌های بسیار خطرناکی هستند که نیازمند برخی اقدامات اصلاحی هستیم تا مانع گسترش آنها به دیگر بخش‌های منطقه شویم. همچنین اکنون نیازمند یک کار جمعی برای جلوگیری از گسترش تنش‌ها و خشونت‌های فرقه‌ای در منطقه هستیم و این به نفع همه کشورهای موثر و درگیر در بحران سوریه است که به تسهیل راه‌حل این بحران کمک کنند که البته ایران یکی از این کشورهاست.»
یک ماه بعد در کنفرانس بین‌المللی که با حضور نزدیک به 40 کشور برای پایان دادن به بحران جنگ شهری در سوریه برگزار می‌شد از دعوت ایران اجتناب شد. تهران معتقد بود که می‌تواند به عنوان یک واسطه برای حکومت جدید در سوریه کمک کند همان‌گونه که سال 2001 برای افغانستان بعد از طالبان عمل کرد. ایران راه‌حلی چهارمنظوره ارائه کرد که شامل آتش‌بس و انتخابات دموکراتیک زیرنظر سازمان ملل بود که البته اجازه می‌داد خود بشاراسد نیز برای بقا در سمت خود وارد کارزار انتخاباتی شود. به هر حال، شرکت‌کنندگان در کنفرانس این طرح را رد کردند و از ایران دعوت نشد که این در واقع بازتاب رقابت‌ها و تنش‌ها بین کشورهای منطقه بود. همچنین پیوندهای عمیق و طولانی بین ایران و سوریه نیز بر بی‌اعتمادی موجود می‌افزود. این ابتکار دیپلماتیک که سعی می‌کرد نمایندگان دولت سوریه و مخالفان مورد حمایت غرب را به یکدیگر نزدیک کند، بسرعت با شکست مواجه شد و در آن میان گروه داعش در ضدیت، هم با دولت اسد و هم مخالفان میانه‌رو میداندار شد و در ماه ژوئن مردان مسلح این گروه از مرزها عبور کردند و به عراق بازگشتند.
در هفته‌های اخیر، تلاش دیگری در پاریس برای برقراری صلح در عراق انجام شد و کشورهای زیادی در آن شرکت کردند. این‌بار نیز ایران بیشتر به خاطر فشارهای عربستان و امارات به این کنفرانس دعوت نشد. ایران اینگونه استدلال می‌کرد که از اشتباهات و محاسبات نادرست دیگران در ایجاد یک بحران در منطقه متحمل خساراتی شده است. هفته گذشته در نیویورک، پیش از آغاز به کار نشست مجمع عمومی سازمان ملل، ظریف در شورای روابط خارجی اینگونه اظهار کرد: «آمریکا مدت‌ها پس از آن‌که این تهدیدها شروع شد به آنها پاسخ داد. ایران به کنفرانس پاریس دعوت نشد، کنفرانسی که من آن را ائتلاف توبه‌کاران می‌نامم. زیرا در واقع، بیشتر شرکت‌کنندگان در آن، کم و بیش و به طرق گوناگون در پیدایش و گسترش داعش نقشی حمایتی داشتند. اما در انتها، فرانکشتاین پدید آمده سعی در نابود کردن پدیدآورندگانش دارد.»
ظریف معتقد است آمریکا مقصر اصلی در این قضیه است، زیرا عراق پیش از دخالت خارجی آمریکا در سال 2003 تبدیل به «آهنربای تروریسم» نشده بود. هزاران جنگجویی که به استخدام داعش درآمده‌اند نه از ایران بلکه از کشورهایی می‌آیند که در کنفرانس پاریس برای مبارزه با داعش گرد هم آمده‌اند.
با این حال، پس از یک دهه تلاش‌های ایران و آمریکا برای بیرون راندن یکدیگر از عراق، اینک هر دو کشور در یک سمت و سو قرار گرفته‌اند. ماه گذشته، واشنگتن و تهران به صورتی جداگانه به دولت عراق کمک‌های نظامی کردند. هواپیماهای آمریکایی در هشتم آگوست حملات هوایی را شروع کردند و ایران نیز مشاوره‌های نظامی را به پیشمر‌گ‌های کرد و گروه‌های شیعه ارائه کرده است.
کشورهایی که در ائتلاف به رهبری آمریکا شرکت داشته‌اند هر یک نقش خود را بازی می‌کنند، مانند فرانسه که برای اولین‌بار در حملات هوایی علیه داعش شرکت کرد، اما واقعیت آن است که این تهران و واشنگتن هستند که در منافع مشترکی که در حل این بحران دارند، می‌توانند نقشی تعیین‌کننده داشته باشند. رهبر عالی جمهوری اسلامی، آیت‌الله علی خامنه‌ای، بتازگی فاش کرد که آمریکا دست‌کم در سه نوبت در موضوع عراق، سعی در نزدیکی به ایران داشته است. وی تاکید کرد: «من مخالفت کردم، زیرا دست‌های آنها آلوده است. آمریکا دنبال بهانه‌ای برای انجام بمباران در عراق و سوریه است؛ همانند آنچه در پاکستان انجام داد یعنی بمباران هر جایی بدون داشتن مجوز.» ظریف همچنین به من گفت: «ما تردیدهای جدی درخصوص اراده و توانایی آمریکا برای انجام یک اقدام جدی علیه داعش داریم. این گروه سازمانی بسیار متحرک است و آنچنان ایستا نیست که بتوانید تنها در عراق به آن حمله کنید. ما خود را همراه مردم و دولت عراق و حکومت اقلیم کردستان برای مقابله با داعش می‌دانیم. اگر آمریکا هم بخواهد با این رویکرد وارد شود، آن بستگی به دولت عراق دارد که چگونه به همکاری با آمریکا بپردازد.»
اما مهم‌ترین نکته‌ای که ظریف بر آن تاکید دارد، این است که مبارزه با داعش صرفا نمی‌تواند با تکیه بر حملات هوایی به پیروزی منجر شود، بلکه نیازمند خشکاندن زمینه‌هایی همچون نحوه استخدام و جذب نیروها از سراسر جهان توسط داعش است. به هر حال، پیام آشکار این است که در دفعات آتی باید ایران در فرآیند مبارزه با داعش به عنوان قدرتی تاثیرگذار به رسمیت شناخته شود و شاید بر این اساس باشد که جان کری در نشست شورای امنیت، ائتلاف برای حذف داعش را در واقع اقدامی اساسا غیرنظامی قلمداد کرد که نیازمند نگاه جامع مشتمل بر تلاش‌های چندگانه است؛ تلاش‌هایی برای از بین بردن یک شبکه فراگیر از شبه‌نظامیانی که وانمود می‌کنند یک جنبش مذهبی هستند. برای این مهم، تقریبا هر کشوری در دنیا از جمله ایران می‌تواند نقشی ایفا کند.
رابین رایت - نیویورکر / مترجم: امین پاکزاد
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
۸۵ درصد مدارس کشور اتاق بهداشت ندارند | جای خالی ۱۶ هزار مربی سلامت در مدارس
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
اسرائیل در ورطه تصمیمات اشتباه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
کوه موش زایید!
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
اسرائیل به سرزمین سوخته بدل می‌شود؟
گفت و گو
یک نماینده مجلس:
پیامعملیات وعده صادق، قدرت و استقلال ایران بود
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جام‌جم»:
خطوط قرمز خود را در مذاکرات تغییر نمیدهیم
گفت‌وگوی «جام‌جم» با میثم عبدی، کارگردان نمایش رومئو و ژولیت و چند کاراکتر دیگر
فرزند زمانه خود باش
یک کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با جام جم آنلاین: