نگاهی به برخی از آثار تاریخ ایران که زینت بخش موزههای جهان است
ایرانگردی در‌خارج از مرزها
پیشینه تاریخی ایران، فرهنگ غنی و کهن این سرزمین، حالا بیش از آن که در داخل ایران مورد توجه باشد زینت‌بخش موزههای خارج از ایران است. این داستان البته آنقدر‌ها هم بد نیست چراکه خیلی بهتر است خارج‌نشینان به جای آن که ایران را از روی رسانه‌های غربی بشناسند از قدمت و پیشینه فرهنگ ایران در موزههای کشورشان متوجه شوند.
گستردگی آثار ایران در موزههای خارج از ایران آنقدر هست که در مطلب پیش رو نگنجد. نمونه‌های معروف بسیاری هم دارد، از منشور کورش که فقط چند ماه به سرزمینش بازگشت تا اهالی ایران بتوانند از این سند ارزنده دیدن کنند گرفته تا الواح هخامنشی که توسط دانشگاه شیکاگو به گروگان گرفته شده! و البته سرستون‌های بی‌نظیر تخت جمشید که بخشی عظیم در لوور فرانسه را به خود اختصاص داده است.
در این شماره سعی کرده‌ایم نگاهی کلی به معروف‌ترین جاذبه‌های تاریخی ایران نه در سرزمین ایران، که در خارج از مرزها، داشته باشیم، هرچند این نوشته رنگ و بویی از حسرت به همراه دارد، اما آخر داستان ـ اگر بخواهیم کمی خوشبینانه نگاه کنیم ـ این است که شاید این موضوع بهتر باشد چراکه بسیاری دیگر از جاذبه‌های تاریخی ایران در این سرزمین به شرایط فاجعه‌باری افتاده‌اند و کسی رغبتی برای حفظشان ندارد، اما همین که پایشان به موزههای جهان باز شود همان حسرت دوباره جای این بی‌توجهی را می‌گیرد.
نگاه خوشبینانه‌تر این که درست است که این آثار به یغما رفته‌اند، اما حضورشان در نقاط مختلف جهان شاید بتواند در معرفی ایران به جهانیان و ترغیب گردشگران در سفر به کشورمان مفید باشد.
نگین معروف‌ترین موزه‌جهان
لوور شاید بهترین و جامع‌ترین موزه در دنیا نباشد، اما بی‌گمان معروف‌ترین موزه جهان است. در این موزه که یکی از مقاصد مهم گردشگری در فرانسه است بخشی وجود دارد که حدود 58 اثر تاریخی ایران را در خود جای داده است.
از قطعات بزرگی از سرستون‌های کاخ هخامنشیان و تخت‌جمشید گرفته تا لوح قانون حمورابی را می‌توانید در موزه لوور فرانسه بیابید. جالب این که سرستون‌های آپادانا هفت متر طول دارد و چگونگی انتقال این آثار به فرانسه هم جای تعجب دارد. این آثار در فاصله سال‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰ میلادی به این موزه منتقل شده‌اند. همچنین ظرف‌های رنگ‌آمیزی شده سفالی متعلق به نیمه دوم هزاره چهارم قبل از میلاد، سفال‌های قرن دهم پیش از میلاد، آثار برنزی قرن هشتم پیش از میلاد، تابلوهای نقاشی، مهره‌ها و مجسمه‌های کوچک دوره هخامنشیان (که از قدیمی‌ترین آثار ایرانی است) هم در این موزه نگهداری می‌شود، اما از مهم‌ترین آثار دوران هخامنشیان در موزه لوور باید به نقش یک شیر و گاو بال‌دار روی آجرهای لعابدار شوش و سرستون گاو دوسر از قصر هخامنشیان در شوش اشاره کرد؛ آثاری که نگین معروف‌ترین موزه جهان است.
قالی‌ایرانی در اتریش
در موزه هنرهای دستی اتریش هم قالی «شکارگاه» شاه عباس که برخی از کار‌شناسان آن را نفیس‌ترین قالی جهان دانسته‌اند، موجود است. قالی شکارگاه، فرشی است تمام ابریشم متعلق به اوایل قرن ۱۶ میلادی که صحنه‌ای از شکار این شاه ایرانی را ترسیم کرده است.
در موزه ایالتی تیرون این کشور هم تابلوهای متعدد نقاشی ایرانی ازجمله تابلوهای موش و گربه عبید زاکانی، نقاشی‌ها و هنر سکا‌ها (از اقوام پیشین ایرانی)، مدال‌ها، هنرهای تزئینی و... دیده می‌شود.
هنر‌ایرانی‌در‌کشور‌آفتاب‌تابان
در موزه ملی توکیو آثار هنری مختلفی از ایران شامل نقاشی، خوشنویسی، فلزکاری، کنده‌کاری، سرامیک‌سازی، خاتم‌کاری، پارچه‌های مختلف و... نگهداری می‌شود. در موزه میهوی ژاپن دو حجاری از تخت جمشید (نقش اسبان ارابه و خدمتگزار تخت جمشید) وجود دارد. نقش اسبان ارابه ادامه نقش ارابه‌ران در موزه بریتانیاست که موزه میهو سال ۱۹۸۵ آن را خریده است.
به‌نام ایران به‌کام روسیه
قالی پازیریک، قدیمی‌ترین قالی دنیاست؛ چراکه پژوهشگران آن را از دست‌بافت‌های پارت‌ها یا ماد‌ها می‌دانند و در دره پازیریک در کنار اشیای باستانی دیگری در گور یخ‌زده یکی از فرمانروایان سکایی کشف کرده‌اند، اما اگر فکر می‌کنید می‌توانید ردی از این قالی را در ایران بیابید سخت در اشتباهید و برای تماشای این قالی باید راهی روسیه شوید و سری به موزه معروف هرمیتاژ سنت‌پترزبورگ بزنید. قالی پازیریک تنها شیء گرانبهای ایرانی در روسیه نیست.
در یکی دیگر از موزههای این کشور قالی دستبافی با اشعاری از شاهنامه فردوسی وجود دارد که در بالای آن واژه «فروهر» به خط زیبایی بافته شده است. موزه هرمیتاژ اما مجموعه گرانبهایی از آثار هنری ایران را در اختیار دارد و تقریبا همه تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سلسله قاجار را پوشش می‌دهد. در موزه هرمیتاژ بجز تابلوهای نقاشی ایرانی، ظروف سفالی قبل از میلاد، آثار هنری دوره اشکانی، سکه‌های کمیاب اردشیر بابکان، سنگ‌های قیمتی حکاکی شده، مهر مخصوص مادر خسروپرویز و ظرف‌های نقره‌ای (که همه در ایران در کشفیات باستان‌شناسی پیدا شده بود)، موجود است. یک نقش برجسته سرباز هخامنشی هم البته در موزه هرمیتاژ است که گویا اهدایی دولت ایران به این موزه در سال ۱۹۳۵ میلادی است.
آثار آریایی در‌آلمان
اگر می‌خواهید محراب زرین مسجد میدان کاشان را که یکی از ظریف‌ترین محراب‌های زرین فام بوده است ببینید باید کوله بار سفر به برلین را ببندید، چراکه این محراب در موزه بزرگ این شهر قرار دارد. ظروف قلمکاری و قلم‌زده ایران از دوره نهم تا دوازدهم هجری، کاشی‌های قرون هفدهم و هجدهم و پارچه‌های دست‌دوز و زربافت ایران دوره صفوی و... در موزه پایتخت ژرمن‌هاست. همچنین قالی شاه‌عباسی که شهرت بین‌المللی دارد و نیز قطعه‌ای از بهترین پارچه‌های عهد ساسانی و مینیاتورهای بلوری ایرانی در موزه هنر کانشته و موزه گوته موجود است. در موزههای مردم‌شناسی هامبورگ و هانور و هایدلبرگ و موزه کستنر و فولکونگ هم می‌توانید قطعات نفیس مفرغی، زربافت‌های ساسانی، حجاری‌های برنزی، سرامیک‌های قرون اولیه و قلمدان‌ها و جلدهای نقاشی شده ایرانی را ببینید.
منشور ایرانی در موزه انگلیسی
به‌جرات می‌توان نام‌آورترین اثر از تمدن ایرانی در خارج از کشور را منشور کورش دانست که چند وقتی هم مهمان ایران بود. بخش خاورمیانه موزه بریتانیا جایی است که منشور کورش در آن جای گرفته و این قسمت شامل اشیای باستانی بسیار پرارزش از ایران، عراق و دیگر کشورهای منطقه است. جالب این که بیش از 13 هزار شیء باستانی ایران در موزه بریتانیا قرار دارد؛ گنجینه آمودریا (جیحون) که باارزش‌ترین گنج بر‌جا مانده از دودمان هخامنشی است و مجموعه‌ای ۱۷۰ تکه‌ای از طلا و نقره است هم‌اکنون در موزه «ویکتوریا و آلبرت» بریتانیاست. این موزه به دلیل داشتن ذخایر غنی آثار هنری از بهترین موزههای جهان است. قالی تاریخی اردبیل هم که از سوی مقصود بیک کاشانی برای بقعه «شیخ صفی‌الدین اردبیلی» بافته شده بود و یک اثر هنری بی‌مانند است، در این موزه نگهداری می‌شود. شاهنامه‌ای به خط محمدحکیم‌الحسینی از سال ۱۰۸۵ هجری با 14 صفحه مینیاتور، یک نسخه خمسه نظامی به خط جعفرالحافظ، جامع‌التواریخ عهد مغول، کتاب خسرو و شیرین نظامی به خط عبدالجبار (یکی از شاگردان معروف میرعماد) که دارای 17 صفحه تصاویر رنگین بسیار عالی و زیبا کار رضا عباسی کاشانی است و... در موزه «ویکتوریا و آلبرت» لندن وجود دارد.
آثار ایرانی در سایر کشورها
لهستان: در موزه دانشگاه کراکوی لهستان نوشته‌خط‌های میخی و نقاشی‌های مذهبی از ایران و همچنین دو بشقاب که روی آن اشعاری از جامی و عطار نقش بسته است، دیده می‌شود.
بلژیک: در موزه بروکسل بلژیک، مجسمه برنزی یک رب‌النوع متعلق به قرن هفتم و هشتم قبل از میلاد و همچنین لگام یک اسب که در لرستان کشف شده و متعلق به قرن هشتم پیش از میلاد است، از مهم‌ترین آثار ایرانی به شمار می‌رود.
پرتغال: در موزه کالوست گُلبِنکیان در شهر لیسبون ظروف مربوط به عصر سلجوقی و چند نقاشی ایرانی وجود دارد. در دیگر موزه شهر لیسبون، موزه کاشی و چند کاشی ایرانی دیده می‌شد که روی آنها آیاتی از سوره مریم نقش بسته است.
پاناما: در موزه گالری در پایتخت پاناما شمایلی وجود دارد که داستان سیاوش و رفتن او را در آتش نقل می‌کند.
در کشورهای دیگری چون چین، کرواسی، ترکیه، آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، عراق، بوسنی، صربستان، مجارستان، رومانی، بلغارستان و هلند نیز آثاری از تاریخ، هنر و فرهنگ ایرانی وجود دارد.
تاریخ 2500 ساله در کشوری 400 ساله
ایالات متحده، اما با 400 سال پیشینه محل نگهداری اشیای گرانبهای 2500 ساله ایران است. آنقدر آثار ایرانی در این کشور فراوان است که شاید بتوان فقط فهرستی از این میراث گرانبها را نوشت.
در موزه بوستون آمریکا نقش برجسته سرباز هخامنشی نگهداری می‌شود. در موزه دانشگاه شیکاگو ردیفی از شیرهای غران تخت جمشید، سر ستونی از این سازه جهانی، سر ستون ایوان شمالی کاخ صد ستون، کتیبه‌ای آجری از خشایارشاه و بخش‌هایی از طاقچه‌های سنگی تخت جمشید دیده می‌شود. در گالری نلسون در کانزاس سیتی علاوه بر سرستون‌های سنگی و نقوش برجسته از دوران هخامنشی و ظروف مفرغ متعلق به لرستان و... آثار هنری دیگری از ایران موجود است. در موزه شهر دیترویت، بزرگ‌ترین شهر ایالت میشیگان نقش برجسته‌ای مربوط به هخامنشیان موجود است. موزه سینسینتی آمریکا هم آثار متعددی از هنر ایران دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان لوح نفیس نقره‌ای با نقش «زروان»، «اهورامزدا» و «اهریمن» را نام برد. این لوح متعلق به قرن‌های هفتم تا هشتم قبل از میلاد است. همچنین یکی از مهم‌ترین آثار هنری ایران، یعنی «مجسمه نیم‌تنه شاپور دوم» که از گچ ساخته شده، در موزه تاریخ طبیعی شیکاگوی آمریکاست. در موزه بروکلین هم شماری از آثار هنری ایران قدیم موجود است.
در مرکز فرهنگی ایالت مریلند در آمریکا، اما در موزه هنر والترز، گلدان 900 ساله با نقوش دایره‌البروج، بز کوهی 3000 ساله ایران‌باستان، سرامیک مینایی ایرانی با نقش سربازان سلجوقی، مهر 2500 ساله هخامنشی از جنس عقیق، لوستر نقره‌ای 800 ساله از خراسان، آبریز سرامیکی 3000 ساله لرستان، جواهردان نقره‌ای ایرانی، مجسمه سرامیکی از سر زن سلجوقی، بشقاب نقره‌ای با نقش پادشاه و ملکه ساسانی و چند اثر دیگر نگهداری می‌شود.
در موزه متروپولیتن نیویورک بشقاب شکار قوچ از آثار باستانی دوران ساسانیان نگهداری می‌شود. بشقاب نقره‌ای شکارگاه، با جیوه، نقره و طلا تذهیب کاری شده و با روش سیاه قلمکاری تزئین شده است. در این تصویر، شاه ساسانی در حال شکار قوچ است. سگک عقاب و صید، کاسه زرین میخی‌نگار از آثار باستانی دوران داریوش اول یا دوران داریوش دوم هم در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود. در این موزه آثار دیگری از ایران ازجمله «کلاه‌خود پرنده و سه پیکر» که قدمت آن به دوره عیلام میانه و سده ۱۴پیش‌از‌میلاد مربوط است هم نگهداری می‌شود.
اما مهم‌ترین آثار باستانی ایران در موزه متروپولیتن بدون شک «تکوک (جام) شیر غران» است. جامی که دارای یک ظرف مخروطی شکل و یک شیر در حال نعره کشیدن است. شیر غران یکی از نمادهای هنرورزی در تزئینات آثار به جا مانده از دوره هخامنشیان است. سفالینههای ارزشمند نیشابور هم در این موزه است. یک محراب بزرگ ۱۴۰۰ ساله هم که معلوم نیست چگونه از کشور خارج شده در متروپولیتن قرار دارد، محراب مزبور از جنس کاشی لعابی و متعلق به اصفهان است که حدود ۱۳۰۰ سال در یکی از مساجد اصفهان قرار داشت. / ضمیمه چمدان
آذر کمانی
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
لزوم کامل‌تر شدن حکم قابل تحسین دادگاه لاهه
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
تکرار اتهامات واهی علیه ایران
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
بازی اروپا در پازل اسرائیل | رای شجاعانه دادگاه کیفری بین‌المللی
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
قطعنامه اتحادیه اروپا دست ایران را باز کرد
گفت و گو
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد