کُما...مرگ یا زندگی

متاسفانه برخی از افراد پس از رفتن به کما دچار مرگ مغزی می‌شوند و هرگز به هوش نمی‌آیند، اما این به آن معنا نیست که خروج از کما ممکن نباشد، بلکه در بسیاری موارد با رسیدگی سریع و درمان صحیح عامل زمینه‌ای کما، بازگشت به زندگی طبیعی اتفاق می‌افتد. در واقع کما حالتی از ناهوشیاری است که طی آن فرد حتی به دردناک‌ترین محرک‌های فیزیکی هم واکنشی نشان نمی‌دهد. نکته مهم آن است که برای داشتن سطح طبیعی هوشیاری، عملکرد درست نیمکره‌های مغز و ساقه مغزضروری است. حال اگر به هر علت، ساقه یا هر دو نیمکره مغز عملکرد خود را از دست بدهند، فرد دچار کما می‌شود. کما به نوبه خود، یک بیماری نیست بلکه نشانه‌ای از یک بیماری یا واکنشی به یک حادثه چون ضربه شدید به سر تلقی می‌شود.

اصلی‌ترین نگرانی در مورد کما، خارج شدن از آن است که گاهی ممکن نیست و با نزدیک شدن فرد به زندگی نباتی و بروز مرگ مغزی ، پایان حیات، تنها گزینه انتخابی تلقی می‌شود. اما خارج شدن از کما به چه عواملی بستگی دارد؟ دکتر محمد روحانی، متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب با تاکید بر این که خارج شدن یا نشدن از کما به علت آن بستگی دارد، می‌گوید: یعنی فردی که به علت افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) دچار کما شده است، در صورت تشخیص سریع و درمان بموقع به حالت کاملا طبیعی بر‌می‌گردد. همچنین اگر فردی که دچار مسمومیت دارویی شده بسرعت درمان شود و دچار عوارض افت اکسیژن مغز نشود، می‌تواند به حالت طبیعی بر گردد. این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: ولی بیمارانی که به دلیل ضایعات ساختمانی مغز دچار کما می‌شوند، مثلا به علت خونریزی ساقه مغز به کما می‌روند، اغلب وضعیت خوبی ندارند و حتی درصورت خارج شدن از کما، عوارض شدیدی نظیر زندگی نباتی یا ناتوانی شدید حرکتی و شناختی خواهند داشت.

علل کما

فرد در کما کاملا بیهوش است و با محرک‌های دردناک نیز از خواب بیدار نمی‌شود. به گفته دکتر روحانی، بسته به علت کما ممکن است اعمال رفلکسی مربوط به ساقه مغز نظیر پاسخ مردمک به نور، پلک زدن با تحریک قرنیه، حرکات چشم با حرکت دادن سر و تنفس وجود داشته باشد، ولی عملکرد سیستم قلبی ـ عروقی معمولا به صورت طبیعی وجود دارد.

این متخصص مغز و اعصاب با تاکید بر این که علل کما بسیار متنوع و وسیع است، می‌افزاید: کما ممکن است از عفونت‌های مغزی، سکته‌های مغزی، تروما (ضربه به سر) یا مسمومیت‌های دارویی نشات بگیرد. به بیان دیگر گاهی نوعی ضایعه تخریبی در ساقه مغز یا نیمکره‌های مغزی نظیر سکته مغزی، ضربه مغزی یا عفونت بافت مغز باعث کما می‌شود، اما در موارد دیگر که در ظاهر، ساختمان مغز سالم است، عملکرد سلول‌های مغزی دچار اختلال می‌شود که این حالت بسیار شایع است و معمولا به دلایلی چون مسمومیت‌های دارویی، نرسیدن اکسیژن به مغز و بسیاری از بیماری‌های داخلی نظیر نارسایی کبد، کلیه و ریه، افت شدید قند خون یا اختلالات الکترولیتی نظیر کاهش سدیم خون ایجاد می‌شود.

کما یا مرگ مغزی؟

کما با مرگ مغزی متفاوت است چرا که کما اغلب یک وضعیت گذراست. در واقع، فرد پس از مدتی بسته به علت کما به سمت وضعیت طبیعی یا شبه طبیعی، وضعیت نباتی یا مرگ مغزی می‌رود.

دکتر روحانی با اشاره به این که در مرگ مغزی تمامی اعمال قشر و ساقه مغز نظیر تنفس مختل می‌شود، توضیح می‌دهد: در چنین حالتی فقط ضربان قلب فرد وجود دارد و وی بدون دستگاه تنفس مصنوعی قادر به زندگی نیست . البته برای تشخیص مرگ مغزی در هر سنی و بسته به هر علتی معیارهای تشخیصی خاصی وجود دارد.

زندگی از نوع نباتی

زندگی نباتی، وضعیتی است که طی آن تمام اعمال مغز نظیر تکلم، مهارت انجام اعمال حرکتی، واکنش مناسب به محیط و اجرای دستورها از بین می‌رود.

به گفته دکتر روحانی طی زندگی نباتی، فرد بیدار است. یعنی حتی چشم‌هایش باز است و ممکن است خنده و گریه نیز داشته باشد، ولی هیچ گونه پاسخ هدفمندی ندارد. گرچه تنفس، عملکرد قلبی عروقی و واکنش‌های مغزی در وی وجود دارد. این افراد اغلب به علت عفونت‌های تنفسی و ادراری یا زخم‌های بستر و لخته خون در ریه‌ها (آمبولی ریه) فوت می‌کنند، ولی مواردی نیز وجود دارد که این افراد برای سال‌ها و حتی دهه‌ها با مراقبت‌های پزشکی شدید به حیات‌شان ادامه می‌دهند.

ماندن یا خروج از کما

خروج از کما بستگی به درمان علت زمینه‌ای آن دارد. تشخیص و درمان صحیح عواملی چون نارسایی کلیه، کبد، ریه یا افت قند و سدیم و بعضی از مسمومیت‌های دارویی به بازگشت فرد از کما به زندگی طبیعی منجر می‌شود.

دکتر روحانی با اشاره به این مطلب می‌گوید: در مورد بعضی از علل ساختمانی مغزی نیز گاهی با تشخیص سریع و به هنگام می‌توان شاهد خروج فرد از کما بود. البته درمان و مراقبت از بیماران کمایی نیاز به یک تیم پزشکی با تجربه و بخش مراقبت ویژه دارد که همکاری دقیق آنها می‌تواند باعث شود بیمار کمایی با حداقل عوارض از این وضع به درآید.

پونه شیرازی‌ / ‌گروه سلامت